προεπισκόμηση – Μυστικοί πράκτορες από την Ανατολή του Gianluca Falanga (Carocci, pagg. 288, euro 19) βγαίνει στις 9 οκτωβρίου

υπουργείο παράνοια -200×300
στο τέλος η επιτροπή των δυο νομοθετικών σωμάτων για την απαγωγή Moro εγκαταστάθηκε. ένα πληθωρικό μικρό κοινοβούλιο με 59 μέλη, 19 περισσότερα από την προηγούμενη που είχε τότε πρόεδρο τον σενατόρε Pellegrino. στη διάρκεια της πρώτης συνεδρίας, που πραγματοποιήθηκε στην αρχή του μήνα, πρόεδρος εκλέγχθηκε ο βουλευτής του δημοκρατικού κόμματος Pd Giuseppe Fioroni.

ο πρώην missino, φασίστας, Maurizio Gasparri, που τριγύρισε στα An, Fli και σήμερα Forza italia, δήλωσε: «εισήλθα για να πάρω μέρος στην κοινοβουλευτική επιτροπή για την υπόθεση Moro για να επιβεβαιωθεί ξανά η αλήθεια που είχε προκύψει ενώπιον του δικαστηρίου. ο Moro σκοτώθηκε από τους κομουνιστές των Brigate Rosse, υποστηριζόμενοι από την Ανατολική ευρώπη την περίοδο εκείνη κομουνιστική. θα μπορούσαμε να εξαλείψουμε όλα τα σκουπίδια των παραληρηματικών αναπαραστάσεων, που κάποιες φορές μάλιστα διηγούνται σε βιβλία περισσότερο επιστημονικής φαντασίας παρά ιστορίας. πολλοί κακομοίρηδες τροφοδότησαν ανοησίες για να ελαχιστοποιήσουν τις ευθύνες αυτών, που στο όνομα του κομουνισμού, εξόντωσε τον Moro και την συνοδεία του».

απίστευτο αλλά αληθινό, ο Maurizio Gasparri έχει δίκιο όταν θυμίζει τα σκουπίδια των ξέφρενων αναπαραστάσεων που ειπώθηκαν για την υπόθεση Moro και γενικότερα γύρω από την ιστορία του ένοπλου αγώνα για τον κομουνισμό στην Ιταλία. σίγουρα – όπως και ο ίδιος ανακοινώνει – το λέει διότι πρόθεσή του είναι να τις αντικαταστήσει με καινούρια σκουπίδια εξ ίσου κερδοσκοπικά, όπως ήταν στον καιρό του εκείνα για την περίπτωση Mitrokhin. οι αντίθετες συνομωσιολογικές και παρελθοντολογικές φατρίες συγκλίνουν και οι δυο σε μια μοναδική στρατηγική : να αρνηθούν την αυθεντικότητα και την αυτονομία εκείνης της επαναστατικής εμπειρίας.

η ανάλυση των πηγών, σε αυτή την περίπτωση αυτά που ευρέθησαν στα αρχεία της Σταζι, το κρατικό μυστικό της ανατολικής Γερμανίας, αποκαλύπτει πως στην πραγματικότητα μειοψηφούσα ήταν ολόκληρη η θεσμική δταστηριότητα, η οικονομική και η εμπορική της Ιταλίας. διαμέσου της χρήσης συνεργατών, ανθρώπων που έχουν διεισδύσει και πηγές συνεργατών εν αγνοίας τους, η Στάζι συνέλεγε πληροφορίες από το εσωτερικό όλων των θεσμικών πολιτικών δυνάμεων, των κρατικών επιχειρήσεων, από το εσωτερικό του Βατικανού. το αποκαλύπτει μια μελέτη που θα δημοσιευτεί τις επόμενες ημέρες, Spie dall’Est di Gianluca Falanga (Carocci, pagg. 288, euro 19), μυστικοί πράκτορες από Ανατολικά.

το ενδιαφέρον της Stasi για τις Brigate rosse ξεκινά μόλις μετά την απαγωγή Moro, υπόθεση που τραβά επάνω τους την διεθνή προσοχή. όταν όμως αυτή η υπηρεσία θέτει το πρόβλημα της διείσδυσης σε αυτή την οργάνωση για να συλλέξει πληροφορίες από το εσωτερικό της δεν γνωρίζει τι να κάνει. δεν υπάρχουν γραμματείες ή καμεριέρες για να διηθούν. στο τέλος σκέφτεται να απευθυνθεί στην Heidi Peusch, κάτοικο της Ddr, Ανατολικής Γερμανίας, συζύγου του Pierino Morlacchi, που ανήκε στον ιστορικό πυρήνα των εΤ. κρίμα που χρόνια πριν, όταν μαζί με τα παιδιά και τον άντρα της – δραπετεύοντας από την Ιταλία μετά από ένταλμα σύλληψης για συμμετοχή στις Br – προσπάθησε να καταφύγει την Χώρα της, αλλά εκδιώχθηκε στα σύνορα της ανατολικής δημοκρατίας της Γερμανίας, Ddr.

οι γερμανικές αρχές πολύ καχύποπτες προς την γυναίκα που νιώθει το άρωμα της διαφωνίας ζητούν πληροφορίες από το Κκι που τους συμβουλεύει να μην την δεχτούν. ο Morlacchi εκδιώχθηκε από το κόμμα το 1960, όταν στην συνοικία του Giambellino στο Milano μια ολόκληρη τοπική κομματική οργάνωση έφυγε από το Pci.
εάν ψάχνει για εισχωρήσαντες ή πληροφοριοδότες, ο Maurizio Gasparri θα έκανε καλύτερα να στρέψει την προσοχή του προς το παλιό κόμμα από το οποίο προήλθε. το Movimento sociale italiano, το κοινωνικό ιταλικό Κίνημα ήταν γεμάτο από τέτοιους, κυλιούνταν εκεί μέσα περισσότερο μυστικές υπηρεσίες και διάφοροι παρόμοιοι οργανισμοί σε ανταγωνισμό μεταξύ τους. και δεν θα μας προκαλούσε έκπληξη πλέον, σε αυτό το σημείο, εάν είχε υπάρξει και κάποιος της Stasi. αυτοί ήταν ικανοί για όλα.

οι ζωές των άλλων (ιταλών) που παρακολουθούνταν από την Stasi
Simonetta Fiori, la Repubblica 6 Oκτωβρίου 2014

οι πράκτορες της ανατολικής Γερμανίας, Ddr, ήλεγχαν και την χώρα μας : μιλά ο μελετητής Gianluca Falanga που έχει συλλέξει σε ένα βιβλίο στοιχεία και έγγραφα μυστικά.

«πρέπει να το παραδεχτώ, έμεινα έκπληκρος : εκατοντάδες και εκατοντάδες εγγράφων μυστικών για την Italia. το συνδετικό υλικό που βρήκα μπροστά μου ήταν εντυπωσιακό: η πιο απροκατάληπτη κομουνιστική μυστική υπηρεσία παρακολουθούσε την χώρα μας για δεκαετίες, ειδικότερα ανάμεσα στα χρόνια Εξήντα και Ογδόντα. ακολούθησαν σχολαστικά τις κρίσεις και τα σκάνδαλα, τις σχέσεις με τα άλλα Κράτη, την δυναμικότητα των ενόπλων δυνάμεων και την ποιότητα της επιστημονικής έρευνας».

εδώ και καιρό ο Gianluca Falanga συνεργάζεται στο Βερολίνο με το μουσείο της Stasi, il “το υπουργείο της παράνοιας” στο οποίο αφιέρωσε δυο χρόνια πριν ένα δοκίμιο πολύ εμπεριστατωμένο (Carocci) . τώρα ανέλαβε τον κόπο να πάει να μελετήσει τις πληροφορίες που μας αφορούν ανάμεσα στους χιλιάδες εκτυπώσεις που λαμβάνονται από τον μεγάλο εγκέφαλο του Sira, δηλαδή τις τράπεζες δεδομένων της intelligence dτης ανατολικής Γερμανίας. το αποτέλεσμα αυτών των ερευνών είναι ένα βιβλίο που βγαίνει πάντα από τον οίκο Carocci, Spie dall’Est, Πράκτορες από Ανατολικά, την πρώτη έρευνα για τους πράκτορες της Ddr στην χερσόνησσο.

ο φάκελος φυσικά δεν είναι πλήρης. «Aμε την πτώση του Τείχους αυθεντικές »ομάδες καταστροφής» κονιορτοποίησαν πάνω από το 90 τοις εκατό του χάρτινου αρχείου, όλες τις μαγνητικές ταινίες και χιλιάδες επί χιλιάδων φακέλους. μέσα όμως στην αναμπουμπούλα κάποια πράγματα τους ξέφυγαν. και ένα αντίγραφο εφεδρικό με τμήματα του πληροφοριακού αρχείου βρέθηκε στα νότια του Berlino. είναι επάνω σε εκείνα τα έγγραφα που εργάστηκα για περισσότερο από ένα χρόνο».

γιατί όμως να μας εκπλήσσει το γεγονός της προσοχής της Στάζι για την Ιταλία? στα μέρη μας υπήρχε το μεγαλύτερο κομουνιστικό κόμμα της Δύσης.

«σίγουρα, όμως στο εσωτερικό του συμφώνου της Βαρσοβίας η προσοχή για την Ιταλία ήταν στα καθήκοντα άλλων χωρών. και αντιθέτως βρήκα λεπτομερείς εκθέσεις για το πολιτικό σύστημα, για την διαλεκτική ανάμεσα στα ρεύματα των κομμάτων, για την δημόσια και ιδιωτική οικονομία, και φυσικά για το Κκι. η παρακολούθηση ήταν λειτουργική τόσο για τις εθνικές πολιτικές του Ανατολικού Βερολίνου, ειδικότερα σε εμπορικό επίπεδο, όσο και για τα συμφέροντα των »φίλων» δηλαδή την σοβιετική Kgb.
όχι τυχαία η προσοχή της Στάζι αυξάνεται εντυπωσιακά την περίοδο μεταξύ 1975 και 1978, εξ αιτίας της μεγάλης εκλογικής προέλασης του Berlinguer ».

δεν φαίνονται οι πράκτορες να είναι πολύ ευχαριστημένοι.

«ο Erich Honecker, ηγέτης του σοσιαλιστικού Κόμματος, και ο Berlinguer ήταν πολύ διαφορετικοί. ο πρώτος καταδίκαζε κάθε μορφή κομουνισμού μακρινή από την σο-βιετική, ενώ ο Μπερλινγκουέρ ήταν ένας »σάρδος ασκητής αριστοκρατικών καταβολών» – έτσι διαβάζουμε σε ένα σημείωμα της Stasi — που προκαλεί μεγάλη καχυποψία στην Μόσχα για την »αυτονομιστική του θέληση». με αυτή την έννοια είναι πολύ ενδιαφέρουσες οι κάρτες που διατηρήθηκαν στο αρχείο του Sed, του κόμματος-Κράτους του Χόνεκερ, στην Bundesarchiv της Coblenza. εκεί βρήκα μια σειρά από συνομιλίες που δεν έχουν εκδοθεί στην Ιταλία μεταξύ του Hermann Axen, υπεύθυνου για τις διεθνείς σχέσεις του Sed, και του σοβιετικού ομολόγου του Boris Ponomarev, μαζί με τον δεύτερό του Zagladin. αυτοί οι διάλογοι, που έγιναν ανάμεσα στο 1973 και το 1978, ανοίγουν μια βαθειά πληγή για εκείνο που εκεινείτο στην Μόσχα και το Βερολίνο σε σχέση με τον ιστορικό συμβιβασμό και την αιρετική εξέλιξη του Κκι».

τι εμφανίζεται?

«το κομουνιστικό μπλοκ βρέθηκε εκτοπισμένο μπροστά στην άνοδο του Pci. η σταθερή θέληση του Enrico Berlinguer να μην σπρώξει προς την ανατροπή της δημοκρατικής τάξης καθιστούσε το Pci ένα κίνδυνο για την σοβιετική ηγεμονία. η κακή διάθεση είναι εμφανής τόσο από τον φεβρουάριο του 1973 όταν ο Ponomarev παραπονιέται με τον Axen διότι οι ιταλοί σύντροφοι δεν είναι πρόθυμοι προς την ένοπλη πάλη. “η Ιταλία είναι μια μπαρουταποθήκη έτοιμη να εκραγεί από την μια στιγμή στην άλλη”, διαβάζουμε στις σημειώσεις, “και το κόμμα πρέπει να προετοιμάσει τον λαό για μια τέτοια προοπτική. ο σύντροφος Pajetta ζήτησε από το Κκσε εάν το Κκι πρέπει να αγοράσει όπλα. η απάντηση του Κκσε ήταν πως η εργατική τάξη πρέπει πάντα να έχει ξεκάθαρο πως όλες οι μορφές αγώνα είναι πιθανές”. οι σοβιετικοί πιέζουν το Κκι ανακινώντας το πραξικοπηματικό και νεοφασιστικό φάντασμα. όμως παραπονιούνται πως οι ιταλοί σύντροφοι δεν βλέπουν καμιά σοβαρή πολιτική άμεσα».

τον σεπτέμβρη του ίδιου χρόνου ο Berlinguer προτείνει τον ιστορικό συμβιβασμό.

«μια φόρμουλα που η Μόσχα βλέπει με πολύ μεγάλη καχυποψία. σε μια συζήτηση της 20ης οκτωβρίου του 1976 ο Ponomarev επαναλαμβάνει την αποστροφή του : “οι ιταλοί σύντροφοι δεν θέλουν να καταλάβουν πως δεν μπορούν να παραμένουν πάντα σε αμυντική στάση. αν και υπάρχει η δυνατότητα ειρηνικού δρόμου, κάθε κομουνιστικό κόμμα πρέπει πάντα να είναι έτοιμο για ένοπλη πάλη”. έννοια που επαναλαμβάνεται δυνατά σε μια κουβέντα με τον Zagladin: “ένα κομουνιστικό κόμμα πρέπει να είναι πάντα έτοιμο να παραβιάσει τα όρια της αστικής δημοκρατίας”. και τον ιούνιο του 1977, σε μια νέα συνάντηση με τον Axen στην Praga, ο Ponomarev βρίσκει τρόπο να επιστρέψει στα »σφάλματα» του Pci».

μια ένταση που προορίζεται να μεγαλώσει το φθινόπωρο του ίδιου έτους.

«ναι, ακριβώς από ένα μοσχοβίτικο βήμα, για τα εξηκοστά γενέθια της επανάστασης των μπολσεβίκων, ο Berlinguer υφαίνει έναν έπαινο για την δημοκρατία. ο Ponomarev δεν αρκείται στο να εγκαταλείψει την αίθουσα, αλλά σκέφτεται κάτι πιο σοβαρό. σε σημειώσεις του ανέκδοτες τον ιανουάριο του 1978 εμπιστεύεται στον Axen πως το Κκσε έχει εξαντλήσει την υπομονή του και πως ήρθε η στιγμή να ανακαλέσει στην τάξη το Pci. η παρτίδα που παίζεται είναι πολύ υψηλή για να επιτραπεί σε ένα κόμμα με τόση επιρροή να υιοθετήσει μια πολιτική ήδη ανοικτά αντισοβιετική. “ο σύντροφος Ponomarev”, διαβάζουμε στην νότα, “μας ενημέρωσε πως η κεντρική επιτροπή του Pcus επιβεβαίωσε τον ορισμό ενός ειδικού σχεδίου από μέτρα ενάντια στον ευρωκομουνισμό”. δεν γνωρίζουμε ποια ήταν η συνέχεια. βρισκόμασταν στις παραμονές της απαγωγής Moro, που θα είχε θάψει οριστικά τον ιστορικό συμβιβασμό».

γύρω από τις Ερυθρές Ταξιαρχίες υπάρχουν νεώτερα?

«υπάρχει μια πλούσια ύπαρξη εγγράφων, κυρίως από την επομένη της απαγωγής του χριστιανοδημοκράτη leader. σε αυτά τα έγγραφα όμως λείπει η απόδειξη ή έστω κάποια ένδειξη που να δείχνει μια αιγίδα, που να δείχνει κάποια σχέση ανάμεσα στις υπηρεσίες και τις εΤ. είναι πολύ ενδιαφέρον ένα σημείωμα που πηγαίνει πίσω στο 1980. η αντιτρομοκρατική της Stasi, μια αμφιλεγόμενη δομή που διεισδύει στις οργανώσεις του ένοπλου αγώνα, θέτει στην ημερήσια διάταξη την προοπτική να έρθει σε επαφή με τις Br. λίγους μήνες μετά βρίσκει στην γυναίκα του μιλανέζου ταξιαρχίτη Piero Morlacchi, την γερμανίδα Heidi Peusch, τον εν δυνάμει πληροφοριοδότη στην ένοπλη οργάνωση. όμως το κόμμα αρνείται να την στρατολογήσει στο εσωτερικό της Ανατολικής Γερμανίας. τα έγγραφα σταματούν εδώ».

ένα άλλο αμφιλεγόμενο κεφάλαιο είναι εκείνο που έχει σχέση με την τρομοκρατία altoatesino, στον βορρά.

«η Stasi ενδιαφέρονταν να κρατήσει ζωντανή την εστία βίας που βάρυνε στις σχέσεις μεταξύ Roma καιένας ενδιαφέρον φάκελος είναι εκείνος ο αφιερωμένος στον νεοναζί Peter Weinmann, από το 1982 στο βιβλίο πληρωμών της Stasi ήδη όμως πράκτορα των γερμανικών υπηρεσιών της Δύσης και από το 1976 έμπιστο της ιταλικής Digos στο Alto Adige. τα έγγραφα είναι σοβαρά παραποιημένα από τα omissis, τις παραλείψεις. είναι πάντως γεγονός πως ανάμεσα στο 1986 και το 1988 η τρομοκρατία altoatesino γνώρισε μια αιματηρή επανεμφάνιση με ανατινάξεις που έμοιαζαν με αυτές που συνέβαιναν στο Δυτικό Βερολίνο – πίσω από τις οποίες υπήρχε η Stasi — παρά με αυτές των παραδοσιακών altoatesini ομάδων. με την πτώση του Τείχους το φαινόμενο εξαντλήθηκε ξαφνικά».

ποιοι ήταν οι ιταλοί πράκτορες της Stasi?

«αυτό είναι δύσκολο να το αναπαράγουμε. η πανίσχυρη μυστική υπηρεσία είχε έμπιστους παντού, στις Botteghe Oscure του Κκ αλλά και στους σοσιαλιστές του Psi και στους χριστιανοδημοκράτες της Dc, στις διοικήσεις των τραπεζών και των μεγάλων δημοσίων επιχειρήσεων. έμπιστοι όχι πάντα σε επίγνωση. ο σημαντικότερος ιταλός πράκτορες είναι ο “Optik”, που από την Bologna προσφέρει μια τεράστια ποσότητα πληροφοριών για την στρατιωτική ασφάλεια. ένας μηχανικός ή έμπειρος τέλος πάντων του κλάδου ».

και οι γερμανοί 007 που δρούσαν στην Ιταλία?

«η πιο θεαματική περίπτωση είναι αυτή του πράκτορα Mungo, alias Ingolf Hähnel, ένας υπερ παρασημοφορημένος αντισυνταγματάρχης της intelligence που το 1977 καταφέρνει να διεισδύσει παντού, στην κρατική γραμματεία του Βατικανού όπου συναντά τον Angelo Sodano και στα κεντρικά κραφεία του Κκι, Botteghe Oscure, όπου μπορεί να υπολογίζει σε ένα από τα ηγετικά στελέχη που θα συνόδευε τον Berlinguer στο ταξίδι στην Ουγγαρία και την Γιουγκοσλαβία. βέβαια το μεγάλο μέρος των πρακτόρων δρούσε στην ιταλική πρεσβεία στο Ανατολικό Βερολίνο. η ιταλική διπλωματική αποστολή βρίσκονταν στο μικροσκόπιο από μια στρατιά γραμματέων, καθαριστριών, κυριών συνοδείας, οδηγών αυτοκινήτων, κηπουρών και μεταφραστών. ειδικότερα στα χρόνια Ογδόντα το καθεστώς Χόνεκερ φοβόταν πως οι ιταλοί θα βοηθούσαν τους ανατολικογερμανούς να το σκάσουν ή πως θα διατηρούσαν σχέσεις με τους διαφωνούντες».

ανάμεσα σε αυτούς που »βρίσκονταν σε ειδική παρακολούθηση» φιγουράρει ο Lucio Lombardo Radice.

«ναί, η προσοχή στον μαθηματικό ξεκινά από τα χρόνια Εξήντα, ύστερα από την δημόσια διαμαρτυρία του που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα του κόμματος Unità για την εκδίωξη από το πανεπιστήμιο του Robert Havemann. η Στάζι τον είχε χαρακτηρίσει σαν »στοιχείο αστού», που είχε παραμείνει δεμένος στην τάξη στην οποίαν ανήκε παρά την κομουνιστική του στράτευση. και όταν το 1982 πέθανε ο Havemann, το καθεστώς αρνήθηκε στον Lombardo Radice την είσοδο στην Ddr».