Δημοσιεύτηκε στις · in Recensioni ·στις Κριτικές
του Sandro Moiso
Fredy Perlman, Contro la storia, contro il Leviatano – Ενάντια στην ιστορία, ενάντια στον Λεβιάθαν, Bepress Edizioni, Lecce 2013, σελ. 360, 18 ευρώ
Ακόμη και πριν μιλήσουμε για αυτό το βιβλίο, το οποίο κυκλοφόρησε εδώ και αρκετά χρόνια, αλλά εξακολουθεί να είναι διαθέσιμο από τον εκδότη και τη διαδικτυακή διανομή, πρέπει να μιλήσουμε για τον συγγραφέα: Fredy Perlman.
Αυθεντικός Φιλέας Φόγκ- Phileas Fogg 1 του κόσμου της ριζοσπαστικής κριτικής του πολιτισμού μας, ακόμη περισσότερο από τον τρέχοντα τρόπο παραγωγής, ο Perlman, κατά τη διάρκεια της σύντομης αλλά έντονης ύπαρξής του (Μπρνο, 20 αυγούστου 1934 – Ντιτρόιτ, 26 ιουλίου 1985), επηρεάστηκε από τον Guy Debord, τον Jacques Camatte, από το ’68 στο Παρίσι, στο οποίο είχε την ευκαιρία να συμμετάσχει, και από την εμπειρία της διαμαρτυρίας, επί τόπου, του τιτοϊκού σοσιαλισμού.
Κάθε μια από αυτές τις εμπειρίες άφησε σίγουρα ένα βαθύ σημάδι στη σκέψη του και στα πολυάριθμα έργα που προήλθαν από αυτήν, αλλά, ταυτόχρονα, καμία από αυτές δεν ήταν από μόνη της καθοριστική για τον συγγραφέα και εκδότη τσεχικής προέλευσης αλλά πολιτογραφημένο στις Ηνωμένες Πολιτείες, που σήμερα θεωρείται ένας από τους πατέρες και εμπνευστές του πρωτογονιστικού αναρχισμού. Αν και σίγουρα ο ίδιος θα είχε απορρίψει, εν ζωή, αυτό τον ορισμό μαζί με όλους εκείνους που καταλήγουν στο ιστικός, εκτός εάν επρόκειτο, όπως είπε κάποτε, ένας βιολοντσελίστας (σαν παίκτης του τσέλο που ήταν).
Τα γραπτά και τα έργα του έχουν μεταφραστεί εκτός των Ηνωμένων Πολιτειών σε πολλές γλώσσες και σε πολλές χώρες, αλλά αυτό, που γράφτηκε το 1983 και αντιπροσωπεύει μια σύνθεση της έρευνάς του, είναι το μόνο που έχει μεταφραστεί στα ιταλικά. Και το οποίο αποτελεί ένα σοβαρό ελάττωμα στο οποίο θα επιστρέψουμε στο τέλος αυτής της κριτικής/προβληματισμού.
Contro la storia contro il Leviatano. Το Ενάντια στην ιστορία ενάντια στον Λεβιάθαν είναι ένα συναρπαστικό βιβλίο από το οποίο, μόλις αρχίσετε να το διαβάζετε, είναι δύσκολο να ξεφύγετε. Απαγάγει την προσοχή και το μυαλό περιγράφοντας την εξέλιξη της ανθρώπινης κοινότητας από την πρωτόγονη, που δεν έχει ακόμη εμμονή με την κατοχή και παραγωγή υπεραξιών, στον «πολιτισμό» με την επιβολή κανόνων, προτύπων και zek (το όνομα θα ορίζει τους καταναγκαστικούς εργάτες των σταλινικών και των μετασταλινικών γκουλάγκ-gulags, αλλά ο συγγραφέας περιφρονώντας την αποτυχημένη σοβιετική εμπειρία την χρησιμοποιεί για όλους τους καταναγκαστικούς ή σκλάβους εργαζόμενους) που προορίζονται να εμπλουτίσουν την ίδια με υπερβολικά αγαθά τα οποία έχουν σκοπό να τροφοδοτήσουν και να διατηρήσουν πρώτα τους βασιλιάδες και τους μονάρχες, μετά τους ιερείς και, στη συνέχεια, τους γραμματείς και τους Ensi, ήτοι εκείνους που ήδη στην εποχή των Σουμερίων εκπροσωπούσαν τα συμφέροντα του μονάρχη ώστε να απολαμβάνουν με τη σειρά τους προνόμια.
Είναι μια αφήγηση που μας εξηγεί πώς η Ιστορία, που γεννήθηκε σε αρσενικό με τη χρήση της γραφής, αντικαθιστά σταδιακά την μυθική αφήγηση κοινή του παρελθόντος. Μια προφορική αφήγηση που περνούσε από γενιά σε γενιά ιδρύοντας την κοινότητα οριζόντια, σε αντίθεση με την κάθετη και αυταρχική αφήγηση που θα επιβληθεί με τη γέννηση των γραπτών χρονικών, που προορίζονταν να διηγηθούν μόνο τις αλήθειες της εξουσίας. Με αυτό τον τρόπο, ο Perlman χρησιμοποιεί μια αφηγηματική καταγραφή που φαίνεται να βγαίνει, αφενός, μέσα από τη φωνή των προγόνων και των μορφών τους, ξεχασμένων και συχνά «σε θηλυκό», απομνημόνευσης και, αφετέρου, από τους στοχασμούς σχετικά με το λόγο «αλήθειας» επάνω στον οποίο θα θεμελιώνονταν η γνώση και η σύγχρονη μνήμη, έτσι όπως τον ανέλυσε ο Michel Foucault ξεκινώντας από τα χρόνια ’70.
Είναι η ακριβής και απλή καταγραφή, αλλά ταυτόχρονα ευφάνταστη, που χρησιμοποιείται από τον συγγραφέα για να εμπλέξει τον αναγνώστη, παρά τις αντιφάσεις ή τις απλοποιήσεις στις οποίες ανατρέχει κατά την ανοικοδόμηση της έλευσης του Λεβιάθαν, που προορίζεται να αντικαταστήσει την ανθρώπινη κοινότητα με το Κράτος, τους γραπτούς νόμους (προς όφελος των λίγων και για την εγγύηση της μιζέριας των περισσοτέρων), τις αποκαλυφθείσες θρησκείες και πάνω απ’ όλα την Μητέρα Γη που προορίζεται να πολεμηθεί και να υποταχθεί, με εκείνη την εχθρική Άνυδρη Έκταση, που φαίνεται να επιβεβαιώνεται με το όραμα του κόσμου που έφερε ο χριστιανισμός, αλλά όχι μόνο.
Είναι μια άγρια, ριζοσπαστική, αδιάκοπη επίθεση που διεξάγει αντιθέτως ο Perlman ενάντια σε όλες τις μορφές θεσμοποιημένης εξουσίας, ενάντια στις θρησκείες που έχουν εγκαταλείψει τον ανιμισμό για να καταστήσουν τον Άνθρωπο (ναι αυτόν ακριβώς, σε αρσενικό) εχθρό και κυβερνήτη της Φύσης (και κατά συνέπεια της γυναίκας που δημιουργεί ζωή). τόσο κατά της φιλελεύθερης σκέψης του Καπιταλισμού όσο και κατά της τυποποίησης και του εξορθολογισμού της «σύγχρονης» ανθρώπινης κατάστασης που συνέβη όχι μόνο με τον Διαφωτισμό αλλά και μέσω του μαρξισμού αλλά και της ίδιας της παραδοσιακής αναρχικής σκέψης.
Δεν υπάρχουν εκπτώσεις και η διαφημιστική εκστρατεία της συνεχούς ανακύκλωσης τους υπάρχοντος σαν μοναδική μορφή ζωής και οργάνωσης εμφανίζεται σε αυτό που είναι: μια απάτη, ίσως χιλιετής.
Ξεκίνησε όταν οι γυναίκες και, κυρίως, οι άντρες άρχισαν να χάνουν εκείνη την επαφή με την ουσία του κόσμου που είχε χαρακτηρίσει την ύπαρξη του είδους μας στον πλανήτη για χιλιάδες γενιές. Αυτό το είδος σιωπής/συγκατάθεσης στο σύμπαν που τους περιτριγύριζε και ήταν κρίσιμο για τον σκοπό μιας ισορροπίας μεταξύ ειδών και Φύσης που σήμερα έχει χαθεί οριστικά.
Ήταν μια συνείδηση πεπεισμένη της ακυρότητας του ατόμου μπροστά στη Φύση, της οποίας ο θάνατος αποτελεί αναπόσπαστο μέρος, η οποία κατοικείται, ωστόσο, από ζωντανές και ισχυρές δυνάμεις που προορίζονται να αντανακλώνται στις πράξεις των ανθρώπινων όντων με την προϋπόθεση να μην αποδεχτούν, με το ζόρι, καταναγκασμό ή πεποίθηση να καταντήσουν zek, ελατήρια και γρανάζια μιας μηχανής που προχωράει καταστρέφοντας τα πάντα γύρω της έχοντας την ψευδαίσθηση της ευημερίας για όλους. Και της οποίας ακόμη και οι μονάρχες, οι ισχυροί, οι αστοί του σήμερα και του χθες δεν είναι παρά υπάκουοι μηχανισμοί που, σε κάθε περίπτωση, μπορούν να αντικατασταθούν γρήγορα με ανταλλακτικά του ίδιου τύπου.
Μια μορφή συλλογικής γνώσης που ανάγκαζε τις ανθρώπινες κοινότητες να εκτελέσουν εθιμοτυπικές ιεροτελεστίες και θυσίες που είχαν ως στόχο να γοητεύσουν και να καθησυχάσουν τις δυνάμεις που τους κυριαρχούσαν και τις θεότητες που τις εκπροσωπούσαν, σήμερα αντικαθίσταται από την ιεροτελεστία της κατανάλωσης, που προορίζεται να γιορτάσει και να διαιωνίσει το κεφάλαιο στο ναό της αγοράς, της οποίας οι πρώτοι εορταστές είναι οι υποδουλωμένοι/ζεκ εργαζόμενοι υποταγμένοι της δύναμής της και της ολέθριας γοητείας της. Μια σκληρή και άσκοπη τελετή στην οποία το προϊόν της εργασίας σε πλεόνασμα αγοράζεται ξανά και καταναλώνεται από τους σκλάβους που είναι ευχαριστημένοι με αυτό. Σκλάβοι που τώρα έχουν καταντήσει μόνο να ανταγωνίζονται τα αφεντικά, και να μαλώνουν μεταξύ τους, για ένα επιπλέον πλεόνασμα προϊόντος στο οποίο να πνίγουν τις ζωές τους. Τόσο στα μεγάλα εμπορικά κέντρα ή των πόλεων, όσο και στον εικονικό κόσμο της παγκοσμιοποιημένης νέας οικονομίας.
Ο Perlman μας δείχνει μια κοινωνία η οποία, πεπεισμένη πως είναι δημιουργική και ευφάνταστη, στην πραγματικότητα έχει χάσει μεγάλο μέρος της δημιουργικότητας και της συλλογικής φαντασίας που είχαν χαρακτηρίσει εκείνες που συνδέονταν με τη Φύση, καταλήγοντας να παράγει ένα ολοένα και πιο άθλιο και περιορισμένο ατομικό και συλλογικό φαντασιακό. Μια κοινωνία που έχει ονομάσει την τύφλωση «φως» και κατέληξε να ορίζει όλες τις μορφές προηγούμενης γνώσης ως άγνοια. Δεν υπάρχει συμπάθεια για την Αναγέννηση και τους «ανθρώπους» της στον Perlman και πολύ λιγότερο θα είχε σήμερα προς τους μαθητευόμενους επιστήμονες-μάγους που μετακινούνται αυταρχικά γύρω από τον Covid, οι οποίοι μοιάζουν περισσότερο στους λευκούς που μοίραζαν κουβέρτες μολυσμένες από ευλογιά στους ιθαγενείς αμερικανούς παρά στους γιατρούς που θα ήθελαν να είναι (τουλάχιστον στα λόγια).
Αυτός του αμερικανού συγγραφέα είναι ένας λόγος που στριγκλίζει και ακόμη πιο συχνά συγκρούεται με τις πεποιθήσεις μας, ακόμη και με εκείνες που πιστεύουμε πως είναι πιο ριζοσπαστικές, αλλά, να είναι ξεκάθαρο, που δεν μπορεί καν να αφομοιωθεί σε οποιοδήποτε new age ή πολιτικά ορθό-politically correct πλαίσιο. Είναι ένα άλλο ζήτημα, όχι χωρίς εγγενείς αδυναμίες, αλλά με το οποίο αξίζει να λογαριαστούμε. Ακόμα και σήμερα, καθώς η ζωή σβήνει αργά αργά από τον νεκρό θεό του χρήματος και του κέρδους. Έτσι όπως σε άλλες εποχές, οι ζωντανοί και ζωηροί θεοί, αστείοι, άγριοι και καυγατζήδες που συνδέονταν με τη Φύση αντικαταστάθηκαν από έναν θλιβερό και νεκρό εσταυρωμένο θεό.
Ένας νεκρός Θεός που διακήρυξε «Εγώ είμαι η ζωή και το φως» καθώς διέδιδε ταυτόχρονα τον φόβο της ζωής και των ενστίκτων της, για να αναβάλει τα πάντα σε μια ασώματη ζωή μετά το σκοτάδι του Θανάτου της σάρκας, μόνο αληθινό θεματοφύλακα της φυσικής και πνευματικής μας ζωτικότητας.
Δεν φαίνεται άσκοπο, σε αυτό το σημείο, να θέσουμε επίμονα την μια απέναντι στον άλλο, Ζωή και Θάνατο μέσα στη κουβέντα για την εξέλιξη της ανθρώπινης κοινωνίας και των κρατικών θεσμών της, καθώς μια από τις πηγές έμπνευσης του Perlman είναι ακριβώς το έργο του Norman Brown (Η ζωή ενάντια στο θάνατο) το οποίο, μαζί με τον Έρωτα και πολιτισμό του Herbert Marcuse, σηματοδότησαν την αντι-κατασταλτική-καταπιεστική σκέψη των χρόνων Εξήντα 2.
Αυτή η αναζήτηση της ζωής οδήγησε τον ίδιο τον Perlman όχι μόνο να ταξιδεύει στον κόσμο μαζί με τη σύζυγό του Lorraine Nybakken, σημερινή θεματοφύλακα των αναμνήσεών του και συνεχιστή του συντακτικού του έργου 3, αναζητώντας την εμπειρία και τη γνώση, αλλά και για να γίνει μέλος του Living Theatre για μια περίοδο, κατά την οποία έγραψε το The New Freedom, Corporate Capitalism και το θεατρικό pièce ονομαζόμενο Plunder.
Mα ο Perlman ήταν μέρος και της ομάδας που ίδρυσε την Detroit Printing Co-op και τις εκδόσεις της Black and Red, των οποίων ήταν ο εκδότης, εκτυπώθηκαν εκεί, μαζί με άλλα έργα που πήγαιναν από φυλλάδια έως εφημερίδες και βιβλία. Για αρκετά χρόνια, ο Perlman ήταν μέλος των Βιομηχανικών Εργατών του Κόσμου και στη δεκαετία του ’70 εργάστηκε σε πολλά βιβλία, τόσο πρωτότυπα όσο και μεταφράσεις, μεταξύ των οποίων Storia del movimento machnovista–Ιστορία του κινήματος των μαχνοβιστών του Pëtr Andreevič Aršinov, La rivoluzione sconosciuta–Η άγνωστη επανάσταση του Volin και κείμενα του Jacques Camatte.
Ενάντια στην ιστορία εναντίον του Λεβιάθαν είναι ένα βιβλίο για ανάγνωση και διαλογισμό, ακόμη και σε μέρη που θα μπορούσαν να μας πείσουν λιγότερο σε μια πρώτη ανάγνωση (και ίσως ακόμη και σε μια δεύτερη), η οποία αποκαλύπτει έναν συγγραφέα που ίσως αξίζει να δημοσιευτεί με ένα πιο συνεπή τρόπο κι εδώ σε εμάς. Πολλά είναι στην πραγματικότητα τα έργα του που προέρχονται από τις εμπειρίες που απέκτησε στην περιπλάνησή του και στοχασμό σε όλο τον κόσμο και για τη ζωή. Μεταξύ όλων, θα μπορούσαν να ενδιαφέρουν το κοινό: Η αναπαραγωγή της Καθημερινής Ζωής (The reproduction of daily life,1969) και Η αδιάκοπη γοητεία του Εθνικισμού (The continuing appeal of Nationalism,1984) στο οποίο υποστηρίζεται ότι κάθε είδους εθνικισμός, δεξιός και αριστερός, στοχεύει στον έλεγχο της Φύσης και των ανθρώπων και προορίζεται να οδηγήσει, τόσο όταν είναι προοδευτικός όσο και συντηρητικός, σε ρατσισμό, πόλεμο και γενοκτονία.
Ελπίζουμε ορισμένοι εκδότες να εξακολουθούν να θέλουν να το κάνουν. Προς το παρόν, το καλύτερο που πρέπει να ακολουθήσουμε είναι να ευχηθούμε σε όλους μια καλή και γόνιμη ανάγνωση του μοναδικού κειμένου που είναι διαθέσιμο σήμερα στα ιταλικά.
- Ο Phileas Fogg είναι ο πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος περιπέτειας Ο γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες του Ιουλίου Βερν.
- Norman O. Brown, η Ζωή εναντίον του θανάτου. Η ψυχαναλυτική σημασία της ιστορίας, Adelphi, Milano 2002 (πρώτη ιταλική έκδοση 1971)
- Επίσης συγγραφέας της βιογραφίας του συζύγου της: Lorraine Perlman, Having Little Being Much. A Chronicle of Fredy Perlman Fifty Years’s, Black and Red, Detroit (Michigan) 1989.
TAGGED WITH → comunità umana • cronache • donna • Ensi • Eros e civiltà • Fredy Perlman • Gulag • Guy Debord • Herbert Marcuse • Illuminismo • Jacques Camatte • lavoro coatto • Living Theatre • Lorraine Perlman • Madre Terra • Maggio ’68 • marxismo • morte • natura • Norman Brown • Pëtr Andreevič Aršinov • razzismo • Red and Black • religione • Stati Uniti • stato • Storia • uomo • vita • Voli • zek
κι ένα τραγούδι, κι ας μην ταιριάζει πολύ, έτσι κι αλλιώς είμαστε γεμάτοι αντιφάσεις….
Αέναη κίνηση-moto Perpetuo 