Απρ 6, 2013

Είναι δύσκολο, το ξέρω πως είναι, όταν κατρακυλάς στο βάραθρο να συνεχίσεις να πιστεύεις ότι μπορεί να υπάρχει κάτι μαγικό, κάτι που να σου υπενθυμίζει ότι αυτός ο κόσμος δεν είναι μόνο μια κοιλάδα δακρύων.

Κι όμως… Υπήρξαν άνθρωποι –δεν πάνε πολλά χρόνια- που αντίκρισαν το έρεβος και κατάφεραν να δραπετεύσουν -όχι αλώβητοι, αλλά όρθιοι.

Άλλωστε αυτό είναι που έχει σημασία: Να μείνεις όρθιος, ενάντια σε όλες τις προβλέψεις, μέχρι το τέλος.

Συμβαίνει σπάνια, αλλά συμβαίνει, μέσα στη πιο βαθιά νύχτα να εμφανίζεται μπροστά σου μια πόρτα που οδηγεί σ” ένα «μαγικό θέατρο μόνο για λίγους».

Δεν θα σας μιλήσω για τον Λύκο της Στέπας ούτε για κάποιο άλλο αποκύημα της φαντασίας, αλλά για έναν άνθρωπο που έζησε 9+1 ζωές (σχεδόν χίλιες), που επιβίωσε απ” την Κόλαση κι ένα χειμωνιάτικο πρωινό στην Αθήνα κατήλθε κατά λάθος στον Παράδεισο.

~~{}~~

Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης δεν πίστευε στα θαύματα ούτε μπορούσε να φανταστεί τι του επιφύλασσε η μοίρα, όταν στην ηλικία των δεκατεσσάρων βρέθηκε στην Αθήνα. Έχοντας τελειώσει μόνο τις τρεις τάξεις του εξατάξιου γυμνασίου, αναγκάστηκε να εργάζεται τα πρωινά και τα βράδια να μαθαίνει τεχνικό σχέδιο στη Σιβιτανίδειο σχολή.

Όταν οι ναζήδες ύψωσαν τον αγκυλωτό σταυρό στην Ακρόπολη ο νεαρός Ιάκωβος μ” έναν φίλο του προσπάθησαν να το σκάσουν από την Ελλάδα. Συνελήφθησαν στα σύνορα κι οδηγήθηκαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μαουτχάουζεν.

Όχι, ο Καμπανέλλης δεν ήταν Εβραίος, αλλά είναι σφαλερή η πεποίθηση ότι στα στρατόπεδα εξόντωσης πέθαιναν μόνο όσοι φορούσαν το κίτρινο άστρο του Δαβίδ.

Η πλειονότητα των θυμάτων ήταν πράγματι Εβραίοι, αφού οι εμμονές ενός αρρωστημένου νου είχαν μολύνει ένα ολόκληρο έθνος.

Αλλά εκεί μέσα, στα κολαστήρια του 20^ουαιώνα, εξοντώνονταν ανηλεώς και τσιγγάνοι, αντιφρονούντες, κομμουνιστές, ομοφυλόφιλοι, Ρώσοι στρατιώτες, παρτιζάνοι, Έλληνες, Πολωνοί, Σλάβοι, όλα τα κατακάθια του υπέροχου Άρειου κόσμου.

~~{}~~

Οι πρώτοι που πέθαιναν, γράφει ο Καμπανέλλης, ήταν οι πιο δυνατοί –στο σώμα. Κάποιοι όπως οι Ρώσοι, κάτι θεριά ίσαμε δυο μέτρα, των οποίων το σώμα δεν μπορούσε να συντηρηθεί με τη μερίδα φαγητού που τους αναλογούσε, αυτοί ήταν οι πρώτοι.

Δεν είναι παράδοξο. Και την αυτοκρατορία των δεινοσαύρων οι ποντικοί την κληρονόμησαν.

Όλα όσα περιγράφει ο Καμπανέλλης στο αυτοβιογραφικό βιβλίο του για το Μαουτχάουζεν σε κάνουν ν” αμφιβάλλεις για το αν ο άνθρωπος είναι το περιούσιο ζώο ή ένα σφάλμα της φύσης. Όμως υπάρχουν κάποιες στιγμές που καταλαβαίνεις πως ο άνθρωπος είναι ό,τι καλύτερο κι ό,τι χειρότερο, ακριβώς επειδή μπορεί να επιλέξει.

~~{}~~

Δεν μπορώ να ξεχάσω την ιστορία ενός Έλληνα, ίσως να τον έλεγαν Νίκο, ίσως Αντώνη, που ήταν ένα παλικάρι από “κείνα που κάποτε ζούσαν στην έρημη τούτη χώρα.

Οι Ναζήδες έβαζαν τους μελλοθάνατους σ” ένα λατομείο, να κουβαλούν ολημερίς πέτρες, ανεβαίνοντας άσκοπα κι αέναα μια απότομη σκάλα, ως άλλοι Σίσυφοι.

Αυτή ήταν η καταδίκη τους, επειδή δεν ήταν Άρειοι.

Κάποια μέρα ένας μικρόσωμος κρατούμενος (Εβραίος, τσιγγάνος, αντιφρονούντας;) κατέρρευσε στη σκάλα και σωριάστηκε δίπλα στην πέτρα του.

Ο Γερμανός στρατιώτης βρέθηκε από πάνω του. Ξεκίνησε να τον κλωτσάει και να τον διατάζει να σηκωθεί, έτοιμος να πυροβολήσει. Ο κρατούμενος είχε κλείσει τα μάτια και περίμενε τις σφαίρες που θα τον λυτρώνανε.

Τότε ο Νίκος, ο Έλληνας, το παλικάρι, που ερχόταν πίσω απ” τον αποκαμωμένο, έσκυψε, πήρε την πέτρα και του άλλου και τον βοήθησε να σηκωθεί.

Ο Γερμαναράς (αν προσβάλλονται οι εταίροι μας μπορώ να τον αποκαλέσω και ναζιστικό σκυλί) έβγαλε αφρούς. Δεν επιτρεπόταν αλληλεγγύη στην Κόλαση, μόνο αξίωμα ήταν το σώζων εαυτόν σωθήτω –μέχρι να έρθει η ώρα σου.

Σημάδεψε τον Νίκο, του είπε να πετάξει τις δυο πέτρες και –για να τον εκδικηθεί- του έδειξε μια μεγαλύτερη, ένα αγκωνάρι.

Ο Νίκος γέλασε. Κοίταξε τριγύρω, βρήκε μια πέτρα πιο βαριά και από καλοταϊσμένο δωσίλογο και τη σήκωσε. Έπιασε και τον αποκαμωμένο και ξεκίνησε να ανεβαίνει τη σκάλα σφυρίζοντας –ίσως κάποια μελωδία του Τσιτσάνη.

Και τότε… Το «κουτάκι του Γερμανού χάλασε».

Έτσι το έγραψε ο Καμπανέλλης. Το κουτάκι του Γερμανού χάλασε.

Ο Ναζί δεν έκανε τίποτα, μόνο κοιτούσε τον Έλληνα, το παλικάρι, που ανέβαινε τη σκάλα αδιαφορώντας για την κάνη που τον σημάδευε, αδιαφορώντας για το θάνατο, αρκεί να έμενε όρθιος μέχρι την ύστατη στιγμή.

~~{}~~

(Και μόνο η λέξη «παλικάρι» αρκεί για να προκαλέσει τη θυμηδία σε κάποιους. Είναι παλιομοδίτικη, είναι ξεπερασμένη, είναι… γραφική. Όπως είναι κι οι λέξεις «φιλότιμο», «αξιοπρέπεια», «ελευθερία».)

~~{}~~

Ο Καμπανέλλης επέζησε χάρη στη Σιβιτανίδειο, αφού το τεχνικό σχέδιο που είχε διδαχτεί αποδείχτηκε σωτήριο σχέδιο. Χάρη σ” αυτό τον έβαλαν σ” ένα γραφείο κι απέφυγε τη σκάλα του θανάτου.

~~{}~~

Το 1945, όταν το διαφυλετικό συνονθύλευμα των Συμμάχων κατατρόπωσε την «καθαρότητα» της Γερμανικής φυλής, η πύλη του Μαουτχάουζεν άνοιξε. Μόλις ένας στους δέκα, απ’ όσους είχαν βρεθεί εκεί μέσα, βγήκαν ζωντανοί.

Καθώς ο Καμπανέλλης επέστρεφε στην Ελλάδα κι ενώ οι αποφυλακισμένοι ρωτούσαν τις κοπέλες από το Άουσβιτς, τις κοπέλες από το Νταχάου, «μην είδατε την αγάπη μου;», σκέφτηκε ότι είχε χρέος να ζήσει και τις ζωές των άλλων εννιά, των εννιά που -κατά κάποιο τρόπο- είχαν πεθάνει για να ζήσει αυτός.

Δεν τους απογοήτευσε. Κατάφερε να ζήσει χίλιες ζωές…

~~{}~~

Εξήντα χρόνια μετά -μετά από εκείνη τη μέρα της Άνοιξης που οι πύλες της Κόλασης άνοιξαν- ένας νεαρός που πάλευε να δαμάσει τις λέξεις και τις σκέψεις τον ρώτησε αν είχε συγχωρήσει τους Γερμανούς.

Συνηθισμένος στη θυμοσοφία και την καλοσύνη του πίστευα (ναι, εγώ ήμουν εκείνος ο νεαρός και ακόμα παλεύω να δαμάσω τις λέξεις και τις σκέψεις) ότι θα άκουγα μια ζεστή κατάφαση, εκείνη την κατάφαση που υποτίθεται ότι είναι αναγκαίο επακόλουθο των γηρατειών.

«Ποτέ», μου είπε ο ογδονταπεντάχρονος Καμπανέλλης, χωρίς οργή ή μνησικακία, χωρίς φόβο και πάθος. «Για να συγχωρήσω πρέπει να ξεχάσω και δεν μπορώ να ξεχάσω κανέναν από εκείνους που πέθαναν δίπλα μου…»

Άμα ξεχνάς το παρελθόν σου είσαι αναγκασμένος να ξανακάνεις τα ίδια λάθη, έτσι δε λένε;

Αν ξεχνάς τους νεκρούς σου είσαι αναγκασμένος να αφήσεις κι άλλους να πεθάνουν.

«Το μεγαλύτερο λάθος των Γερμανών», μου είπε ο Καμπανέλλης, «ήταν που γκρεμίστηκε το τείχος του Βερολίνου. Όχι! Αυτό έπρεπε να μείνει για πάντα εκεί, για να τους θυμίζει ποιοι ήταν και ποιοι δεν πρέπει να ξαναγίνουν.»

~

Αυτά ειπώθηκαν πριν δέκα χρόνια περίπου. Τώρα, διαβάζω στο διαδίκτυο, οι Γερμανοί ετοιμάζονται να γκρεμίσουν τα εναπομείναντα τμήματα του τείχους για να χτίσουν ένα πολυτελές ξενοδοχείο.

Έτσι θα γκρεμίσουν την τελευταία μνήμη τους, θα ξεπεράσουν το τελευταίο εμπόδιο. Ήδη έχουν αρχίσει να ξεχνάνε ότι αυτοί και η ανωτερότητα τους, ήταν υπεύθυνοι για τους δύο καταστροφικότερους πολέμους της ιστορίας. Κι έχουν ξεκινήσει τον τρίτο.

Τότε ο πόλεμος ήταν στρατιωτικός, τώρα είναι οικονομικός.

Αλλά είναι καταδικασμένοι να καταστραφούν, αφού ξεχνάνε ότι στα ερείπια της Ευρώπης, θάφτηκε και η ανωτερότητα της γερμανικής φυλής. Είναι καταδικασμένοι, επειδή ξεχνάνε πόσο υπέφεραν και οι ίδιοι, εξαιτίας αυτής ακριβώς της υποτιθέμενης «ανωτερότητας» τους.

~

Στο επόμενο κείμενο θα σας περιγράψω πως ο Καμπανέλλης επέστρεψε στην Αθήνα και προσπαθώντας να ξεπεράσει όλη τη φρίκη που είχε βιώσει βρήκε τυχαία τη λύτρωση σε ένα μαγικό θέατρο μόνο για λίγους, «στο πρώτο υπόγειο του Κουν», όπως λέει και το τραγούδι.

Η συνέχεια

Κείμενο της Rosa Luxemburg απ” τις Φυλακές Μπρεσλάου, 1917

«Να “μαι ξαπλωμένη σ” ένα σκοτεινό κελί, πάνω σ” ένα στρώμα σκληρό σαν πέτρα. Το κτίριο έχει τη συνηθισμένη εκκλησιαστική ησυχία, έτσι που θα νόμιζες ότι έχεις ήδη ενταφιαστεί. Κατά διαστήματα ακούω το κοντινό βήξιμο του δεσμοφύλακα καθώς κάνει, με τις βαριές του μπότες, μερικά αργά βήματα για να ξεμουδιάσουν τα πόδια του.

Το τρίξιμο των χαλικιών κάτω απ” τα πόδια του είναι ένας τόσο απελπιστικός ήχος, ώστε όλη η κούραση και η ματαιότητα της ύπαρξης μοιάζει να σκορπίζεται στην υγρή και σκοτεινή νύχτα.

Είμαι ξαπλωμένη μόνη και σιωπηλή, τυλιγμένη στις πολλαπλές μαύρες πτυχές του σκότους, της ανίας, της ανελευθερίας και του χειμώνα -αλλά η καρδιά μου χτυπά με μια απέραντη κι ασύλληπτη εσωτερική χαρά, λες και τριγυρίζω σε κάποιο ηλιόλουστο, λουλουδιασμένο λιβάδι.

Και μέσα στο σκοτάδι χαμογελώ στη ζωή, σαν να ξέρω κάποια μυστική συνταγή που θα μου επέτρεπε να μεταμορφώσω καθετί το κακό και τραγικό σε γαλήνη και ευτυχία.

Αλλά όταν ψάχνω στο μυαλό μου για την αιτία αυτής της χαράς, διαπιστώνω ότι δεν υπάρχει καμία αιτία, και γελάω με τον εαυτό μου.

Πιστεύω ότι το κλειδί του γρίφου είναι η ίδια η ζωή, αυτό το βαθύ σκοτάδι της νύχτας είναι απαλό και όμορφο σαν βελούδο, φτάνει να μπορείς να το κοιτάξεις με τον σωστό τρόπο.

Το τρίξιμο των υγρών χαλικιών κάτω απ” τα αργά και βαριά βήματα του δεσμοφύλακα είναι, κατ” αναλογία, ένα υπέροχο τραγούδι ζωής -για όποιον έχει αυτιά να τ” ακούσει.»

~~{}~~

Τέτοιες καταστάσεις υψηλής συνειδητότητας, όπως αυτή που περιγράφει η Λούξεμπουργκ, σπάνια μπορεί να βιώσει ο άνθρωπος.

Οι σαμάνοι, οι μάγοι κι οι ιερείς το κατάφερναν με τις ενθεογόνες ουσίες, τα ψυχότροπα. Οι μεγάλοι μύστες μοιάζει να είχαν πέσει στο καζάνι με τα ενθεογόνα όταν ήταν μωρά.

Τα περισσότερα απ” τα σπουδαία έργα τέχνης ξεκίνησαν μέσα από μια παρόμοια λειτουργία του νου. Οι αρχαίοι το έλεγαν μούσα, οι ευαγγελιστές θεία φώτιση κι οι ποιητές έμπνευση.

Δεν διαφέρει πολύ απ” την τρέλα. Έναν προφήτη στον 20ο αιώνα θα τον αποκαλούσαν τρελό. Τα ίδια είπαν και για τον Τέσλα.

~~{}~~

Σε κατάσταση υψηλής συνειδητότητας ο εγκέφαλος σταματάει να λειτουργεί με λέξεις, αριθμούς, χρώματα και εικόνες.

Ο άνθρωπος τότε, ενορατικά και τυχαία, αγγίζει μια πτυχή απ” το ρούχο του θεού.

Η έκρηξη αυτή δεν μπορεί να μεταφερθεί επακριβώς. Κάθε περιγραφή της είναι πολύ κατώτερη.

Ο Ντοστογιέφσκι, ο οποίος έπασχε απ” την Ντοστογιέφσκια επιληψία, μέσα σ” εκείνον τον απροσδιόριστο χρόνο της επιληπτικής κρίσης, οραματιζόταν (βίωνε μάλλον) ολόκληρους κόσμους. Τα μυθιστορήματα του, παραδεχόταν ο ίδιος, παρότι αριστουργήματα, δεν μπορούσαν να αντικατοπτρίσουν την πληρότητα εκείνου του ελάχιστου χρόνου.

~~{}~~

Υπάρχει η γνώση, η φαντασία και κάτι που βρίσκεται ακόμα πιο πάνω. Πιο πάνω, όχι ιεραρχικά, όχι εξουσιαστικά, μόνο σε βαθμό πολυπλοκότητας.

Είναι τόσο πολύπλοκος αυτός ο δρόμος που συνήθως τον αντιλαμβανόμαστε ως την απόλυτη απλότητα, σαν να γίνονται όλα όσα κατανοούμε ένα, κι όλα όσα δεν είχαμε αντιληφθεί ως τότε να εμπεριέχονται σ” αυτή την ενότητα.

Είναι, όπως διαισθάνθηκε η Ρόζα μέσα στις πολλαπλές πτυχές του σκότους, της ανίας, της ανελευθερίας και του χειμώνα, είναι το κλειδί του γρίφου, είναι η ίδια η ζωή, είναι αυτό το βαθύ σκοτάδι της νύχτας, απαλό κι όμορφο σαν βελούδο, φτάνει να μπορέσεις να το κοιτάξεις.

~~{}~~

«Πώς η ανάγκη γίνεται ιστορία»

Βρέχει απόψε, ενώ διαβάζω για τη Ρόζα, βρέχει, ψιλόβροχο, like silent raindrops, σαν ν” αναρωτιέται κι η βροχή τι θα συμβεί. Αριστερή κυβέρνηση σε νεοφιλελεύθερη Ευρώπη.

Όμως αυτή η Ευρώπη είναι καταδικασμένη ν” αποτύχει. Γιατί στηρίζεται στον απολυταρχισμό της Γερμανίας και στις οικονομικές ανισότητες.

Οι Γερμανοί δεν αντιμετωπίζουν τους εταίρους τους ως ισότιμους. Η κατά φαντασία ανωτερότητα τους θα είναι επιζήμια για όλους. Άλλους δύο πολέμους ξεκίνησαν. Οδήγησαν την Ευρώπη στον όλεθρο και καταστράφηκαν κι οι ίδιοι. Βαδίζουν πάλι στο ίδιο μονοπάτι.

~

Η Ρόζα Λούξεμπουργκ του 21ου αιώνα είναι όλοι οι Ευρωπαίοι που φτωχοποιούνται, που μεταναστεύουν, που φυλακίζονται, που αυτοκτονούν.

Τα θεσμικά ευρωπαϊκά όργανα αποσκοπούν μόνο στο να καταλύσουν, να καταπνίξουν τη δημοκρατία, τη λαϊκή κυριαρχία, προκειμένου να εφαρμόσουν τις νεοφιλεύθερες πολιτικές τους.

Ποιος είναι τόσο αφελής ώστε να πιστεύει ότι ο κάθε Ντάισελμπλουμ και ο κάθε Σουλτς ενδιαφέρεται για την επιβίωση των Ελλήνων;

Οι Μεγάλοι Ευρωπαίοι έχασαν τις υπεραντλαντικές τους αποικίες κι αναγκάστηκαν ν” αποκτήσουν ενδοευρωπαϊκές αποικίες. Έτσι κινείται η μηχανή της Ευρώπης: Καίγοντας ανθρώπους, σ” ένα μεταμοντέρνο Ολοκαύτωμα.

Γι” αυτό τρομάζουν τόσο πολύ. Δεν φοβούνται την Ελλάδα. Φοβούνται την ίδια τη ζωή. Φοβούνται την κόκκινη Ρόζα, που είναι θαμμένη στα θεμέλια της Ευρώπης.

Τη φοβούνται, γιατί εκείνη ακόμα και μέσα στη φυλακή μπορούσε να ζει.

Φοβούνται τους Έλληνες, τους Ισπανούς, τους Πορτογάλους, τους Γερμανούς, τους Γάλλους που κάποια στιγμή θα ξεσηκωθούν και θα ζητήσουν τη ζωή τους πίσω.

Αυτή η Ευρώπη δεν πρέπει ν” ανήκει στους επιγόνους του Χίτλερ, αλλά στους επιγόνους της Λούξεμπουργκ κι όλων όσοι αγωνίστηκαν για την ελευθερία των λαών.

~~{}~~

Τ” αυτοκίνητα περνούν τον δρόμο, οι τηλεοράσεις φέγγουν στις απέναντι πολυκατοικίες, ένα σκυλί γαβγίζει.

Η ζωή συνεχίζεται, Ρόζα. Τι με κοιτάζεις μουδιασμένο;

Θα σηκωθούμε ξανά. Και θα σ” έχουμε μαζί μας.

Επιτάφιος για την Ρόζα Λούξεμπουργκ

Στίχοι: Μπ. Μπρεχτ     Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος   Πρώτη εκτέλεση: Γιάννης Κούτρας

από το παρόν των συντροφισσών στην Κομπανί, στο παρελθόν της επαναστατημένης Ιταλίας.

το πήραμε από το »χόρεψες στο φτερό του καρχαρία» 3