Μια Διεθνής … της Υγείας
Οι Κουβανοί γιατροί κλήθηκαν να ενισχύσουν τις υπηρεσίες υγείας της Ιταλίας για να ανακόψουν την επιδημία του Covid-19.
Μόλις πριν από ένα μήνα, ο πρόεδρος της Βραζιλίας ήταν αυτός που τους ανακάλεσε. Ο Ζαΐχ Μπολσονάρου είχε από καιρό ξεκινήσει να κατηγορεί τους Κουβανούς γιατρούς που βρίσκονταν στο βραζιλιάνικο έδαφος ως αδρανοποιημένα “αντάρτικα κύτταρα”. Όμως, αμέσως μετά την αναχώρησή τους και πριν ξανακληθούν τελικά, σε ορισμένες περιοχές ο κόσμος στερήθηκε οποιασδήποτε ιατρικής φροντίδας (El Pais, 18 Φεβρουαρίου).
Το 2006, ο δημοσιογράφος Ερνάντο Κάλβο Οσπίνα κατέγραψε την ιστορία της Συνεργασίας για την υγεία μεταξύ της Κούβας και των φτωχών πληθυσμών των χωρών του Νότου, την πρώτη Διεθνή Ιατρική Ταξιαρχία που σχηματίστηκε το 1963, στην -μόλις -ανεξαρτητοποιημένη Αλγερία.
Νέοι “γιατροί με γυμνά πόδια”
Λίγο μετά την εκλογή του στην προεδρία της Βενεζουέλας το 1998, ο Ούγκο Τσάβεζ υπέγραψε συμφωνία με την κυβέρνηση της Κούβας, με την οποία δημιουργήθηκε ένα τεράστιο πρόγραμμα δημόσιας υγείας, το Misión Barrio Adentro (Αποστολή Mέσα στη Γειτονιά). Στη Βενεζουέλα, 14.000 Kουβανοί γιατροί περιέθαλψαν από τότε τους φτωχότερους δωρεάν. Αν και ελάχιστα γνωστή, αυτή η δράση είναι μόνο ένα μέρος της υγειονομικής συνεργασίας της Αβάνας με τους φτωχούς πληθυσμούς των χωρών του Νότου.
Αύγουστος του 2005 … Ο τυφώνας Κατρίνα έχει καταστρέψει τον Νότο των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι αρχές γρήγορα χάνουν κάθε έλεγχο και λόγω της κλίμακας της καταστροφής. Η κυβερνήτης της Λουιζιάνας, Κάθλιν Μπλάνκο, απευθύνει έκκληση στη διεθνή κοινότητα και ζητά επείγουσα ιατρική βοήθεια. Στην Αβάνα, η κυβέρνηση της Κούβας αντιδρά αμέσως. Προτείνει να στείλει στη Νέα Ορλεάνη, αλλά και στο Μισισιπή και την Αλαμπάμα, -κράτη που πλήττονται επίσης από τον κυκλώνα-, με τη μορφή ανθρωπιστικής βοήθειας και μέσα σε 48 ώρες το πολύ, 1.600 γιατρούς που εκπαιδεύονται για να παρεμβαίνουν σε αυτόν τον τύπο καταστροφής. Φέρουν μαζί τους όλο τον απαραίτητο εξοπλισμό και 36 τόνους φαρμάκων. Αλλά αυτή η πρόταση, όπως και αυτή που απεύθυνε η Κούβα απευθείας στον Πρόεδρο Τζωρτζ Μπους, έμειναν αναπάντητες, ενώ περισσότεροι από 1.800 άνθρωποι, κυρίως φτωχοί, θα πέθαιναν από έλλειψη βοήθειας και φροντίδας.
Το δράμα επαναλαμβάνεται, στις 8 Οκτωβρίου 2005, όταν το Πακιστάν αντιμετώπισε έναν από τους χειρότερους σεισμούς στην ιστορία του, στην περιοχή του Κασμίρ. Οι ανθρώπινες και υγειονομικές συνέπειες ήταν δραματικές, ιδιαίτερα στις πιο φτωχές και απομονωμένες περιοχές στο βόρειο τμήμα της χώρας. Στις 15 Οκτωβρίου, ένα πρώτο σώμα 200 Κουβανών γιατρών έκτακτης ανάγκης έφτασε με αρκετούς τόνους εξοπλισμού. Λίγες μέρες αργότερα, η Αβάνα απέστειλε τον απαραίτητο εξοπλισμό για να εγκαταστήσει και να εξοπλίσει 30 νοσοκομεία της επαρχίας, σε ορεινές περιοχές, τις οποίες, ως επί το πλείστον, δεν είχαν ποτέ επισκεφθεί γιατροί. Πολλοί άνθρωποι ανακαλύπτουν την ύπαρξη μιας χώρας που ονομάζεται Κούβα.
Όλα ξεκίνησαν στην Αλγερία
Για να μην έρθουν σε κόντρα με την παράδοση σε αυτή τη μουσουλμανική χώρα, οι Κουβανοί γιατροί – το 44% των περίπου 3.000 γιατρών που μεακινήθηκαν στο Πακιστάν μέχρι τον Μάιο του 2006 – κάλυπταν τα μαλλιά τους κάτω από ένα μαντήλι. Μια καλή συνεργασία άρχισε να καθιερώνεται σε σύντομο χρονικό διάστημα: πολλοί Πακιστανοί αποδέχονται ότι η γυναίκα ή η κόρη τους φροντίζεται από έναν άνδρα. Στα τέλη Απριλίου 2006, λίγο πριν από την αναχώρησή της, η ιατρική ομάδα της Κούβας περιέθαλψε 1,5 εκατομμύρια ασθενείς, κυρίως γυναίκες, και πραγματοποίησε περίπου 13.000 χειρουργικές επεμβάσεις. Μόνο λίγοι ασθενείς, με πολύ σοβαρά τραύματα έπρεπε να μεταφερθούν στην Αβάνα όπως και έγινε. Ο Πρόεδρος Περβέζ Μουσάραφ, μεγάλος σύμμαχος των Ηνωμένων Πολιτειών και φίλος του Μπους, ευχαρίστησε επισήμως τις αρχές της Αβάνας και αναγνώρισε ότι η βοήθεια αυτής της μικρής χώρας της Καραϊβικής ήταν η σημαντικότερη που έλαβε (το Πακιστάν) σε αυτή την καταστροφή.
Η πρώτη Κουβανική Διεθνής Ιατρική Ταξιαρχία (Μπριγάδα) δημιουργήθηκε το 1963. Ήταν η μόλις ανεξαρτητοποιημένη Αλγερία η χώρα στην οποία επέστρεψαν οι 58 ιατροί και τεχνικοί που τη στελέχωναν.
Το 1998, η κυβέρνηση της Κούβας άρχισε να οργανώνει μαζική ιατρική βοήθεια προς πληθυσμούς φτωχών χωρών που επλήγησαν από φυσικές καταστροφές. Μετά τη διέλευση των κυκλώνων George και Mitch στην Κεντρική Αμερική και την Καραϊβική, η Αβάνα διέθεσε τους γιατρούς και νοσηλευτές της να εργαστούν στο πλαίσιο των ολοκληρωμένων προγραμμάτων υγείας. Η Δομινικανή Δημοκρατία, η Ονδούρα, η Γουατεμάλα, η Νικαράγουα, η Αϊτή και το Μπελίζ δέχτηκαν αυτήν την πρόταση.
Στην Αϊτή, όπου ο μέσος πολίτης στερείται ιατρικής περίθαλψης, η Κούβα προσφέρθηκε να στείλει μαζική ιατρική βοήθεια. Μάλιστα, το 1998, η Αβάνα πρότεινε ακόμη και στη γαλλική κυβέρνηση (πρώην αποικιακή δύναμη), ένα είδος ανθρωπιστικής ένωσης που θα ωφελούσε τον πληθυσμού της Αϊτής. Αλλά το Παρίσι παρέμεινε σιωπηλό και τελικά επέλεξε το 2004 να στείλει στρατεύματα..
Η Κούβα ανέπτυξε τον αριθμό των γιατρών της – από το 1998, άλλοι 2.500 ακολούθησαν – και όσο περισσότερους τόνους φαρμάκων της επέτρεπε η εύθραυστη οικονομία της.
Η αποτελεσματικότητα και η δωρεάν παροχή βοήθειας, το γεγονός ότι αυτοί οι νέοι “γιατροί με γυμνά πόδια” παρεμβαίνουν σε περιοχές όπου οι τοπικοί συνάδελφοί τους αρνούνται να πάνε (λόγω της φτώχειας της “πελατείας”, της ανασφάλειας ή της δυσκολίας πρόσβασης …), οδηγούν άλλες χώρες, κυρίως από την Αφρική, να υποβάλουν αίτηση για το πρόγραμμα. Οι Κουβανοί υγειονομικοί υπάλληλοι πληρώνονται από τη δική τους κυβέρνηση.
Από το 1963 έως το τέλος του 2005, περισσότεροι από 100.000 γιατροί και τεχνικοί υγείας εργάστηκαν σε 97 χώρες, κυρίως στην Αφρική και τη Λατινική Αμερική (1). Τον Μάρτιο του 2006, 25.000 επαγγελματίες είχαν εξαπλωθεί σε 68 έθνη. Μια ανάπτυξη που ακόμη και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) δεν μπορεί να εγγυηθεί. Όσον αφορά τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα (ΓΧΣ), η μη κυβερνητική οργάνωση (ΜΚΟ) απέστειλε 2.040 ιατρούς και νοσηλευτές στο εξωτερικό το 2003, 2.290 το 2004 (2). Επιπλέον, υπάρχει η φροντίδα που ασκείται στην ίδια την κουβανική επικράτεια, όπου συχνά στέλνονται οι σοβαρότερο πάσχοντες ασθενείς από οποιαδήποτε χώρα. Ήταν η Αβάνα, για παράδειγμα, που περιέθαλψε την Kim Phuc, το κοριτσάκι στη φωτογραφία του Nick Ut που είχε κλονίσει τον κόσμο, τρέχοντας γυμνό σε δρόμο στο Βιετνάμ, με το δέρμα της καμένο από βομβαρδισμούς ναπάλμ του στρατού των ΗΠΑ. Η Κούβα δέχτηκε επίσης παιδιά και ενήλικες, περισσότερους από 19.000 συνολικά, από τις τρεις Σοβιετικές Δημοκρατίες που επλήγησαν από το πυρηνικό ατύχημα του Τσερνομπίλ το 1986.
Αξιοποιώντας την εμπειρία της στην πρόληψη του AIDS (ο επιπολασμός του HIV είναι 0,09% σε σύγκριση με 0,6% στις Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα), η Κούβα προσέφερε, κατά την έκτακτη σύνοδο της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, τον Ιούλιο του 2001, “γιατρούς, παιδαγωγούς, ψυχολόγους και άλλους ειδικούς που είναι απαραίτητοι για την παροχή συμβουλών και συνεργασία σε εκστρατείες για την πρόληψη του AIDS και άλλων ασθενειών. Προσέφερε επίσης τον εξοπλισμό και τα διαγνωστικά κιτ που είναι απαραίτητα για βασικά προγράμματα πρόληψης του AIDS, αντιρετροϊκή θεραπεία για 30.000 ασθενείς … ”. Και αν εγκρινόταν το σχέδιο, «θα ήταν υλοποιήσιμο αρκεί η διεθνής κοινότητα να “έβαζε” τις πρώτες ύλες για τα φάρμακα. Η Κούβα δεν θα είχε κανένα όφελος και θα παρείχε και τους μισθούς του προσωπικού της.”
Η πρόταση δεν έγινε αποδεκτή. Ωστόσο, 8 χώρες της Αφρικής και 6 χώρες της Λατινικής Αμερικής επωφελούνται από το πρόγραμμα Εκπαιδευτική Παρέμβαση για τον HIV / AIDS, το οποίο επέτρεψε τη μετάδοση ραδιοφωνικών ή/και τηλεοπτικών προγραμμάτων, τη δυνατότητα ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης για περισσότερους από 200.000 ασθενείς, καθώς και τη δυνατότητα εκπαίδευσης για περισσότερους από μισό εκατομμύριο εργαζόμενους στον τομέα της υγείας.
Σήμερα, περίπου 14.000 Κουβανοί γιατροί εργάζονται στα barrios (υποβαθμισμένες περιοχές) της Βενεζουέλας. Μετά από συνεννόηση, το Καράκας και η Αβάνα ξεκίνησαν τη λειτουργία του προγράμματος “Milagro” (“Θαύμα”), η οποία, κατά τη διάρκεια των πρώτων δέκα μηνών του 2005, επέτρεψε την αποκατάσταση της όρασης, χωρίς κόστος, σε σχεδόν 80.000 Βενεζουελάνους, πολλοί από τους οποίους, με καταρράκτη ή γλαυκώμα, έπρεπε να μεταφερθούν στην Κούβα για χειρουργική επέμβαση (3). Το πρόγραμμα αφορά κυρίω τους λατινοαμερικάνους και τους κατοίκους της Καραϊβικής που πλήττονται από τύφλωση και άλλες οφθαλμικές βλάβες. Η Βενεζουέλα παρέχει χρηματοδότηση, η Κούβα παρέχει ειδικούς, εξοπλισμό και υποδομή για τη φροντίδα των ασθενών ενώ βρίσκονται στο νησί.
Μέχρι σήμερα, καμία κυβέρνηση, ιδιωτική πρωτοβουλία ή διεθνής οργανισμός δεν κατόρθωσε να δομήσει ένα παγκόσμιο ιατρικό πρόγραμμα αυτού του μεγέθους ικανό να παράσχει μια ευρεία στήριξη σε άτομα που στερούνται φροντίδας. Στα πλαίσια του Milagro, προβλέπεται να διορθωθούν οφθαλμολογικά προβλήματα περίπου ενός εκατομμυρίου ανθρώπων τον χρόνο…
Λίγο μετά την εκλογή του και πριν την ορκωμοσία του, ο νέος Βολιβιανός πρόεδρος Έβο Μοράλες, υπέγραψε τον Δεκέμβριο του 2005 την πρώτη διεθνή συμφωνία του με την Αβάνα. Δημιούργησε κουβανο-βολιβιανή ένωση για την δωρεάν περίθαλψη οφθαλμολογικών παθήσεων. Εκτός από το Εθνικό Ινστιτούτο Οφθαλμολογίας της Λα Πας, που πρόσφατα εξοπλίστηκε από την Κούβα, το πρόγραμμα θα διαθέτει ιατρικό κέντρο στις πόλεις Κοτσαμπάμπα και Σάντα Κρουζ. Νέοι βολιβιανοί γιατροί που μόλις αποφοίτησαν από τη Λατινοαμερικανική Ιατρική Σχολή (ELAM) θα συμμετάσχουν σε αυτό το πρόγραμμα.
Το πρώτο σχολείο εγκαινιάστηκε το 1998, όταν η Κούβα άρχισε να στέλνει γιατρούς στην Καραϊβική και την Κεντρική Αμερική. Βρίσκεται σε μια πρώην ναυτική βάση, στα προάστια της Αβάνας, εκπαιδεύει νέους από φτωχές οικογένειες από όλη την αμερικανική ήπειρο, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών (αλλά υπάρχουν και εκατοντάδες Αφρικανοί, Ασιάτες, Άραβες, ακόμα και Ευρωπαίοι μαθητές). Οι 21 σχολές ιατρικής που λειτουργούν στην Κούβα συμμετέχουν σε αυτήν την εκπαίδευση. Τον Ιούλιο του 2005 αποφοίτησαν οι πρώτοι 1.610 μαθητές της Λατινικής Αμερικής, ενώ περίπου 2.000 νέοι εισάγονται στο σχολείο κάθε χρόνο. Η εκπαίδευση, η διατροφή, η στέγαση, καθώς και τα αναγκαία για την πρακτική παρέχονται δωρεάν. Σε αντάλλαγμα, πρέπει να συμφωνήσουν να επιστρέψουν στη χώρα τους για να προσφέρουν στους συμπατριώτες τους (4).
Διαμαρτυρίες και πολιτική πίεση
Παρακινούμενοι από ιδεολογικές θεωρήσεις, ιατρικοί και οφθαλμολογικοί σύλλογοι σε πολλές χώρες έχουν ξεκινήσει εκστρατείες εναντίον αυτής της πρωτοβουλίας. Το περιοδικό του Αργεντίνικου Συμβουλίου Οφθαλμολογίας, για παράδειγμα, εναντιώθηκε στους Κουβανούς οφθαλμιάτρους: “Δεν ξέρουμε αν είναι γιατροί (5)” και την ίδια στιγμή ανακοίνωσε ότι θα ξεκινήσει τις επαφές με ανθρωπιστικές ΜΚΟ για τη χρηματοδότηση ενός παρόμοιου προγράμματος.
Στη Νικαράγουα (όπου χθες -βάση ημερομηνίας γραφής του πρωτοτύπου) ο Πρόεδρος Αρνόλντο Αλεμάν, παρά το μέγεθος της καταστροφής που προκάλεσε ο τυφώνας Mitch, ξεκίνησε την ομιλία του αρνούμενος την παρουσία αυτών των ενεργών Κουβανών γιατρών), στη Βενεζουέλα ήδη από το 2002 και στη Βολιβία σήμερα, οι γιατροί που συνδέονται με συντηρητικούς τομείς – και οι οποίοι θεωρούν την ιατρική ως εμπόριο προς τους “φερέεγγυους” πληθυσμούς και αρνούνται να πάνε στις παραγκουπόλεις – “ξεσπούν” ενάντια σε αυτούς τους «γιατρούς με τα γυμνά πόδια»: “ανικανότητα”, “παράνομη άσκηση της ιατρικής”, “αθέμιτος ανταγωνισμός”…
Τον Απρίλιο του 2005, μια δικαστική απόφαση της Πολιτείας Τόκαντινς της Βραζιλίας, υποχρέωσε 96 Κουβανούς γιατρούς που φρόντιζαν τους άπορους, να αποχωρήσουν. Διαφωνώντας με την απόφαση, η Κυβέρνηση δεν μπορούσε παρά “να αναγνωρίσει το επαγγελματικό θάρρος των γιατρών που ήταν ευπρόσδεκτοι εδώ και τους οποίους πρέπει να ευχαριστήσουμε”.
Οι διαμαρτυρίες και οι πολιτικές πιέσεις από τους ιατρικούς συλλόγους αυξάνονται καθώς αυξάνεται και ο αριθμός των νέων πτυχιούχων που φθάνουν από τα πανεπιστήμια της Κούβας. Έτσι, από τη στιγμή που αυτοί οι νέοι συνάδελφοι θα μπορούσαν να μειώσουν τις τιμές ή ακόμη και να προσφέρουν μέρος των υπηρεσιών τους δωρεάν, η ιατρική περίθαλψη παύει να είναι μια ελιτίστικη και εμπορική υπηρεσία.
Υπάρχει επίσης η απειλή για την μη αναγνώριση στο εξωτερικό των διπλωμάτων που αποκτήθηκαν στην Κούβα. Στη Χιλή, πολλοί νέοι που εκπαιδεύτηκαν στο νησί (Κούβα) δεν μπόρεσαν να επικυρώσουν τα ιατρικά τους προσόντα λόγω του υπερβολικού κόστους των τελών. Όμως, όπως σημειώνει το BBC, εάν οι ιατρικοί σύλλογοι της Λατινικής Αμερικής επιμένουν στην αντίθεση τους, “θα δυσκολευτούν να λάβουν την υποστήριξη ενός πληθυσμού που έχει όλο και λιγότερη πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας και για τους οποίους αυτό το έργο(των Κουβανών γιατρών) λειτουργεί ως μια μικρή ακτίνα ελπίδας στο σκοτάδι (6) ”.
Η πιο δύσκολη κατάσταση αφορά τους φοιτητές αμερικανικής υπηκοότητας, οι οποίοι υπόκεινται σε ποινή δέκα ετών φυλάκισης και πρόστιμα ύψους μέχρι 200.000 δολαρίων. Οι νόμοι περί αποκλεισμού, τους απαγορεύουν την είσοδο στην Κούβα! Ωστόσο, στη χώρα όπου ζουν 45 εκατομμύρια άτομα χωρίς ιατρική κάλυψη, οι σπουδές ιατρικής κοστίζουν περίπου 300.000 δολάρια.
Κάποιοι πιστεύουν ότι αυτή η “ανθρωπιστική” βοήθεια είναι μόνο ένας ελιγμός επικοινωνίας, μια “επένδυση” που θα επιτρέψει στην κυβέρνηση της Αβάνας να συγκεντρώσει απροσδόκητη διπλωματική υποστήριξη ενόψει της επίμονης εχθρότητας των Ηνωμένων Πολιτειών. Μπορούν να αναφέρουν, για παράδειγμα, ότι η εκλογή της Κούβας στο Συμβούλιο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των Ηνωμένων Εθνών, που πραγματοποιήθηκε τον Μάρτιο του 2006, κερδήθηκε με μυστική ψηφοφορία με την υποστήριξη τουλάχιστον 96 από 191 κράτη-μέλη των Ηνωμένων Εθνών (ενώ συγχρόνως δεν έγιναν αποδεκτές οι υποψηφιότητες της Νικαράγουας, του Περού και της Βενεζουέλας, όπου τηρείται ο πολιτικός πλουραλισμός). Τούτου λεχθέντος, ένας δυτικός διπλωμάτης αναγκάζεται να παραδεχτεί ότι η αποστολή Κουβανών γιατρών στο εξωτερικό είναι “μια πρωτοβουλία που ωφελεί τόσους πολλούς ανθρώπους και η οποία πρέπει να επικροτηθεί ακόμη και από τους πολιτικούς εχθρούς της Κούβας”.
Παραπομπές
1.Το 2005, οι δικαιούχοι των προγραμμάτων βρίσκονταν στις φτωχότερες περιοχές 6 χωρών της Λατινικής Αμερικής και 20 αφρικανικών χωρών. Μέχρι το τέλος του 2005, είχαν πραγματοποιηθεί περισσότερες από 500.000 γεννήσεις, 1.657.867 χειρουργικές επεμβάσεις και σχεδόν 9 εκατομμύρια εμβολιασμοί.
2.Σύμφωνα με την οικονομική αναφορά του 2004.
3.Στις περισσότερες χώρες της περιοχής, η επέμβαση καταρράκτη κοστίζει το λιγότερο, 600 δολάρια.
4. Πολλά προγράμματα συνεργασίας ενώνουν την κυβέρνηση της Βενεζουέλας και της Κούβας.
Μεταξύ άλλων, αυτό της δωρεάν εκπαίδευσης 10.000 λατινοαμερικάνων γιατρών τον χρόνο, ή 100.000 σε δέκα χρόνια, όχι μόνο στα κουβανικά πανεπιστήμια αλλά και στις υπό κατασκευή σχολές στη Βενεζουέλα.
5. Ενημερωτική Οφθαλμολογική Έκδοση, Periódico Informativo Oftalmológico, νο 37, Μπουένος Άιρες, 26 Δεκεμβρίου 2005.
6. BBC, 5 Απριλίου 2001.
7. BBC, όπ. π..
Πηγή: monde-diplomatique.fr
Μετάφραση: Ξένια Πηρούνια για το antapocrisis.gr
Κολομβιανός συγγραφέας, δημοσιογράφος και σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ. Μένει στη Γαλλία.
