Δημοσιεύτηκε στις · in Recensioni ·στις Κριτικές
του Alberto Giovanni Biuso
Tomás Ibáñez, L’anarchia del mondo contemporaneo, Η αναρχία του σύγχρονου κόσμου. Μετάφραση των Giuliana Zappegno και Valeria Giacomoni, elèuthera, Milano, 2022, σελ. 270, € 16,00
Ο αναρχισμός πρέπει πάντα να γέρνει στον πληθυντικό. Υπάρχουν, τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν, πράγματι, μια πλειάδα αναρχισμών που είναι εξ ορισμού και φύση απαλλαγμένοι από ιδεολογικά δόγματα, γραμμές διοίκησης, κάθε είδους ορθοδοξίες, σταθερά οργανωτικά μοντέλα. Κινήματα, φιλοσοφίες, άτομα που αυτοπροσδιορίζονται ως αναρχικοί είχαν και έχουν πραγματικά μόνο ένα κοινό στοιχείο: «την ασυνήθιστη συνήθεια του να μην θέλουν να υπακούν ή να διατάζουν, né obbedire né comandare» (σ. 237). Κατά τα λοιπά, ο αναρχισμός είναι διαφορά, είναι πολλαπλότητα, είναι απόρριψη της κυριαρχίας, είναι γίγνεσθαι, είναι αδιάκοπη αλλαγή. Η επανάσταση που αυτός πραγματοποιεί δεν στέκεται στο τέλος κάποιας διαδρομής, δεν είναι ένας στόχος στον οποίον να θυσιάσει το παρόν, αλλά είναι εδώ και τώρα «σε κάθε πράξη ανυποταξίας που πραγματοποιούμε» (σελ. 268). Ο αναρχισμός υπάρχει επίσης και πέρα από τα αναρχικά κινήματα, τα ακρωνύμια, τις δομές στις οποίες είναι οργανωμένος και οργανώνεται.
Η ελευθερία, η καρδιά και το νόημα κάθε αναρχικής προοπτικής, είναι μια διαδικασία, όχι μια ουσία. Η ελευθερία δεν είναι, η ελευθερία συμβαίνει. Ελευθερία είναι οι πολλές και διαφορετικές πρακτικές ελευθερίας που μπορούν να επιτύχουν άτομα και ομάδες, να ζήσουν, να είναι, ενάντια στην κυριαρχία που είναι εξίσου πολυμορφική και πολλαπλή.
Η κυριαρχία δεν είναι συνώνυμη με την εξουσία, το Κράτος δεν συμπίπτει με την κυριαρχία. Potentia–να καθιστάς ισχυρότερο είναι η ικανότητα που υπονοείται να ρυθμίζουμε το περιβάλλον στο οποίο ζούμε μόνο με την παρουσία μας. potestas–η ισχύς είναι μια ρητή προϋπόθεση – στους διάφορους βαθμούς της – ασκείται επάνω στην ύπαρξη άλλων ανθρώπων, οι οποίοι επομένως πρέπει να διατηρούν πάντα ένα περιθώριο αυτονομίας ώστε να μπορεί να ενεργεί η εξουσία. κυριαρχία είναι η διάλυση αυτού του περιθωρίου ελλείψει ελευθερίας. Η εξουσία μπορεί να ασκηθεί μόνο επάνω σε ανθρώπους που είναι ακόμα ελεύθεροι, η κυριαρχία ασκείται εκεί όπου κάθε ελευθερία έχει εξαφανιστεί. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο ισχυρός με την έννοια του Elias Canetti είναι στην πραγματικότητα ένας κυρίαρχος, γιατί το όνειρό του είναι να κυριαρχήσει επάνω σε ένα κοινωνικό σώμα μειωμένο σε πτώμα. Το Κράτος είναι μια από τις πιθανές δομές της εξουσίας αλλά «τι θα μας εξυπηρετούσε μια κοινωνία χωρίς Κράτος αν μέσα της συνέχιζαν να υπάρχουν σχέσεις κυριαρχίας; Και τέλος πάντων, τι σημασία θα είχε για εμάς η εξαφάνιση του Κράτους αν η κυριαρχία συνεχιζόταν;» (σ. 142).
Η κυριαρχία είναι αυτόνομη από την ύπαρξη ενός Κράτους. Τον 21ο αιώνα ασκείται κυρίως στους τομείς της οικονομίας/αγοράς και της επιστήμης/ιατρικής. «Σήμερα, ένας σύνθετος μηχανισμός που συνδυάζει νανοτεχνολογίες, βιοτεχνολογίες, τεχνολογίες της πληροφορίας και γνωστικές επιστήμες (NBIC) προσφέρει μια διπλή γραμμή εφαρμογής που η πολύ ισχυρή ιατρική βιομηχανία έχει ήδη αρχίσει να εκμεταλλεύεται». (σ. 212), ως τεχνική/χρηματοπιστωτική υλοποίηση των δυνατοτήτων ελέγχου που δημιουργήθηκαν, εφαρμόζονται και γίνονται διαβρωτικές από τις επιστημονικές γνώσεις και τις τεχνολογικές πρακτικές.
Από όλες τις εξουσιαστικές ρητορικές, αυτή που «αναπτύχθηκε από την επιστήμη έχει φτάσει σε μια ηγεμονική θέση, μετατρέποντας τον εαυτό της στην πιο ισχυρή από όλες τις ρητορικές της αλήθειας που υπάρχουν στις σύγχρονες κοινωνίες, και τα δικά της αποτελέσματα εξουσίας είναι προφανώς στο ύψος αυτής της δύναμης». (σ. 191), τόσο ώστε να είναι απαραίτητο για τους αναρχικούς και για κάθε άτομο που θέλει να διατηρήσει μια λάμψη ελευθερίας «να πολεμήσουν αποφασιστικά τους ισχυρισμούς της επιστημονικής λογικής και ενάντια στις απάτες που χρησιμοποιεί για να μας κάνει να πιστέψουμε ότι δεν έχουμε άλλη επιλογή παρά να υποταχθούμε στην κυριαρχία της» (σ. 200).
Και θέλει να πει, στο φιλοσοφικό πεδίο, ότι κάθε αξίωση για την αλήθεια πρέπει να επανέλθει εντός των ορίων της, στην εγγενή της σχετικότητα. Ο ηθικός και ο πολιτικός σχετικισμός είναι αδιαχώριστος από μια πραγματικά αναρχική προοπτική, αφού ο σχετικισμός «υποστηρίζει ότι καμία αξία δεν είναι άνευ όρων, δηλαδή ισχύει από μόνη της, ότι όλες οι αξίες δημιουργούνται από τις πρακτικές μας και ότι όλες είναι απολύτως ισοδύναμες από την οπτική της κοινής τους έλλειψης τελικών θεμελίων» (σ. 27). το επιβεβαιώνει το ιστορικό δεδομένο για το οποίο κατέστησαν δυνατά τα πιο καταστροφικά ανθρώπινα γεγονότα εκεί όπου πιστεύαμε σε μια απόλυτη αλήθεια, εκτός χρόνου, σωτήρια της ιστορίας. «Σίγουρα οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι δεν προέρχονται από τις επιθέσεις στην αλήθεια, αλλά από την πίστη στην αλήθεια, είτε η προέλευσή της είναι η θρησκεία, η επιστήμη ή οποιαδήποτε άλλη περίπτωση» (σ. 192).
Αυτή η απουσία απόλυτων θεμελίων σημαίνει ότι ο αναρχισμός δεν θεωρεί την ανθρώπινη φύση από μόνη της καλή ή κακή, αλλά μάλλον κλίνει περισσότερο προς μια φύσηκουλτούρα-naturacultura που δεν διαχωρίζει την προφανή βιολογική αναγκαιότητα στην οποία υπόκειται και το ανθρώπινο είδος και η δύναμη των περιβαλλοντικών δομών που απευθύνουν αυτή τη διάσταση προς μια κατεύθυνση αντί για άλλες.
Ο αναρχισμός επιδιώκει να κατευθύνει τη «φύση» και την «κουλτούρα» προς την αυτονομία, την αυτοκυβέρνηση, την κατασκευή υγιών εσωτερικών και συλλογικών περιβαλλόντων, απαλλαγμένων από την κυριαρχία. πάνω απ’ όλα επιδιώκει να αποτρέψει την εγκαθίδρυση της χειρότερης υποτέλειας, εκείνης της εθελοντικής, που σήμερα έχει πάρει την πτυχή της διακυβέρνησης, della governance. Λέξη και δομή, αυτή, για άλλη μια φορά ιδεολογική, με στόχο να κρύψει αυτό που ο Ibáñez ορίζει πολύ ξεκάθαρα μια νέα μορφή ολοκληρωτισμού, που μπορεί να περιγραφεί ακριβέστερα ως βιοολοκληρωτισμός, biototalitarismo.
Aυτός χτίζεται επάνω σε στοιχεία όπως «γενικευμένη επιτήρηση, πλήρης διαφάνεια, πλήρης ιχνηλασιμότητα, απεριόριστη συσσώρευση δεδομένων, συνεχής διασταύρωση των συλλεγόμενων δεδομένων, ανάλυση DNA, νομική εισβολή του Κράτους στο απόρρητό μας-στην προσωπική ζωή μας-nella nostra privacy, εθελοντική αυτο-έκθεση των ιστοριών μας, και τα λοιπά.» (σ. 65).
Η στιγμή, η περίσταση, το γεγονός που καθιστά τη χρήση αυτών των εργαλείων ορατή και δυνατή για έναν έλεγχο τόσο διάχυτο που δεν έχει βιώσει καμία ανθρώπινη κοινωνία πριν από τη δική μας ήταν και είναι η επιδημία Sars-Cov2, στην οποία πειραματίζονται »οι διαδικασίες για τον έλεγχο του πληθυσμού, μέσω της μαζικής συλλογής δεδομένων, της επεξεργασίας ειδικών γνώσεων για τα χαρακτηριστικά και τη δυναμική του, καθώς και για τον βαθμό υποβολής που είναι διατεθειμένος να δεχτεί χωρίς να αντιστέκεται υπερβολικά ή μάλιστα να προσφέρεται στο να καθοδηγείται ακόμα πιο στενά, ή ακόμη και να παρακολουθείται ακόμα πιο προσεκτικά και να του επιβάλλονται πρόστιμα ακόμα πιο αυστηρά (πάντα για το καλό του φυσικά…)» (σ. 253).
Συμβαίνει πως «η ανασφάλεια της κοινωνίας του κινδύνου ωθεί τον πληθυσμό να ανέχεται, ή ακόμα και να απαιτεί, έναν περιορισμό των ελευθεριών του, να εξομαλύνει τη μόνιμη κατάσταση εξαίρεσης» (σ. 202-203). Αντιμέτωπος με μια τέτοια δύναμη πραγματικά αντάξια του Λεβιάθαν, είναι απαραίτητο «ο αναρχισμός να θέσει επειγόντως στην κορυφή της ατζέντας του την ανάγκη να πολεμήσει με κάθε μέσο εναντίον αυτού το νέου τύπου ολοκληρωτισμού που απειλεί την ανθρωπότητα. […] Είναι απαραίτητο να πραγματοποιηθεί μια ευρεία εκστρατεία ευαισθητοποίησης σχετικά με την πραγματική απειλή που συνιστά αυτός ο νέος τύπος ολοκληρωτισμού και να διαλύσουμε στο συλλογικό φαντασιακό την πεποίθηση της νομιμότητάς του λόγω των φόβων που προκαλούνται από τον COVID-19 και άλλες μελλοντικές πανδημίες» (σ. 257).
Είναι μέσα στην επιδημία, είναι στη σφαίρα της εξουσίας που προσπαθεί να διεισδύσει κυριολεκτικά μέσα στα κυριαρχούμενα σώματα, που γίνεται πιο ξεκάθαρο ένα άλλο στοιχείο που πάντα διέκρινε τα ελευθεριακά κινήματα και άτομα: το αδιαχώριστο σκέψης και δράσης, η συνέχεια μεταξύ πολιτικής επεξεργασίας και καθημερινών πολιτικών πρακτικών. Ο Ibáñez μιλάει σωστά για «υπαρξιακό αναρχισμό» (cap. XIV, κεφ 14), της συγχώνευσης «μεταξύ της σφαίρας της ζωής και της σφαίρας της πολιτικής, που επομένως παύουν να είναι ξεχωριστές: ο τρόπος ύπαρξης και ο τρόπος ζωής μετατρέπονται έτσι και οι δύο σε όπλα ενάντια στο σύστημα, σε όργανα πολιτικής πάλης» (σ. 267).
Όπως μπορείτε να δείτε, στις τρέχουσες και πιο ώριμες επεξεργασίες του αναρχισμού δεν υπάρχουν αυταπάτες αλλά αντίθετα η επίγνωση του πόσο μαζικές και διάχυτες είναι οι δομές εξουσίας-οι μηχανισμοί της εξουσίας, και όμως πόσο σταθερή και συνεχής πρέπει να είναι η δέσμευση, η στράτευση για μείωση της ζημιάς τους. «Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι μια κατάσταση ελευθερίας δεν υπήρξε ποτέ καθώς δεν επιτυγχάνεται ποτέ, γιατί η ελευθερία υπάρχει μόνο στην διαδρομή να την φτάσεις και μπορεί να βιωθεί, να πειραματιστεί μόνο σε αντίθεση με την κυριαρχία» (σ. 186).
Η ελευθερία είναι ασυμπτωτική, ποτέ δεν ολοκληρώνεται, αλλά για αυτόν ακριβώς τον λόγο είναι πάντα πραγματική, είναι πάντα δυνατή.
Αέναη κίνηση-moto Perpetuo 