Την έμφυτη ανάγκη που έχουν για ελευθερία. Τη δίψα που έχουν για την ανάληψη πρωτοβουλίας και δράσης. Για τη βαθύτατη απόγνωση που βασανίζει τη καρδιά τους και τον αγώνα δρόμου που κάνουν για να επαναπροσδιορίσουν το είναι τους.
Το περίφημο ’68 που στην Ιταλία εξαπλώθηκε κυρίως το ’69-70′, όταν αξιολογείται εκ των υστέρων, μαζί με τις άλλες αλλαγές δημιούργησε και μια κυριότερη, με ιστορικούς όρους, απ’ όλες τις άλλες μαζί : την ντε φάκτο απελευθέρωση των γυναικών από την πατριαρχική υποταγή που διαρκούσε από αιώνες. Η οικογένεια εκρήγνυται : οι νέες και οι νέοι εικοσάρηδες φεύγουν από τα σπίτια για να μη ξαναγυρίσουν, και πολύ λίγα αποκαλύπτουν στους γονείς από τα πολλά που κάνουν. Το σχολείο, που μέχρι στιγμής αποτελεί έναν από τους πυλώνες του πατριαρχίας, δομημένο για να έχει τρία είδη παραγώγων – πρόβατα, πρόβατα λιγάκι καλλιεργημένα, μαϊμούδες που ομιλούν και κυριαρχούν – καταρρέει στη διάρκεια ενός χρόνου, αδειάζοντας από εξουσία τους δασκάλους και καθηγητές, από τους οποίους οι πιο τυραννικοί εκ των πραγμάτων εκδιώκονται από τα κτίρια. Στα θερμά συνελευσιακά κινήματα ήταν ξεκάθαρο πως οι γυναίκες μπορούσαν να είναι ότι και οι άνδρες σε νούμερα και θέληση. Στα εργοστάσια συμβαίνει το ίδιο πράγμα : οι μυριάδες γυναικών που ήδη εργάζονταν σε κάθε βιομηχανία, βλέπε το αβαντάζ των επιχειρηματιών που πληρώνουν χαμηλότερους μισθούς, μεταμορφώνει την οικονομική σε υπαρξιακή αυτονομία.
Η κληρονομιά εκείνης της εποχής περιέχει λοιπόν κάποιες θετικές πλευρές που έχουν καθιερωθεί, και άλλες που με τα χρόνια περιέπεσαν σε λανθάνουσα κατάσταση, ή που σήμερα δέχονται σκληρή κριτική. Παρόλα αυτά, εκείνοι που σήμερα ασκούν κριτική σε εκείνη την ιστορική περίοδο ωφελήθηκαν ακριβώς από την συνολική κατάσταση που εκείνα τα χρόνια είχε δημιουργηθεί, από το γεγονός πως ένα πλήθος ανθρώπων με καινούργιες ιδέες έδιωξε θέσεις που μέχρι εκείνη τη στιγμή έμοιαζαν αμετακίνητες.
Ο σεισμός ξεκίνησε από τα σπίτια, απ’ τα σχολειά και τα εργοστάσια, κατακλύζει ολόκληρη την Ιταλία και θέτει υπό αμφισβήτηση κάθε κοινωνική πλευρά : οι επίσημες εξουσίες εξαφανίζονται γιατί απορρίπτονται ή ηττώνται, και στο κενό που έχει δημιουργηθεί αναδύεται και έχει κάποια διάρκεια η συνελευσιακή εξουσία, στης οποίας το κύκλωμα έρχονται να ανακατευτούν μεγάλα στρώματα νεαρών με αυτά λιγότερο νέων, για να αντλήσουν εμπειρία, για να ενωθούν και διαχωριστούν ξανά ανάλογα με τα πολιτικά θέματα δεξιάς και αριστεράς, άντρες και γυναίκες συναντώνται, όλο και περισσότερο ισότιμα.
Και η κουλτούρα καταγράφει βήματα μπροστά επίσης. Γίνεται μαζική, γεννά σε μια τάξη μέχρι στιγμής περιορισμένη, το προλεταριάτο, νέες και πιο εξελιγμένες ανάγκες : οικιστική αυτονομία, αυτονομία στις μετακινήσεις, ταξίδια και διακοπές, ελεύθερο χρόνο και αναγνώσεις, μουσική
Το ξεκίνημα της αλλαγής τοποθετείται μια δεκαετία νωρίτερα : το 1959, εξ αιτίας μιας επανάστασης, το μεγάλο νησί της Κούβας γίνεται Κράτος σοσιαλιστικό ή κομουνιστικό εάν προτιμάτε, κάτω από την διεύθυνση προσωπικοτήτων όπως ο Φιντέλ Κάστρο και ο Ερνέστο Τσε Γκεβάρα, που αποπνέουν νεανική εικόνα, λαϊκή και πολύ ρομαντική, σε μια εποχή που έχει ξεκινήσει ήδη η μεγάλη μαζική επικοινωνία με ήχο και εικόνα. Για το φαντασιακό η Κούβα αντιπροσωπεύει τον Δαβίδ που στέκεται ορθός απέναντι στον Γολιάθ και τον κρατά απ’ τα ….κι ας είναι και με τη βοήθεια της ρωσικής αρκούδας. Για τις ηνωμένες πολιτείες είναι αγκάθι στον κόρφο της, πραγματικά και όχι μεταφορικά, μιας και η απόσταση που χωρίζει το νησί από την ήπειρο είναι ελάχιστη. Για τους σοβιετικούς αντιπροσωπεύει ένα τεράστιο κτύπημα της τύχης, διότι φέρνει την ηγεμονία τους σε απόσταση αναπνοής απ’ τον μεγάλο αντίπαλο, για τους κομουνιστές των μη κομουνιστικών κρατών αντιπροσωπεύει γεγονός πολύ ενδιαφέρον που ανοίγει νέους ορίζοντες, για πρώτη φορά μια νικηφόρα επανάσταση καθαρά κομουνιστική και προλετάρια συμβαίνει όχι σε περίοδο πολέμου, μα σε καιρό ειρήνης, αποδεικνύοντας πως μια αληθινή επανάσταση είναι δυνατή.
Δέκα μέρες πριν τη κρίση των πυραύλων βγαίνει στο Λονδίνο ο πρώτος δίσκος των Μπήτλς, που με τους Ρόλλινγκ Στόουνς δίνουν έναρξη στην βρεταννική εισβολή, εννοώντας την ροή της νέας μουσικής ροκ από την Αγγλία προς την Αμερική πρώτα και στον υπόλοιπο κόσμο στη συνέχεια. Μουσική έκφραση που είναι το μεγαλύτερο καλλιτεχνικό γεγονός του αιώνα, ρίχνει τα εμπόδια και τα τείχη, και είναι ο πρόδρομος της καλής παγκοσμιοποίησης, γίνεται επίσης το σάουντρακ μεγάλου μέρους των κινημάτων απελευθέρωσης και της αριστεράς. Στο φως της μεγαλύτερης ισότητας που υπάρχει στον βορρά, μαζί με την καινούργια μουσική έρχεται η εξέλιξη στις σεξουαλικές συνήθειες και τα ήθη όπως και στους αισθητικούς κανόνες, και για πρώτη φορά, χάρη στην εμπορική εξάπλωση και στις προσιτές τιμές, η καλλιτεχνική πρωτοπορία είναι πλέον στις πόρτες όλων.
Μια δυνατή ώθηση προς τις επαναστατικές ιδέες έρχεται από την Νότιο Αμερική, την κακότυχη ήπειρο όπου έχουν πέσει επάνω της με τον πιο άγριο τρόπο ο αμερικανικός καπιταλισμός και ιμπεριαλισμός. Από το 1968 οι απαντήσεις έρχονται κυρίως από το αντάρτικο κίνημα των Τουπαμάρος στην Ουρουγουάη και από την Χιλή του σοσιαλιστή Αλλιέντε. Τα πραξικοπήματα που έχουν οργανωθεί για να εξολοθρεύσουν φορά τη φορά τον κίνδυνο εξάπλωσης της δημοκρατίας και του σοσιαλισμού στην ήπειρο παρήγαγαν σύγκρουση ιδιαίτερα σκληρή κι από τα δύο μέρη. Ήδη το 1967 μια προσπάθεια επαναστατική στην Βολιβία τελειώνει με την εκτέλεση του θρυλικού διοικητή Τσε Γκεβάρα, που αρνήθηκε τις κολακείες της εξουσίας στη νικηφόρα Κούβα για να επιστρέψει στον αγώνα, και που πεθαίνοντας με εκείνο τον τρόπο καθίσταται έμπνευση και αναφορά πολιτικό-στρατιωτική σε όλο τον κόσμο. Η μορφή του ζωγραφισμένη είναι ίσως το πολιτικό σύμβολο που έχει τοποθετηθεί στις περισσότερες σημαίες.
Το καλοκαίρι του 1964 ξεκινά η απ ευθείας ανάμειξη των αμερικανών στον πόλεμο στο Βιετνάμ που θα κρατήσει εννέα από τα έντεκα χρόνια εκείνης της σύγκρουσης. Απορροφά όλο και περισσότερους αμερικανούς στρατιώτες, με πολλές απώλειες σε ανθρώπινες ζωές, γενικεύοντας τη μεγαλύτερη λαϊκή δυσαρέσκεια που είδαμε ποτέ στις ηνωμένες πολιτείες, αναγκάζοντας την κυβέρνηση να αποσύρει τα στρατεύματα, υπό την πίεση μυριάδων διαδηλώσεων και αγώνων, η είδηση από τους οποίους μόνο εν μέρει έγινε γνωστή πέρα απ’ τον ωκεανό. Η πρώτη φοιτητική εξέγερση ξεσπά στο Μπέρκλεϋ, στην Καλιφόρνια, την άνοιξη του ’64, στο όνομα του δικαιώματος των φοιτητών να μπορούν να ομιλούν ελεύθερα ενάντια στην κυβέρνηση και τον πόλεμο μέσα στις σχολές. Ανάμεσα στα διάφορα κινήματα που αναπτύχθησαν τα επόμενα χρόνια, εκτός απ’ τους ειρηνιστές, θυμούμαστε τους Black Power, τους Black Panther, το κίνημα για την απελευθέρωση της γυναίκας, το κίνημα των gay, τους hippie, τους freak. Το 1968 αυτές και άλλες συνιστώσες θα έρθουν στη δημοσιότητα στο Σικάγο όπου θα προκληθούν σοβαρά επεισόδια στη διάρκεια του συνεδρίου του Δημοκρατικού κόμματος. Εκείνο το διάστημα ήδη έχουμε και την Άνοιξη της Πράγας και τον γαλλικό Μάη.
Από μια άλλη ήπειρο φτάνουν τα νέα της πολιτιστικής επανάστασης στην Κίνα, της οποίας οι αρχές, συγκεντρωμένες στο εύχρηστο κόκκινο βιβλιαράκι των σκέψεων του Μάο Τσε Τούνγκ, ανεμίζουν στις διαδηλώσεις στην θέση των σημαιών. Στα κομουνιστικά κόμματα της δύσης και στις οργανώσεις με αυτά συνδεδεμένες, όπως τα συνδικάτα, μέρος της εσωτερικής αντιπολίτευσης τείνει να απαγκιστρωθεί από την σοβιετική ορθοδοξία, που αποκαλείται ρεβιζιονιστική διότι αρνείται την παγκόσμια επανάσταση, και δέχεται πως η κόκκινη σημαία γλιστράει προς την Κίνα.
Το 1968 σημειώνεται η διεθνής κορύφωση, με εξεγέρσεις φοιτητικές στην Ευρώπη και την Αμερική. Σύμβολο των καιρών παραμένει ο γαλλικός Μάης, όπου κωδικοποιούνται συμπεριφορές, σκοποί και τακτικές, δυναμικές και αισθητικές αξίες, γραφικά σημάδια και σχέδια, συνθήματα, έτσι όπως στη συνέχεια θα τα βλέπαμε και ακούγαμε παντού όπου υπήρχε συνελευσιακό καθεστώς, ομάδες περιφρούρησης, πορείες και διαδηλώσεις, κατάληψη ή οδοφράγματα. Το κίνημα των γάλλων φοιτητών, για να ριζώσει, έψαξε τη σύνδεση δίχως να τα καταφέρει, σε σταθερή βάση, με την εργατική τάξη, κι έτσι, παρά το ότι παρήγαγε ένα πολιτικό σπουδαίο γεγονός όπως η προσωπική απομάκρυνση του στρατηγού Ντε Γκώλ, τελειώνει μόλις μετά από ένα μήνα. Στην Ιταλία, η φοιτητική διαμαρτυρία ξεκινά αργότερα αλλά βρίσκει, εν μέρει τουλάχιστον, ανταπόκριση και σύνδεση με την εργατική τάξη. Γι αυτόν ακριβώς τον λόγο στην Γαλλία ο Μάης διαρκεί ένα μήνα ενώ στην Ιταλία δέκα χρόνια, δεκαπέντε, είκοσι!
Αυτές οι γραμμές δεν μπορούν παρά να είναι μια φτωχή περίληψη αυτών που συνέβησαν μέχρι τη στιγμή που πυροδότησε την συνέχεια : η βόμβα στην
Banca nazionale dell’agricoltura, στην πιάτσα Φοντάνα, στο Μιλάνο, με δεκαεπτά νεκρούς. Το κυνήγι στους αναρχικούς, ο θάνατος του Giuseppe Pinelli, που πέφτει απ’ το παράθυρο της ασφάλειας. Η γέννηση της στρατηγικής της έντασης.
Η αριστερά ξεσηκώνεται σε όλη την Ιταλία, σε μια εκπληκτική προσπάθεια να απελευθερωθεί από μια ψεύτικη κατηγορία που προπαγανδίζεται από εφημερίδες και τηλεειδήσεις. Τίποτα περισσότερο από το ξεμασκάρεμα της στρατηγικής της έντασης αξίζει για να μεγαλώσει τις γραμμές της μαχητικής αριστεράς, και μια αυθεντική αλληλεγγύη προς το αναρχικό κίνημα αδίκως κατηγορούμενο μετατρέπεται στο πέρασμα πολλών από το γενικότερο δημοκρατικό χώρο, προοδευτικό, λαϊκό ή καθολικό σε εκείνο το μαρξιστικό ή κομουνιστικό, μεγαλώνοντας και δυναμώνοντας για μια δεκαετία εκείνες τις εξωκοινοβουλευτικές οργανώσεις που έφτασαν να έχουν δεκάδες χιλιάδες αγωνιστές κινητοποιήσιμους. Οργανώσεις που θεωρούν πως η καθεμιά τους είναι ο πυρήνας του μελλοντικού επαναστατικού κόμματος ή κινήματος. Που πίστευαν πως η επανάσταση αργά ή γρήγορα θα έρχονταν. Εν τω μεταξύ, αρκούνταν στη χρήση της βίας στην πλατεία, που ήταν αναγκαία αντίθεση στο Κράτος, και στον αγώνα ενάντια στις φασιστικές ομάδες, έχοντας αντιληφθεί πως αυτές αποτελούν τη δεξαμενή από την οποία το Κράτος αντλούσε για τις σκοτεινές του μανούβρες.
Τέλος, συμβιβαστική, ηττοπαθής και, τουλάχιστον μετά το 1973, επικίνδυνη η πολιτική του Κκι, διότι μέσω της στρατηγικής επιλογής του ιστορικού συμβιβασμού καθιστούσε ανήμπορα, αβοήθητα και παρέδιδε στην ήττα τα κινήματα, τους εργατικούς και τους κοινωνικούς αγώνες. Το στρατιωτικό πραξικόπημα στη Χιλή της 11ης σεπτεμβρίου 1973, που ήθελαν και υποστήριξαν οι ΗΠΑ, το οποίο είχε ανατρέψει την κυβέρνηση της Unidad Popular υπό την ηγεσία του σοσιαλιστή Salvador Allende, δημοκρατικά εκλεγμένου, η επακόλουθη ήττα της χιλιανής αριστεράς και ο θάνατος του Allende καθιστούσαν στα μάτια μας εμφανή τα όρια και τους κινδύνους του εκλογικού και «ειρηνικού δρόμου» προς τον σοσιαλισμό και για την Ιταλία.
Η ιστορία ενός κινήματος πολιτιστικού και πολιτικού που ηττήθηκε από την στρατιωτική και δικαστική αντίδραση του κράτους.
Ήταν λοιπόν η Αυτονομία, η οποία γεννιέται στη συνέχεια, ένα κίνημα πολύ πλατύ, οδοντωτό, που λίγοι αναγνωρίζονταν στις οργανωμένες του ομάδες, και που περιείχε όλο εκείνο το ανατρεπτικό και εξεγερτικό που μπορούσες να βρεις στις πλατείες του μιλάνο και της ιταλίας, οποιοσδήποτε είχε μέσα του λίγη κοινωνική εξεγερτικότητα στην καρδιά, βρίσκονταν στην εργατική Αυτονομία. Στο εσωτερικό της βρίσκονταν αμέτρητες συλλογικότητες και ολόκληρα κινήματα, όπως εκείνο των φεμινιστριών, των ομοφυλόφιλων, δίπλα στους φοιτητές και σε πολλούς εργάτες. Σίγουρα η Αυτονομία δεν εκπροσωπούσε όλο τον εργατικό κόσμο, είναι όμως αναμφισβήτητο πως οι οργανωμένες της μορφές, δηλαδή οι αυτόνομες συνελεύσεις ή οι εργατικές Επιτροπές ή οι εργατικές Κολλεκτίβες, που αναφέρονταν στον Scalzone, τον Piperno, την Tenza Tregua ή στο Rosso, ήταν σε θέση να επηρεάζουν δυνατά τις εργατικές συνελεύσεις και τον έλεγχο των εργοστασίων, και ακριβώς γι αυτό προκαλούσαν τεράστιες ανησυχίες στο συνδικάτο πάνω απ’ όλα και μετά, φυσικά, στο Κράτος. Διότι τα πρόσωπα που έπαιρναν μέρος ήταν βαθιά ριζωμένα στις παραγωγικές πραγματικότητες και στις γειτονιές, στις περιοχές, και ήταν σε θέση, κάποιες στιγμές, να καταφέρνουν να ψηφίζουν ολόκληρα εργοστάσια ενάντια στη συνδικαλιστική γραμμή. Θυμάμαι, για παράδειγμα, μια συνέλευση στην Sit-Siemens στην οποία ο Trentin, τότε γραμματέας της Fiom, [το πανίσχυρο συνδικάτο των μεταλ-μηχανικών], βρέθηκε στη μειοψηφία από μια ομάδα εργατών που μπόρεσε να πείσει όλους τους υπόλοιπους πάνω στο θέμα της ισοπολιτείας και της αυτόματης υπερπήδησης κατηγορίας.
Η Αυτονομία όμως δεν ήταν μοναχά αγώνας μες το εργοστάσιο. Ήταν ένα κίνημα που δεν άφηνε για αργότερα, που τα ‘ήθελε όλα και αμέσως’, και αυτό σήμαινε απαλλοτρίωση των υπεραγορών, δωρεάν είσοδο στις συναυλίες και στον κινηματογράφο, δωρεάν χρήση των δημόσιων μέσων, όλη εκείνη την πρακτική που ονομάζονταν απαλλοτρίωση και αυτομείωση.
Για να κάνει όλ’ αυτά το κίνημα έπρεπε να αυτοπροστατεύεται. Εάν εξαιρέσουμε κάποιες περιπτώσεις, οι πρώτες μορφές βίας γεννιόνται ακριβώς για αυτοπροστασία : εάν θέλαμε να μπούμε σε ένα σούπερ μάρκετ, να κάνουμε τα ψώνια και μετά να φύγουμε δίχως να πληρώσουμε και δίχως να βρούμε απ’ έξω την αστυνομία έτοιμη να μας συλλάβει όλους, χρειάζονταν να προστατευτούμε. Τοοθετούμασταν λοιπόν στους δρόμους πρόσβασης και εάν έφταναν τα μπατσικά, τραβούσαμε έξω τα μπουκάλια.
Υπήρχε πάνω απ’ όλα κάτι καλό, θαυμάσιο σε αυτό το κίνημα : για πρώτη φορά τέθηκε το θέμα του τι ήταν αυτό που θέλαμε να ζήσουμε με τρόπο διαφορετικό από το παραδοσιακό σύστημα, για πρώτη φορά τίθετο το θέμα πως δεν μπορούσαμε να περιμένουμε ‘τους δύο χρόνους’, όπως στην κλασική κομουνιστική παράδοση : πρώτα κάνουμε την επανάσταση και μετά σκεφτόμαστε τη σχέση άνδρας-γυναίκα, στην οικογένεια, κλπ. Γι αυτό πολύ συχνά οι κομουνιστές, ανατρεπτικοί από πολιτική σκοπιά, ήταν οι πιο δεξιοί, με εισαγωγικά, στον χειρισμό των ανθρώπινων σχέσεων : ο κλασικός κομουνιστής ήταν γκρίζος, ήταν ο κομουνιστής της 3ης Διεθνούς. Το κίνημα του ’77 έδειξε πως δεν ήταν πια τόσο αδύνατο να καταφέρουμε να κάνουμε κάποια πράγματα. Σίγουρα η δυσκολία βρίσκονταν στο να σιγουρέψουμε τη συνέχεια, και όχι μόνο δεν το καταφέραμε αλλά με τις δράσεις μας ξεσηκώσαμε, σαν ‘απάντηση’ από την μεριά του Κράτους την ολοκληρωτική καταστολή. Εκείνο που δεν καταλάβαμε τότε, ή το καταλάβαμε καθυστερημένα, ήταν πως δεν θα φτάναμε πουθενά συνεχίζοντας να κατεβαίνουμε κάθε Σάββατο απόγευμα στο κέντρο της πόλης να κάνουμε απαλλοτριώσεις και αυτομειώσεις. Δεν αναρωτηθήκαμε ποτέ : και μετά ; Σκεφτόμασταν απλώς πως θα γεννιόταν και θα μας ακολουθούσε ένα κίνημα αυθόρμητο.Ήμασταν πολλοί, είναι αλήθεια, πιστεύαμε όμως πως είμαστε περισσότεροι απ’ ότι στην πραγματικότητα, ακόμα και η πλειοψηφία της χώρας, και όντως δεν ήμασταν, ήταν ξεκάθαρο. Πιστεύαμε πως η επανάσταση θα έρχονταν με μια διαδικασία συσσώρευσης, τόσες υπεραγορές απαλλοτριωμένες, τόσες συναυλίες σπασμένες, τόσα εισιτήρια απλήρωτα, μέχρι τη γενική αναστάτωση, και ως εκ τούτου, όλα τα ερωτήματα αναβάλλονταν για αργότερα.
Αυτή ήταν η Αυτονομία, και ακριβώς η οριζόντια και δικτυωτή της εξάπλωση, όχι δομημένη, το να είναι ένα τεράστιο καζάνι μέσα στο οποίο έβραζε οτιδήποτε ήταν αντι-Κρατικό, αντι-αφεντικό, αντι-συστημικό, ήταν το ίδιο της το όριο. Ήταν ένα κίνημα ανατρεπτικό, με την έννοια πως ήθελε να ανατρέψει τα πάντα, να αναποδογυρίσει όλες τις κοινωνικές σχέσεις, και τις προσωπικές – άντρας/γυναίκα, την παραδοσιακή οικογένεια – και , πολύ πιθανό, τα ανέτρεψε σε μεγάλο βαθμό μέχρι να ανατρέψει τελικά τον εαυτό του.
Θυμάμαι πως λέγαμε : μα εάν κάνουμε την επανάσταση και κερδίσουμε, ποιος είναι αυτός που κάποια στιγμή, μετά μια βδομάδα από χορούς, θα πει : τώρα χρειάζεται να πάμε για δουλειά ; Και είχαμε διαλέξει γι αυτό το καθήκον έναν εργάτη ο οποίος, σύμφωνα μ’ εμάς, και για την εικόνα που εξέπεμπε – τον βλέπαμε σοβαρό, λίγο θλιμμένο, λιγότερο ελευθεριακό από εμάς – ήταν ο μοναδικός που μπορούσε ν’ ανέβει σε ένα πάλκο, σε μια μεγάλη συγκέντρωση στην πόλη, μια βδομάδα μετά την επανάσταση, και να πει : εντάξει, είναι πλέον δικά μας τα εργοστάσια, είναι δικά μας και τα σχολεία, τώρα όμως πρέπει να ξεκινήσουμε να κυβερνούμε την χώρα!
Όταν βρίσκεσαι μέσα σε ένα φαινόμενο είναι δύσκολο να το καταλάβεις και να είσαι ικανός να το κατευθύνεις. Κάποια κομμάτια του κινήματος ξεκίνησαν να δοκιμάζουν τον δρόμο της ένοπλης πάλης, απλής και καθαρής, που πήγαινε πέρα από τον απλό εξοπλισμό στο ίδιο το κίνημα για τις διαδηλώσεις ή για τις εισόδους στα μάρκετς. Γεννήθηκαν εκείνοι που ονομάστηκαν ένοπλοι σχηματισμοί. Ενώ οι ερυθρές Ταξιαρχίες υπήρχαν από πριν, από την Αυτονομία γεννιέται το ένοπλο κίνημα της πρώτης Γραμμής, που θεωρεί ανώφελο και χάσιμο χρόνου να συνεχιστεί ο μηχανισμός της διάχυτης βίας και πιστεύει πως η επίθεση στην καρδιά του Κράτους πρέπει να γενικευτεί : ενέδρες σε αστυνομικούς και όχι μόνο.
Το ’78 οι Ταξιαρχίες απαγάγουν τον Aldo Moro και αυτή η δράση σημειώνει κατα κάποιο τρόπο το υψηλότερο σημείο όπου μπορεί να φτάσει η ανατροπή, αντιπροσωπεύει όμως επίσης και το μέγιστο της πτήσης προς τα μπρος : διότι όταν απαγάγεις τον Μόρο, μετά τι κάνεις ; Ή είσαι ικανός να το διαχειριστείς, και εκείνη η στιγμή γίνεται η έναρξη μιας γενικής επανάστασης της χώρας, ή διαφορετικά τελειώνει όπως τελείωσε : την κατάσταση διαχειρίζεται το Κράτος που εξαπολύει στη συνέχεια μια ολοκληρωτική κατασταλτική κίνηση. Αυτό είναι εκείνο που συνέβη.
ένα απόσπασμα από το συντακτικό κείμενο περιοδικού της Αυτονομίας στη μέση του κινήματος του ’77 :
‘Είναι γι αυτό που οι αυτόνομοι κερδίζουν : όχι επειδή έχουν το Ρ38 αλλά διότι είναι πιο έξυπνοι και προετοιμασμένοι, ιστορικά περισσότερο ριζωμένοι, ξένοι σε όλη τη σοσιαλδημοκρατική σαπίλα. Όχι, δεν είναι περιθωριοποιημένοι, οι αυτόνομοι νικούν, διότι είναι η αναδυόμενη κορυφή της νέας σύνθεσης της εργατικής προλεταριακής τάξης, οι αντιπρόσωποι, σε πρώτο πρόσωπο, όλης της εκμεταλλευόμενης κοινωνικής εργασίας, όχι, όπως το κομουνιστικό Κόμμα, αντιπρόσωποι εργατικών αριστοκρατιών, κλαδικών γραφείου, μαφίες καταστηματαρχών. Οι αυτόνομοι είναι η αντιπροσώπευση του κομουνισμού του παγκόσμιου προλεταριάτου. Γι αυτό είναι αλαζόνες και βίαιοι : διότι εκφράζουν, είναι, ερμηνεύουν την πραγματικότητα του ταξικού αγώνα στον αιώνα μας. Γι αυτό επιτρέπουν στον εαυτό τους να αγωνίζονται με σκληρότητα αυξανόμενη : γιατί είναι ανίκητοι, όπως ήταν πάντα οι εκπρόσωποι μιας νέας παραγωγικής βάσης’.
Την ημέρα της 7 απριλίου 1979, μια μνημειώδης δικαστική πρωτοβουλία καταλόγισε σε δεκάδες αυτόνομους ηγέτες και αγωνιστές πως ήταν επί κεφαλής σε όλες τις ένοπλες οργανώσεις που δραστηριοποιούνταν στην Ιταλία και οργανωτικός εγκέφαλος ενός «σχεδίου ένοπλης εξέγερσης ενάντια στις εξουσίες του Κράτους». Η κατηγορία, που αποδεικνύεται με την πάροδο του χρόνου αβάσιμη, χρησίμευσε ως αρχική υποστήριξη για περαιτέρω μαζικές συλλήψεις, προληπτικές κρατήσεις στις ειδικές φυλακές, δίκες που διήρκησαν χρόνια και καταδίκες σε μακρές ποινές.
Συνθέτουμε : οι αυτόνομοι είναι αλαζόνες και βίαιοι διότι είναι εξυπνότεροι και πιο προετοιμασμένοι. Αυτό έλεγαν για τους εαυτούς τους οι αυτόνομοι το 1977. Κάτι διαφορετικό λέει ένας από αυτούς, από τους κυριότερους θεωρητικούς, είκοσι χρόνια αργότερα : ‘Κάναμε λάθος να σκεφτούμε πως η πολιτική ωρίμανση του νέου υποκείμενου θα έρχονταν τόσο γρήγορα, και σε κάθε περίπτωση με μια δυναμική τέτοια ώστε να εξουδετερώσει, να αντισταθεί και να ξεπεράσει τη κατασταλτική αντεπίθεση που η καπιταλιστική τάξη και οι προδότες του επίσημου εργατικού κινήματος είχαν εξαπολύσει. Για να το πούμε όπως το λέγαμε και τότε : »υπερεκτιμήσαμε τις δυνάμεις μας». […] Συχνά τονίσαμε αυτό το λάθος μας, γενόμενοι πιο εξτρεμιστές όσο περισσότερο κουφή και αποφασισμένη γίνονταν η δράση της εξουσίας εναντίον μας. Μετά από ένα τέτοιο κρεσέντο δεν γινόταν παρά να ενισχυθεί η Κρατική βία. Έτσι έγινε. Και ηττηθήκαμε’.
βρίσκεται στο όνειρο που πραγματοποιείται, βρίσκεται στο γυαλισμένο πολυβόλο. Στη χαρά και στο θυμό, στο να καταστρέφεις το κλουβί. Στο θάνατο του σχολείου, στην άρνηση της εργασίας. Στο έρημο εργοστάσιο, στο σπίτι δίχως πόρτα. Βρίσκεται στη φαντασία, στη μουσική πάνω στο χορτάρι, βρίσκεται στην προβοκάτσια, στη δουλειά του τυφλοπόντικα, στην ιστορία του μέλλοντος, στο παρόν δίχως ιστορία, στις στιγμές του μεθυσιού, στις στιγμές της μνήμης. Βρίσκεται στο μαύρο του δέρματος, στη συλλογική γιορτή, στο ν’ αρπάζουμε τα εμπορεύματα, στο να πιανόμαστε απ’ το χέρι, να πετάμε πέτρες, στην πυρκαγιά στο Μιλάνο, στις σιδερόβεργες στους φασίστες και στις πέτρες ενάντια στα τζιπ. Βρίσκεται στα όνειρα που κάνουν οι αλήτες και στα παιχνίδια των μωρών, στο να μαθαίνουμε το σώμα, στον οργασμό του μυαλού, στην πιο ολοκληρωτική επιθυμία, στη διάφανη κουβέντα. Μα ποιος είπε πως δεν υπάρχει. Βρίσκεται στο βάθος των ματιών σου. Στην άκρη των χειλιών. Μα ποιος είπε πως δεν υπάρχει. Βρίσκεται στο γυαλισμένο πολυβόλο. Στο τέλος του Κράτους. Υπάρχει, ναι, υπάρχει. Μα ποιος είπε πως δεν υπάρχει.
Και νόμιζαν ότι θα γλιτώσουν κατηγορώντας την ιστορία για ένοπλη μπάντα…
Γεια σας φίλοι μου. Όπως καταλαβαίνετε από τον τίτλο, ήρθαμε εδώ για να μιλήσουμε για εκείνη την σπουδαία 15ετή περίοδο αγώνων, για τον Μάη που δεν ήθελε με τίποτα να σβήσει, για τον Μάη που σημάδεψε ανεξίτηλα την γείτονα χώρα, την ώρα μάλιστα που γίνεται σε όλο τον κόσμο μια τεράστια προσπάθεια αποσιώπησης του, ενώ εκθειάζεται με κάθε τρόπο, ανέξοδα μάλιστα, ο γαλλικός, ο οποίος κράτησε δεν κράτησε έναν μοναδικό μήνα, με τρόπο μάλιστα μουσιακό αντιμετωπίζεται, λες και ήταν μια πρόσκληση σε επίσημο γεύμα και όχι η έφοδος στον ουρανό της εξεγερμένης-οργισμένης νεολαίας, και όχι μόνο!
δεν είμαι πια κομουνιστής, μάλλον δεν είμαι πλέον τίποτα για την ακρίβεια, δηλαδή δεν ξέρω τι είμαι γιατί απλούστατα ξέρω τι δεν είμαι
αλλά δεν βρίσκομαι εδώ γι αυτό
βρίσκομαι εδώ για να σας μιλήσω για τότες που εγνώρισα για πρώτη φορά στη ζωή μου τους κομουνιστές, παλιούς και νέους. Παλιοί ήταν οι μεγαλύτεροι στην ηλικία, στην συντριπτικοί τους πλειοψηφία εγγεγραμμένοι στο κομουνιστικό κόμμα, εργάτες επίσης πάρα μα πάρα πολλοί, όλοι πρώην παρτιζάνοι, είχαν κάνει την αντίσταση και είχαν κρύψει τα όπλα διάσπαρτα σε διάφορα μέρη, πολλοί μικροαστοί επίσης, διανοούμενοι και άλλοι τέτοιοι πολλοί.
Οι καινούργιοι κομουνιστές ήταν όλοι νεαροί. Δεν είχαν ζήσει την αντίσταση, δεν είχαν υποστεί την πλύση εγκεφάλου της κομματικής προπαγάνδας, ήταν τέκνα της εσωτερικής μετανάστευσης που είχε επιβληθεί από την φτώχεια που επικρατούσε στον Ιταλικό νότο [ξέχασα να σας πω πως πολιτικοποιήθηκα στην Ιταλία όπου και βρέθηκα το μακρινό ’73 για να σπουδάσω] και βρέθηκαν να εργάζονται στις φάμπρικες του ιταλικού βορά ως ανειδίκευτο προσωπικό.
η άρνηση της εργασίας
Σας τα λέω όσο πιο επιγραμματικά μπορώ για να μην σας ζαλίσω το έρωτα με τα πολλά λόγια. Μέχρι τώρα λοιπόν έχουμε ήδη αντιληφθεί τον πρώτο διαχωρισμό. Νέοι ανειδίκευτοι εναντίον μεγαλύτερων στην ηλικία ειδικευμένων. Χάσμα γενεών συν χάσμα στις απολαβές. Έχουμε ένα 2-0 καθαρό από τα αποδυτήρια. Προχωράμε.
Εμείς ήμασταν φοιτητές. Κάναμε παρέα με τους πάντες. Πολλοί ανάμεσα μας ήταν παιδιά που αναγκάζονταν να εργάζονται περιστασιακά, ότι μπορείς να φανταστείς έκαναν, και στα εργοστάσια παρτ τάιμ για να συμπληρώνουν το πενιχρό έμβασμα που έρχονταν απ’ τους γονείς τους. Το πρώτο που μας έλεγαν λοιπόν για την εργατική τους εμπειρία σε σχέση με τους παλαιότερους ήταν το εξοργιστικό εκείνο πως: »αυτοί αγαπούσαν το εργοστάσιο όπου δούλευαν και τις μηχανές που τους καταπίεζαν διαρκώς με τα χρονοδιαγράμματα, ενώ εμείς τα φτύναμε όλη μέρα αυτές τις παλιομηχανές που μας πίνουνε το αίμα»! Όταν λοιπόν άρχισαν τα πρώτα σαμποτάζ, οι άγριες απεργίες, η αμφισβήτηση των επίσημων συνδικαλιστικών οργανώσεων και η αυτοοργάνωση των εργατών, οι εσωτερικές πορείες στα εργοστάσια, παλιοί και νέοι βρέθηκαν αντιμέτωποι. Γιατί οι μεν συνέχιζαν να διεκδικούν καλύτερες συνθήκες εργασίας ενώ οι δε ήταν πλέον ενάντια στην ίδια την συνθήκη της εργασίας, αμφισβητούσαν την ίδια την εργασία υπό αυτές τις επικρατούσες συνθήκες της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης του εργάτη από το αφεντικό του, υπό την διαρκή επιτήρηση του επιστάτη.
Και να ήταν μονάχα αυτό. Δεν έφτανε που οι παλιοί κομουνιστές είχαν αποδεχτεί την οικονομική συνθήκη της εκμετάλλευσης της εργατικής τους δύναμης ικανότητας και αξίας από τους καπιταλιστές, τώρα ήθελαν να συνεργαστούν και στην κυβέρνηση με τους αστούς, αυτούς τους μπουρζουάδες που ήταν υπεύθυνοι χιλιάδων εγκλημάτων ενάντια στον κόσμο της εργασίας και όχι μόνο. Και δεν χρειάζονταν να πάμε πολλά χρόνια πίσω, παρά μόνο δυο τρία, στο όχι μακρινό ’69, τότε που οι μυστικές υπηρεσίες σε συνεργασία με τους φασίστες, σε αυτήν που ονομάστηκε περίοδος της στρατηγικής της έντασης δολοφονούσαν δεκάδες σε Ρώμη και Μιλάνο την ώρα που οι μπάτσοι εκπαραθυρώνουν αναρχικούς. Τι κομουνιστές τέλος πάντων ήταν αυτοί βρε παιδιά;
Αριστοκράτες στη δουλειά, συνεργάτες με τους επιστάτες στα εργοστάσια, λίγο αργότερα καταδότες στην αστυνομία των αγωνιστών και των μαχητών στα εργοστάσια και στις πλατείες, στα δικαστήρια και στις δημόσιες υπηρεσίες. Κανονικοί χαφιέδες. Απίστευτοι! Στην κρατική πολιτική γενικότερα, στην αρχή δειλά δειλά κάνουν πλάτες στην δεξιά, ολοένα και περισσότερο, μέχρι που με την ανοχή τους δεξιές κυβερνήσεις δένουν και ράβουν και ξηλώνουν και κάνουν ότι θέλουν και καταδικάζουν σε θάνατο έναν άνθρωπο, σίγουρα όχι αθώα περιστέρα, με το έτσι θέλω, απλά για να κάνουν το κέφι των ψευτο κομουνιστών της πλάκας που σήμερα όχι μόνο δεν υπάρχουν αλλά τους έχει καταδικάσει με όλες τις μπάντες η ίδια η ιστορία. Δεν λέω ότι εμείς φερθήκαμε έξυπνα. Στρατιωτικοποιήσαμε υπερβολικά τα πράγματα, [όχι πως δεν χρειάζονταν, όχι τόσο στο υψηλό επίπεδο- εκεί έφτανε και περίσσευε, σε χαμηλό έπρεπε να εξαπλωθεί ακόμη περισσότερο το αντάρτικο στις πόλεις ] , στην πορεία χάσαμε την μπάλα.
Και μας έπνιξε η ιστορία μέσα στα μπουντρούμια της »δημοκρατίας» ή μας εξαφάνισε στις εξορίες . Λέω απλά πως αν αυτοί έσκυβαν για λίγο επάνω μας ν’ ακούσουν κάτι τις, ν’ αφουγκραστούν το καινούργιο που άφριζε μέσα μας και έρχονταν με δύναμη απ’ την ανατολή με τα νοήματα του, τις ανατροπές που επιζητούσε, τις βουτιές προς το μέλλον, και την ορμή, την ζωντάνια του νεαρού της ηλικίας μας, τότε ναι, σήμερα τα πράγματα, ίσως, μάλλον, θα ήταν πολύ καλύτερα,
κι έτσι λοιπόν στο όνομα της συνεργασίας των τάξεων, [ που με απλά λόγια σημαίνει: εσείς δουλεύετε εμείς να κερδίζουμε, και εργαστείτε όλο γρηγορότερα]
και ανεμίζοντας τις μπαντιέρες της συνεργασίας όλων των δυνάμεων του »δημοκρατικού» τόξου, [που σημαίνει στα πόστα κλειδιά εμείς, εσείς στην βιτρίνα], φασιστών συμπεριλαμβανομένων, ‘σοσιαλιστές’ και ‘κομουνιστές’ όλων των αποχρώσεων, σε όλη την Ευρώπη, ακολουθώντας τα διδάγματα του Ενρίκο Μπερλινγκουέρ, με προεξάρχοντα τον Φρανσουά Μιτεράν και κάτι άλλα γερόντια με περίεργα ονόματα όπως Παπανδρέου, Σοάρες, Καρίγιο κλπ έπνιξαν ότι ωραιότερο ελεύθερο και αυθεντικά αυτόνομο εξέφραζαν κινήματα νεανικά που ποθούσαν μια κοινωνία διαφορετική όπου ο άνθρωπος δεν θα καταπατούσε άνθρωπο περιβάλλον φύση ζωντανά, και το κέρδος θα έμπαινε σε δεύτερη μοίρα, για να εξαλειφθεί σιγά σιγά. Ο καταναλωτισμός θα υποχωρούσε και στο κέντρο της ύπαρξης θα έρχονταν επιτέλους η ζωντανή αφιλοκερδής δημιουργία για την δημιουργία. Γιατί την ζωή φανταζόμασταν σαν δημιουργία και όχι σαν αυτό που σήμερα μοιάζει με κάτι εξωπραγματικό, ένας αγώνας ταχύτητας με στόχο ένα βραβείο που κατά βάθος δεν θέλει κανένας, μοιάζει κατάρα, μόνον κάποιοι ελάχιστοι που ζουν εις βάρος των απείρως περισσοτέρων επιθυμούν, ζέχνει δηλητήριο.
Αφού κατάφεραν λοιπόν να απαλλαγούν λίγο νωρίτερα στην Πορτογαλία από εκείνο το υπέροχο κίνημα των γαρυφάλλων που με αρχηγό τον ταγματάρχη Οτέλο Σαράιβα ντε Καρβάλιο έριξε τον δικτάτορα Σαλαζάρ, απαλλάχθηκαν και στην Ιταλία από ένα εξίσου πανέμορφο κίνημα που εδώ κράτησε δέκα με δεκαπέντε ολόκληρα χρόνια, ξεκίνησε με το θερμό φθινόπωρο του ’69 και τους μαζικούς εργατικούς αγώνες και συνέχισε με τον παρατεταμένο μάη που έφερε η θερμή άνοιξη της εργατικής αυτονομίας και του ανταρτοπόλεμου που τελείωσε στα μέσα της δεκαετίας του ογδόντα
εγώ τότε ήμουν νέος, σήμερα είμαι παλιός, περιμένω ένας νέος κάτι να μου γράψει, κάτι να μου πει, θα έχει κάτι να μου πει, κάτι να ψιθυρίσει στο αυτί μου αν θέλει
Μα ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Είναι το μακρινό 1973, 17μιση χρονών τότες, έχω τελειώσει το γυμνάσιο στην Καβάλα, Σεπτέμβρης μήνας και προσγειώνομαι στην Φλωρεντία γεμάτος όνειρα και ανησυχίες, για να σπουδάσω. Στην Φλωρεντία όπου βρίσκεται ήδη κάποια χρόνια νωρίτερα, για τον ίδιο λόγο, η αδελφή μου με τον φίλο της και μετέπειτα σύζυγο. Θα συγκατοικήσουμε για κάποιο διάστημα.
Ας ανοίξω μια μικρή παρένθεση. Είναι τα χρόνια της χούντας, σε μια μικρή πόλη της ελληνικής επαρχίας που έχω μεγαλώσει μέχρι εκείνη την στιγμή, από καπνούπολη με τεράστια αγωνιστική ιστορία μετατρέπεται σιγά σιγά σε μια πόλη δημοσίων υπαλλήλων και εμπόρων, μικρής κυρίως εμβέλειας, μια μικροαστική αντίληψη για την ζωή πνίγει αργά και βασανιστικά την καθημερινότητα του μέσου καβαλιώτη, ο πολιτικός διάλογος απουσιάζει πλήρως, κοιμόμαστε όρθιοι με λίγα λόγια.
Η φαντασία στην εξουσία!
Μες τις ψυχές μας βέβαια, πολλών από εμάς τους νεότερους, βράζει η ανάγκη για μιαν άλλη ζωή, για άλλες αξίες και συνήθειες, έχει προηγηθεί το Γούντστοκ, στιγμή σταθμός στην παγκόσμια νεολαίστικη ιστορία, η μουσική επανάσταση των νέων που έχει αγκαλιάσει όλη τους την ψυχοσύνθεση, και ήταν συνολική επανάσταση στον τρόπο που έβλεπαν και ζούσαν την ύπαρξη τους, στον τρόπο που έβλεπαν το μέλλον τους, έξω και μακριά από τον εκείνο που τους έδειχναν οι γονείς, οι μεγαλύτεροι γενικότερα, οι άρχοντες και οι κρατούντες. Η μουσική και ο κινηματογράφος είχαν σπάσει ήδη τα πρώτα ταμπού, είχαν εισέλθει αργά αλλά σταθερά στην ελληνική πραγματικότητα ταράζοντας τον ύπνο της μικροαστικής νιρβάνας στην οποίαν προσπαθούσαν, άκαρπα πλέον, να κρατήσουν υποταγμένους τους νεαρούς οι οπισθοδρομικοί καραβανάδες! Οι εικόνες με τους νεαρούς μαλλιάδες, με τα παρδαλά ρούχα, που μισούσαν τον πόλεμο στο Βιετνάμ και αγαπιούνταν όλοι μαζί στοίχειωναν την ελληνική αρχαϊκή κοινωνία που έκανε τα πρώτα βήματα εμπρός, έχοντας για αρωγούς τους δικούς της μουσικούς και κινηματογραφιστές να διαρρηγνύουν τα ιμάτια του κοντοκουρεμένου κατεστημένου.
Η παγκόσμια πολιτιστική επανάσταση της νεολαίας είχε λοιπόν ήδη αρχίσει να κατατρώει σαν το σαράκι την συντηρητική ελληνική κοινωνία, τα νεαρά ήθη και έθιμα κλωτσούσαν το παλιό για να το θέσουν στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Make love not war πρώτα, και η φαντασία στην εξουσία, έπειτα, είχαν συνταράξει για τα καλά την καθεστηκυία τάξη, και στην ελλαδίτσα μας.
Φαντάζεστε λοιπόν τον ενθουσιασμό μου όταν πρωτοπερπάτησα στους δρόμους της πρωτεύουσας της Αναγέννησης, τριγυρίζοντας μες τις σχολές του Πανεπιστημίου, μέσα σε εκείνη την αναταραχή που δεν σταματούσε ποτές, χωμένος ανάμεσα σε κείνο το νεαρόκοσμο, μέσα σ’ εκείνη την βουή και το μελισσομάνι, που συζητούσε για τα πάντα και αμφισβητούσε τα πάντα! Είχα ξεκινήσει ήδη να μαθαίνω την γλώσσα, ξημερωνοβραδιαζόμουν και στις συνελεύσεις του ελληνικού συλλόγου φοιτητών, ρουφούσα τις κουβέντες και τα λόγια εκείνα τα μεγάλα που για πρώτη φορά στη ζωή μου άκουγα έκπληκτος, την μια από τους ιταλιάνους νεαρούς που αποκαλούσαν τους διπλανούς τους συντρόφους, για την ολοκληρωτική επανάσταση, την ολική ανατροπή της κατεστημένης τάξης πραγμάτων και την εγκαθίδρυση μιας άλλης – δικαιότερης κοινωνίας των ίσων ανθρώπων. Λίγο πιο μπερδεμένα τα πράγματα στον ελληνικό σύλλογο.
Κεντρικό θέμα: ο αντιδικτατορικός αγώνας.
Εκεί ξεκαθάρισε πλήρως η εικόνα αυτού που τόσο καιρό με ενοχλούσε πίσω στην πατρίδα. Κάτι είχα ψυχανεμιστεί όταν έβλεπα τους μεγάλους να θέλουν να πουν κάποια πράγματα και να χαμηλώνουν τη φωνή τους κοιτάζοντας ερευνητικά γύρω ακόμη και όταν ήταν κλεισμένοι στο σπίτι, λέγοντας πως και οι τοίχοι έχουν αυτιά. Κάποια ονόματα ήταν απαγορευμένα! όπως και πολλά άλλα πράγματα, φώναξαν τη μάνα μου κάποια στιγμή στο σχολείο να της επιβάλλουν να μην με αφήνει να φορώ την κόκκινη μπλούζα που τόσο πολύ αγαπούσα! Τους αποστόμωσε αυτή λέγοντας πως δεν μπορούσε να μου απαγορεύσει να είμαι ολυμπιακός!
Δεν θα ξεχνούσα ποτέ εκείνο που μου συνέβη ένα βραδάκι όταν γυρνούσα σπίτι και πήδηξα μες τον ενθουσιασμό να φτάσω τη σημαία που ήταν κρεμασμένη έξω από ένα μαγαζί, να δω πόσο ψηλό ήταν το άλμα μου. Με σταμάτησε ένας αστυνομικός κάνοντας μου παρατήρηση, επειδή λέει βεβήλωνα το σύμβολο! Για τέτοια βλακεία μιλάμε! Και αναρωτιόμαστε σήμερα από που έχουν ξεφυτρώσει όλα αυτά τα φασιστόμουτρα! Όχι φίλοι μου, δεν υπάρχει παρθενογένηση!
Όλα καλά λοιπόν με τον αντιδικτατορικό αγώνα. Να βγάλουμε την χώρα απ’ τον γύψο!
Τα προβλήματα άρχιζαν με το ύστερα. Εκεί μέσα γίνονταν το έλα να δεις, σπαταλιόταν και όλη η ενέργεια. Ατέλειωτες διαμάχες για το πιο ήταν το καλύτερο μοντέλο, θα έμοιαζε η μεταδικτατορική ελλάδα με την αλβανία ή με την σοβιετική ένωση ή με την κίνα ή και με τι άλλο δεν ξέρω εγώ; ώρες ατέλειωτες ενέργειας και κουβέντας χαμένης την ώρα που για να πέσει η χούντα γίνονταν πολύ λιγότερα! Με κούρασαν πολύ γρήγορα. Ότι καλύτερο όμως, να το αναφέρω, μια συναυλία που διοργάνωσαν με τους χιλιανούς Inti Illimani που εκείνη την χρονιά βρέθηκαν στην Ευρώπη για συναυλίες, τους βρήκε ελεύθερους το πραξικόπημα, και δεν επέστρεψαν πίσω τριγυρνώντας τον κόσμο αγωνιζόμενοι με την μουσική τους να ελευθερώσουν την πατρίδα τους. Μια πανέμορφη συναυλία, συγκίνηση και οργή για το μεγάλο κακό, ενθουσιασμός για ένα καλύτερο αύριο ανακατωμένα με τον καλύτερο τρόπο.
Ο χρόνος περνούσε, οι συζητήσεις όλο στο ίδιο μοτίβο, με κούρασαν σας είπα, είχα ήδη οργανωθεί στον Ρήγα Φεραίο, γιατί εκεί; με είχαν κερδίσει εκείνα τα παιδιά για κάποιον λόγο που δεν μπόρεσα ποτέ να εξηγήσω, το θέμα ήταν τελείως προσωπικό, τα συμπάθησα περισσότερο, θέμα ιδιοσυγκρασίας, ο κομουνισμός ήταν ένας, πλέον, όπως σε όλους μας εκείνης της γενιάς, τα μαρξιστικά λενινιστικά βιβλία είχαν γίνει ένα με το είναι μας, αλλιώς τον έστηναν εδώ-αλλιώς εκεί, και οι φοιτητές μάλωναν για τον ποιος ήταν ο καλύτερος, όμως για μένα κανείς δεν ήταν ο καλύτερος μιας και ουδείς από αυτούς έδωσε την εξουσία στα σοβιέτ, όπως έπρεπε, αλλά στο κόμμα. Κι αν από εδώ υπήρχε η δικτατορία του κεφαλαίου, από εκεί του κόμματος, και ο λαός δεν ήταν πουθενά στην εξουσία για να μπορέσει να την καταργήσει και αυτήν και να ζήσει ελεύθερος από την καταπίεση της ατομικής ιδιοκτησίας και των άλλων μορφών υποδούλωσης του ανθρώπου από το χρήμα και το κέρδος και τις αγορές!
Άσε και το άλλο, τότες έσπασε το ήδη ραγισμένο γυαλί: μόλις λευθερώνονταν η ελλάδα από τους χουντικούς θέλαν να κατέβουν στις εκλογές! Να κάνουν τι στο κοινοβούλιο μέσα; στον ναό της μπουρζουαζίας και του κεφαλαίου; Για επανάσταση δεν μιλούσε ο μαρξισμός-λενινισμός; ήξερες κάποιον που κρατούσε τα ηνία στο χέρι να τα παραδίδει απ’ την καλή του την καρδιά στον καταπιεσμένο και εξεγερμένο; ήμαρτον πια!
Γίνεται και το πραξικόπημα στην Χιλή και δένει το γλυκό. Ο δημοκρατικός σοσιαλισμός του ηρωικού Σαλβαδόρ Αλλιέντε γκρεμίζεται από τις ερπύστριες των τεθωρακισμένων και τις βόμβες των αεροπλάνων, την ώρα, που στον αντίποδα, οι Βιετναμέζοι μαχητές, με τα όπλα στο χέρι, υπό την σοφή καθοδήγηση του στρατηγού Γιαπ και του μεγάλου Χο Τσι Μιν νικούν την τρίτη κατά σειρά αυτοκρατορία και τους ντόπιους λακέδες της στήνοντας το μεγαλύτερο πάρτι στη σύγχρονη ιστορία, στην απελευθερωμένη Σαϊγκόν και στις καρδιές όλων των απανταχού εξεγερμένων, όλων των απανταχού αριστερών!
Για να μην μιλήσουμε για την Κούβα, αυτή τη μικρή χώρα ακόμη περισσότερο σφηνωμένη με αγάπη στις καρδιές μας, πολέμησαν μια φούχτα αγωνιστές και κέρδισαν, εξάγοντας ταυτόχρονα την επανάσταση, ανάβοντας φωτιές, ορμώντας στις φωτιές εκεί που υπήρχαν, στην Αφρική και την Λατινική Αμερική, στην Αλγερία επίσης οι αντάρτες κέρδιζαν τον πόλεμο, ανταρτοπόλεμος λοιπόν και στην Ευρώπη, αυτή η λύση, φαίνονταν επίκαιρη και εφικτή, μιας και τα κομουνιστικά κινήματα ήταν πολύ μεγάλα και δυνατά, στο Νότο ειδικότερα, οι κομουνιστές συνειδητοποιημένοι σαν έτοιμοι από καιρό!
Είχα πρωτοδεί την εικόνα του ήρωά μου τυπωμένη σε μπλουζάκια και αφίσες στο Λονδίνο, κάποια χρόνια νωρίτερα που είχα βρεθεί για ενάμιση μήνα εκδρομή με ένα φροντιστήριο. Τότε δεν ήξερα ποιος είναι αλλά τον έβλεπα παντού. Τον ξανασυνάντησα στην Ιταλία δυο τρεια χρόνια αργότερα, και τότε έμαθα για το ανυπέρβλητο παράδειγμα που έδωσε στους απανταχού ανυπότακτους, που αγαπούν τον δρόμο και όχι την κατάληξη, τον σκοπό, την υπόθεση, και όχι την εξουσία!
Αυτά συζητούσαν φωνακτά οι ιταλοί, οι έλληνες μάλωναν για το μοντέλο, θέλαν να μετρήσουν την εκλογική τους δύναμη αντί να επικεντρώνονται σε άλλα, διάλεξα τους ιταλούς, μπήκα στην Avanguardia Operaia. Και εδώ διάλεξα από συναίσθημα, όχι λόγω της γραμμής, αυτούς γνώρισα, με αυτούς πήγα. Τους άφησα γρήγορα κι εκείνους, είχαν ξεκινήσει να συζητούν με αυτούς του Manifesto για κοινή κάθοδο στις εκλογές, πράγμα που έκαναν λίγο αργότερα, εγώ είχα ήδη αποχαιρετήσει μαζί με την Ροσσάνα τον αγαπημένο φίλο Αρτούρο, υπεύθυνο της ομάδας περιφρούρησης, εκεί πήρα τα πρώτα μαθήματα αμυντικής περιφρούρησης στις πορείες, με σταλιν [τα ξύλα στα οποία δένουμε τις σημαιούλες] και μπουκάλια.
Οι οργανώσεις της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς ήταν η απάντηση του ανταγωνιστικού κινήματος στον ρεβιζιονισμό της γερασμένης αριστεράς, και στην διστακτικότητα του συνδικαλιστικού κινήματος. Η εγκατάλειψη του επαναστατικού προσανατολισμού του ΚΚΙ είχε πλέον ολοκληρωθεί, το ενδιαφέρον του προσανατολίζονταν στην μεταρρύθμιση του ντόπιου καπιταλισμού, τον ρεφορμισμό, [ο οποίος με την χριστιανοδημοκρατία στηρίζονταν σε απαρχαιωμένους θεσμούς και στην συνεργασία με την μαφία και το παρακράτος], και χρειάζονταν νέες μορφές ταξικής συναίνεσης και »προοδευτισμού»για να περάσει την μετατροπή του από τον φορντισμό στις νέες μορφές αποκεντρωμένης, ευέλικτης παραγωγής, με την διάλυση της αλυσίδας και των μικρότερων, περισσότερο ευέλικτων μονάδων, όπου η εκμετάλλευση των εργατών επιτυγχάνονταν ευκολότερα. Η σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία είναι πλέον γεγονός, και έχει το όνομα του μεγαλύτερου κομουνιστικού κόμματος του δυτικού κόσμου. Έτσι, υπό τις ευλογίες του Pci, και των υπ’ αυτό ελεγχόμενων συνδικάτων, περνούμε από τον εργάτη μάζα της φορντικής αλυσίδας στον κοινωνικό εργάτη, της διάχυτης σε κάθε γωνιά της μητρόπολης παραγωγής υπεραξίας, και ταξικής υποδούλωσης. Δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσο ανεπτυγμένη ήταν τότε η παραγωγή στο σπίτι, από νοικοκυρές, συνταξιούχους, άνεργους και πιτσιρικάδες! ανασφάλιστους!
Έτσι λοιπόν εκτινάσσεται η μαζικότητα των οργανώσεων της επαναστατικής αριστεράς, οι οποίες σε μια πρώτη φάση έχουν πολλά να δώσουν στην ανάπτυξη του ανταγωνιστικού κινήματος. Σιγά σιγά όμως μετατρέπονται σε μικρογραφίες-παρωδίες ενός σύγχρονου κόμματος, με όλες τις αντιφάσεις, τις μικρότητες και τον γραφειοκρατισμό που αυτό συνεπάγεται. Lotta continua, Potere operaio, Manifesto, Movimento Studentesco, Avanguardia operaia κάποιες από αυτές, με τις εφημερίδες τους πλέον να πουλιούνται στα περίπτερα σε πανιταλικό επίπεδο, ακόμη και στο πιο απομακρυσμένο χωριό της επικράτειας μπορούσες να βρεις την Lotta continua, το Quotidiano dei lavoratori, το Manifesto κλπ. Αυτό βέβαια σίγουρα συνέβαλε στην διάχυση της συζήτησης που αναπτύσσονταν μέσα στους χώρους του κινήματος και των οργανώσεων σε κάθε γωνιά της χώρας και σε κάθε σπίτι συντρόφου που ενδιαφέρονταν να ξεμπλέξει από τα γρανάζια της συγκατάθεσης στα σχέδια του συστήματος.
Τι είχε προηγηθεί της άφιξης μου στην πανέμορφη εκείνη, τόσο ενδιαφέρουσα, χώρα; Πολλά και θαυμαστά. Πρώτα καταλήψεις πανεπιστημίων και σχολείων με στόχους που στρέφονταν ενάντια στην ιεραρχία και το αλάθητο των καθηγητών, μεταστροφή των εκπαιδευτικών μαθημάτων προς προοδευτικότερα μονοπάτια, το άνοιγμα των σχολών προς την κοινωνία και των θεμάτων που την απασχολούν.
Έρχεται το θερμό φθινόπωρο του ’69, η μεγαλύτερη εργατική κινητοποίηση στη δύση, τεράστιες απεργίες, σημαντικές νίκες, υπό το σύνθημα: τι ζητάμε; τα πάντα! η τάξη διαρρηγνύεται, η εξουσία απειλείται.
Πως απαντά το κατεστημένο; με την Στρατηγική της έντασης: Βόμβα στην piazza Fontana στο Μιλάνο, τον Δεκέμβρη του ίδιου έτους, βόμβες στη Ρώμη, δεκάδες νεκροί, κύκλοι της αστυνομίας, παρακράτος, φιλοχουντικοί, στρατιωτικοί, κυβερνητικοί αξιωματούχοι και μυστικές υπηρεσίες σε αγαστή συνεργασία με τους φασίστες-εκτελεστικά όργανα δημιουργούν τη σφαγή, κατηγορούν τους αναρχικούς, εκπαραθυρώνουν τον Pinelli δολοφονώντας τον, με μοναδικό σκοπό την ανακοπή της δυναμικής της αριστεράς που αναπτύσσονταν ραγδαία και απειλούσε την εξουσία του κατεστημένου.
Οι ίδιοι κύκλοι οργανώνουν πραξικόπημα σαν το ελληνικό, σε συνεργασία με την δική μας χούντα, γίνονται γνωστά αυτά τα σχέδια στους κόλπους του κινήματος, κάποιοι ξεκινούν να οργανώνονται για να τα αντιμετωπίσουν αμεσότερα. Γεννιούνται οι ερυθρές Ταξιαρχίες.
Έχουν προηγηθεί οι Gap, Ομάδες παρτιζάνικης δράσης, με τον Giangiacomo Feltrinelliστο τιμόνι, δεν προλαβαίνουν όμως να έχουν τη δράση που θα ήθελαν γιατί ο τεράστιος αυτός άνθρωπος, γόνος μιας από τις πλουσιότερες οικογένειες της χώρας, που είχε ταξιδέψει στην Κούβα και είχε γνωριστεί προσωπικά με τον άλλον μεγάλο, τον Φιντέλ Κάστρο, είχε εκπαιδευτεί εκεί στον ανορθόδοξο πόλεμο, σκοτώνεται μιαν θλιβερή ημέρα του μάρτη ’72 κάτω από ένα στύλο υψηλής έντασης, την ώρα που συνέδεε έναν εκρηκτικό μηχανισμό, με σκοπό να νεκρώσει από ρεύμα το Μιλάνο.
Εν τω μεταξύ ξεπηδούν σαν τα μανιτάρια σε όλη την χώρα νεανικά κέντρα, νεολαίστικα, αυτόνομα, στέκια επιτροπές και κολεκτίβες που σκοπό έχουν να συγκεντρώσουν τους νέους, αποκλεισμένους, που παρατούν τρέχοντας τις οργανώσεις και θέλουν να συνεβρεθούν και να ζήσουν από κοινού την καθημερινότητα τους, άλλους που δεν πάτησαν το πόδι τους ποτέ σε αυτές, κυρίως στις γειτονιές της περιφέρειας, αγόρια και κορίτσια από τα προάστια των μεγάλων και των μικρότερων πόλεων, στα εργοστάσια στα σχολεία στις σχολές, όλοι εκείνοι που θέλουν μιαν άλλη πολιτική στράτευση, βασισμένη στην πεποίθηση ότι το πολιτικό είναι προσωπικό – και το προσωπικό πολιτικό, αγωνιστές που δεν μεταφέρουν πλέον εντολές κομματικών επιτελείων, μόνιμοι πρώην αφισοκολλητές, κάνουν πράξη στο σύνθημα που είχε ξεπηδήσει από τους κόλπους του Συνεχή αγώνα και έλεγε: »prendiamoci la città, να πάρουμε την πόλη», δημιουργώντας τις πρώτες μορφές αντιεξουσίας.
Ήμαστε λοιπόν η «γενιά της υπαρξιακής εξέγερσης» για να ανιχνεύσουμε ξανά και να ανακτήσουμε τις ρίζες όλων των «Εξήντα οκτώ»: από τα αμερικανικά beat στους χίπις, στους μαύρους πάνθηρες, από την εξέγερση ενάντια στη «μορφή κόμμα» και την άρνηση της «ανάθεσης», στην οριζόντια πολιτική αυτοοργάνωση, από τη βαθιά ανάγκη της «αυτονομίας του υποκειμένου» στην απόρριψη της καταναλωτικής κοινωνίας που παράγει τον «μονοδιάστατο άνθρωπο», από την ανάγκη / προϋπόθεση να εφεύρουμε, να δημιουργήσουμε μια «υλική συγκρότηση της τάξης» στην κριτική διαμαρτυρία-διένεξη-διαμάχη, βίαιη συχνά, της τυπικής δημοκρατίας και των «τυπικών συνταγμάτων». Θεμελιώδες ήταν να κάνουμε κατανοητή την «παγκοσμιοποίηση» των νέων διαδικασιών της υπαρξιακής και πολιτικής αυτοδιάθεσης που ξεκινώντας από τη ριζοσπαστική κριτική της πυρηνικής οικογένειας επεκτείνονταν στο σχολείο, τον κόσμο της εργασίας, το κόμμα, τους «συνολικούς θεσμούς» και το κράτος για να εισρεύσουν στην παγκόσμια αντιπολίτευση ενάντια στη μέγιστη μορφή κυριαρχίας που είναι ο ιμπεριαλισμός Με μια εκπληκτική αρμονία πραγματοποιούνταν με αυτό τον τρόπο και, ξεκινώντας από την καθημερινή ζωή του καθενός, η συγκόλληση-η σύνδεση ανάμεσα στην «απελευθέρωση του εαυτού μας ως απαραίτητη προϋπόθεση για την απελευθέρωση όλων», και η τοποθέτηση μας πλάι στους αγώνες απελευθέρωσης όλου του Νότου του κόσμου. Σε αυτή την πορεία η «παγκόσμια διαμαρτυρία» έβρισκε την ενοποίησή της σε διεθνές επίπεδο.
απόσπασμα από το βιβλίο: Nanni Balestrini, Primo Moroni – L’orda d’oro, η χρυσή ορδή, το μεγάλο επαναστατικό και δημιουργικό, πολιτικό και υπαρξιακό κύμα
Να πω εδώ συμπληρώνοντας, πως μιας και ήμαστε αντικαπιταλιστές, ήμαστε ενάντια στην ατομική ιδιοκτησία! έτσι λοιπόν, και αφού όλες οι πτυχές της καθημερινής μας βιοτής έχουν την πολιτική χροιά που μας ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους, δεν θα μπορούσαν να λείψουν από την ολικής ανατροπή και οι σεξουαλικές μας σχέσεις! έτσι λοιπόν ο εγγενής κομουνισμός, η καθημερινή επανάσταση, προσωποποιείται, παίρνει την μορφή του αντίθετου φύλλου. Νικιέται ο φόβος της μοναξιάς, κανείς πλέον δεν είναι μόνος, αγαπάς, ναι, αλλά αυτό δεν είναι δεσμευτικό, ούτε ατομικίστικο, μες την συλλογικότητα, σε εκείνο το υπέροχο εμείς, το υπέροχο μαζί, όλοι για όλους, κανείς μοναχός, κι έτσι πάντα κάποιο κορίτσι θα είναι δίπλα σου, κι αυτή που αγαπάς κάποια στιγμή θα είναι και αλλού, όχι με το ζόρι, αλλά απλά…γιατί έτσι είναι, δεν είναι κανείς το κέντρο του κόσμου για να κινούνται μόνιμα και αιώνια τα πάντα γύρω του, είπαμε: τέρμα στην ατομική ιδιοκτησία! το δικό μου και το δικό σου δεν υφίστανται πλέον, μοιραζόμαστε τα πάντα!
Θα έρθει και το κίνημα τον φεμινιστριών και θα αναποδογυρίσει οριστικά τα πάντα. Μια τεράστια κουβέντα έχει ήδη ανοίξει, και ουδείς δεν μένει στα λόγια! Η επανάσταση της καθημερινής ζωής είναι γεγονός χειροπιαστό!
η Anna είναι δεκαοκτώ χρονών κι αισθάνεται πολύ μόνη έχει θλιμμένο πρόσωπο και δεν βγάζει μιλιά έτσι κι αλλιώς είναι σίγουρη πως κανείς δεν θα την καταλάβαινε κι ακόμη και αν καταλάβει σίγουρα θα την προδώσει. Και το βράδυ στο δωμάτιο πριν κοιμηθεί διαβάζει για αγάπες και όλες τις περιπέτειες μέσα στα βιβλία που κάποιος άλλος γράφει που ονειρεύεται το βράδυ, αλλά την μέρα όμως δεν ζει Και ακούει το αγαπημένο της ραδιόφωνο για να νιώσει ένα κομματάκι κοινής λογικής και φωνές γεμάτες θέρμη και τους χαύνους στίχους όλων εκείνων των τραγουδιστών με παιδικά πρόσωπα και τις σπασμένες καρδιές τους Μα εδώ και λίγο καιρό είναι δύσκολο να ξεφύγεις, υπάρχει κάτι στον αέρα που δεν μπορεί να αγνοηθεί είναι γλυκό, μα δυνατό και δεν σ’ αφήνει ποτέ είναι ένα κύμα που μεγαλώνει και σε ακολουθεί όπου κι αν πας Είναι η μουσική, η εξεγερμένη, η αντάρτισσα μουσική που δονείται στα οστά σου και μπαίνει μες το δέρμα σου που σου λέει να βγεις που σου ουρλιάζει να αλλάξεις να παρατήσεις τις βλακείες και την πλήξη και να μπεις στον αγώνα
ο Marco από δίσκους κάνει συλλογή και γνωρίζει από μνήμης κάθε γκρουπ και εν τω μεταξύ ονειρεύεται να πάει στην Καλιφόρνια ή στις πόρτες του κόσμου που βρίσκονται επάνω στην Γερμανία Και λέει: »Εδώ σε μας, κατά βάθος, η μουσική δεν είναι άσχημη, εκείνο που δεν αντέχω είναι μόνο τα λόγια». Αλλά μετά τα ξαναβρίσκει κάθε βορά που βγαίνει έξω μέσα στις αφίσες ή γραμμένα πάνω στους τοίχους Είναι η μουσική, η εξεγερμένη, η αντάρτισσα μουσική που δονείται στα οστά σου και μπαίνει μες το δέρμα σου που σου λέει να βγεις που σου ουρλιάζει να αλλάξεις να παρατήσεις τις βλακείες και την πλήξη και να μπεις στον αγώνα Eugenio Finardi Musica ribelle 1976
Mensa, φοιτητικό εστιατόριο. Εγώ βρίσκομαι πλέον εκεί, συχνάζω σε καθημερινή βάση στις συγκεντρώσεις της αυτόνομης κολεκτίβας, στις διαρκείς συνελεύσεις των φοιτητών που στήνονται αυθόρμητα στα σκαλιά του πανέμορφου μεσαιωνικού κτιρίου που στεγάζει τον χώρο, όπου για να φας και να πιεις έπρεπε να στηθείς στην ουρά, στις καλύτερες των περιπτώσεων διαρκούσε μιάμιση ώρα, έφτανε και τις δυο κάποιες φορές, και αυτό πάντοτε, και ενάντια σε αυτή την κατάσταση ξεκίνησαν αγώνες, που αποφασίστηκαν αυτόνομα σε εκείνες τις σκάλες, και κράτησαν πολύ, με υψηλότερης και χαμηλότερης έντασης στιγμές, πέρασαν μέσα από αντιθέσεις, ήττες, αλλά τελικά οδήγησαν στη μεγάλη νίκη.
Βρισκόμαστε πλέον στην εποχή του: creare organizzare contropotere proletario, να δημιουργήσουμε να οργανώσουμε προλεταριακή αντιεξουσία. Στα εργοστάσια και αλλού σαμποτάρουν μαζικά την παραγωγή, μπλοκάρουν τους μηχανισμούς εδώ και πολύ καιρό. Έχει ήδη πέσει και το σύνθημα για την επανακοικειοποίηση του παραγόμενου πλούτου και των απαλλοτριώσεων, και γίνεται καθημερινή πρακτική, μιας και η άρνηση της μισθωτής εργασίας φέρνει μαζί της και την πρακτική των αναγκών!
Εδώ ήμαστε! Έχουμε βρει αυτό που χρειαζόμασταν τόσο καιρό, σκεφτόμαστε οργανωνόμαστε και δρούμε αυτόνομα απ’ ότι μέχρι εκείνη την στιγμή είχε παράξει το παγκόσμιο ανταγωνιστικό κίνημα, μακριά από κομματικές εντολές κεντρικών επιτροπών και γραμματέων. Και η μεγάλη ανατροπή συνίστατο στο ότι, εδώ και καιρό πλέον, είχαμε τινάξει από επάνω μας την σκλαβιά των σταδίων μετάβασης,ζούσαμε τον κομουνισμό εδώ και τώρα! Δεν περιμέναμε να »ωριμάσουν οι συνθήκες», ζούσαμε το όνειρο μας κάθε στιγμή, και ήμασταν ευτυχισμένοι γιατί ήμασταν μαζί, και ήμασταν πολλοί, νιώθαμε επαγγελματίες επαναστάτες.
Στην πόλη υπήρχαν και άλλες αυτόνομες κολεκτίβες, στο πανεπιστήμιο, σε μια δυο γειτονιές, των μαθητών. Συναντιόμασταν συχνά, κουβεντιάζαμε για το σήμερα και το αύριο του κινήματος, οργανώναμε κοινές δράσεις, περιφρουρούσαμε μαζί τις πορείες, μιλούσαμε για σχέδια, εκστρατείες και στόχους.
Είχαμε και τους Nap στην πόλη, εκεί είχαν αναπτυχθεί περισσότερο, μάλλον, να πω πως σε εμάς είχαν γεννηθεί, στις Murate, στην φυλακή της πόλης, στην καρδιά της πόλης, σε εμάς και στις φυλακές και τις φτωχογειτονιές της Νάπολι ήταν που έγινε η ζύμωση ανάμεσα σε έγκλειστους πολιτικούς αγωνιστές και έγκλειστους προλετάριους του κοινού ποινικού κώδικα. Αυθόρμητοι και ενθουσιώδεις, υπέπεσαν σε παιδαριώδη λάθη μιας και συχνά απέφυγαν να τηρήσουν και τους πιο στοιχειώδεις κώδικες παρανομίας, αποδεκατίστηκαν πολύ σύντομα από τους κατασταλτικούς μηχανισμούς, κάποιοι δολοφονήθηκαν εν ψυχρώ, μέχρι αποφασίσουν να ενωθούν με τις Ταξιαρχίες, θέτοντας τέλος στην ανεξάρτητη πορεία τους.
Συχνές και οι συναντήσεις σε εθνικό επίπεδο, πλέον η Αυτονομία έχει οργανωθεί για τα καλά, και λόγω του εργατισμού που αγαπά σε θεωρητική βάση, παίρνει το όνομα εργατική Αυτονομία, έχοντας στις τάξεις της αγωνιστές απ’ όλα τα κοινωνικά στρώματα. Ο κοινωνικός εργάτης έχει βρει πλέον το σπίτι του, σαμποτάρει στα εργοστάσια, με τις απεργίες a gatto selvaggio, απροειδοποίητα, μπλοκάρει την παραγωγή και »τιμωρεί» τους capo reparto, τους επιστάτες, απαλλοτριώνει τον πλούτο που ο ίδιος παράγει και το αφεντικό εκμεταλλεύεται, ταξιδεύει και δεν πληρώνει, διασκεδάζει και δεν πληρώνει, παράγει πολιτισμό, νέες αξίες, ζει και αγαπά και μαθαίνει.
Εν τω μεταξύ οι Br έχουν περάσει από την ένοπλη προπαγάνδα στον ανταρτοπόλεμο, πιστές στα χνάρια των θρυλικών Τουπαμάρος. Έχουμε πλέον να αναμετρηθούμε και μ’ αυτούς κανονικά, έχουν καταφέρει να αποκτήσουν μεγάλες συμπάθειες μες το κίνημα, κάποιοι λεν πως είναι σύντροφοι που σφάλλουν, κάποιοι επικροτούν κανονικά. Σ’ εμένα τρέφουν συμπάθεια. Θέλουν βέβαια να χτίσουν το μαχόμενο κόμμα, κάτι που είναι μακρινό στα δικά μας θέλω. Σίγουρα ήμαστε παιδιά του μαρξισμού-λενινισμού, ήμαστε την ίδια στιγμή και εγγόνια της παρισινής Κομμούνας, έχουμε επιρροές επίσης και από την Ισπανική επανάσταση, οραματιζόμαστε, θέλουμε να χτίσουμε τον λαϊκό στρατό κομουνιστικής απελευθέρωσης, τα πρώτα κύτταρα του νιώθουμε πως ήμαστε εμείς. Εμένα προσωπικά με θρέφει η ιστορία του χιλιανού Mir, για κάποιον λόγο που ξανά αδυνατώ να εξηγήσω, είναι αυτούς που έχω διαρκώς στο μυαλό μου.
Μπορεί να σκοτώθηκε ο μεγάλος Φελτρινέλλι, έχει προλάβει να χτίσει όμως σε όλη την χώρα έναν σπουδαίο εκδοτικό οίκο με ένα μεγάλο δίκτυο βιβλιοπωλείων, στα οποία μπορείς να βρεις ότι πιο ανατρεπτικό έχει εκδοθεί, συν μπροσούρες και κείμενα όλων των επαναστατικών οργανώσεων που βρίσκονται διάσπαρτες στον πλανήτη. Αυτό βοηθάει θαυμάσια στην ενημέρωση και τον διάλογο μεταξύ συντρόφων, εκεί βρίσκω κείμενα του Mir και έχω κατασυμπαθήσει την οργάνωση της οποίας ηγείται ο ανιψιός του Αλλιέντε, Μιγκέλ Ενρίκεζ.
Ο ένοπλος αγώνας δεν είναι πλέον μονοπώλιο της ΕΤΑ και του IRA στην Ευρώπη. Νέες οργανώσεις έχουν γεννηθεί και δρουν τόσο στην Ισπανία, αυτή που κάνει αίσθηση είναι η Raf στην Γερμανία. Ο διάλογος απλώνεται, οι επιρροές μεγαλώνουν, η κουβέντα παίρνει φωτιά. Σε εμάς έχουν ξεσπάσει καινούργια κινήματα που φέρνουν τα πάνω κάτω στην καθημερινότητα μας, ταράζοντας τα νερά του αγώνα όσο και ου συστήματος που βλέπει τα ταμπού να θρυμματίζονται το ένα μετά το άλλο. Το κίνημα των νέων που αγωνίζεται ανοικτά πλέον για την αποποινικοποίηση της μαριχουάνας και του χασίς, όπως και για έναν άλλο τρόπο να νοείται η οικογένεια, [είχε ξεκινήσει η αμφισβήτηση από το ’68]
οι νεολαίοι, αυτοί οι ασταμάτητοι, που μπουκάρουν σε θέατρα, κινηματογράφους, αίθουσες χορού, εστιατόρια, και δεν πληρώνουν ή πληρώνουν συμβολικά, αυτομειώνουν λογαριασμούς τηλεφώνου και ρεύματος, μια αναταραχή ανυπακοής που σαρώνει μεγάλα κομμάτια της κοινωνίας, οι αστοί τρέμουν, νιώθουμε ανίκητοι
– οι φεμινίστριες που χαλούν κόσμο και έχουν συνταράξει τις προσωπικές σχέσεις, ενάντια στον πατριαρχικό τρόπο να βλέπει ο άνθρωπος τη ζωή, την σεξουαλικότητα, το φύλλο!
Σπουδαίες ταινίες βοηθούν τον διάλογο για την ανατροπή, η μουσική ακολουθεί επίσης, αν δεν έχει κάνει εκείνη την αρχή. Έχει ενώσει παγκόσμια την νεολαία σε ένα νέο αξιακό σύστημα, τα γερασμένα νοήματα γκρεμίζονται στο σωρό, ένας νέος αέρας φυσά και γεμίζει τα πνευμόνια μας με ζωντάνια, καινούργια αρώματα μας συνεπαίρνουν. Το παλιό, το αρχαϊκό πνέει τα λοίσθια.
Ο διεθνισμός, και η αγάπη προς τους παλαιστίνιους, και τους φενταγίν τους:
LA CANTATA ROSSA PER TALL EL ZAATAR – GAETANO LIGUORI / GIULIO STOCCHI / DEMETRIO STRATOS 1976
Μα κανείς κανείς λέω να μη κλάψει! Ούτε ένα δάκρυ από τα μυστικά χώματα του πόνου μας ούτε ένα δάκρυ! Γιατί όρθιοι όρθιοι πέθαναν Κανείς να μη κλάψει! Όρθιοι δίπλα στο πηγάδι και στις ρίζες του ψωμιού Κανείς να μη κλάψει! Όρθιοι ανάμεσα στις πεισματάρικες εποχές της δουλειάς τους Κανείς να μη κλάψει! Στη θέση τους φορώντας τα παπούτσια και με τουφέκια Κανείς να μη κλάψει! Όρθιοι από οδοφράγματα μιλώντας στ’ αστέρια Κανείς να μη κλάψει! Όρθιοι με τα μάτια καρφωμένα στα ποτάμια της Παλαιστίνης Κανείς να μη κλάψει! Όρθιοι χαράζοντας απέραντους δρόμους προς την επιστροφή Κανείς να μην κλάψει! Όρθιοι με δώρα ελπίδας στα μωρά του μέλλοντος Κανείς να μη κλάψει! Όρθιοι στέκονται Ahmed Fathma Ibrahim όρθιοι Mervath Abeth Leila όρθιοι στέκονται Youssef ο παππούς και ο μικρός Fadh που ήταν τριών χρόνων όρθιοι στέκονται καθένας από τις τριάντα χιλιάδες του Tall el Zaatar κανένας κανένας λέω κανένας να μη κλάψει! Ούτε ένα δάκρυ! Γιατί βλέπετε; Τους έδιωξαν από τη γη τους και από το όνειρο τους τους διασκόρπισαν τους έκλεισαν στα στρατόπεδα τους έδωσαν ένα νούμερο αποκαλώντας τους πρόσφυγες τους πούλησαν σε όλα τα παζάρια κι όταν πήραν το τουφέκι »Ληστές» φώναξαν και τους σκότωσαν βασάνισαν σφαγίασαν τους διαίρεσαν και του είπαν »Εσύ δεν θα έχεις πατρίδα!» κι αυτοί όρθιοι στα πόδια τους με το ανάστημα τους κατοικούν τον κόσμο κατοικούν τον κόσμο κατοικούν τον κόσμο
Όμως οι φασίστες το κράτος και το παρακράτος δεν έχουν καθίσει με σταυρωμένα χέρια όλο αυτό το διάστημα. Σύντροφοι δολοφονούνται στο δρόμο, στα σπίτια τους και στις πορείες από φασίστες ή αστυνομικές δυνάμεις. Βόμβες σκάνε σε πλατείες τρένα και σιδηροδρομικούς σταθμούς σκοτώνοντας δεκάδες. Και μέσα σε όλη την αναμπουμπούλα, οι κομουνιστές – που δεν είναι κομουνιστές, έχουν πλέον προτείνει επίσημα τον ιστορικό συμβιβασμό ανάμεσα στις δεξιές και »αριστερές» πολιτικές δυνάμεις για την συνδιαχείριση της εξουσίας και του κρατικού μηχανισμού, την διατήρηση του status quo, και θάβουν βαθιά στο χώμα κάθε ταξικό πρόσημο!
Εμείς τους αγνοούμε πλήρως. Μας αποκαλούν φασίστες και χουλιγκάνους και εγκληματίες, μας πορώνουν περισσότερο. Στους κινηματογράφους, στην διάρκεια ανατρεπτικών ταινιών είναι σαν να βρίσκεσαι σε πορεία της αυτονομίας, σε διαδήλωση, λείπουν μόνο οι συγκρούσεις! Βλέπουμε σπουδαίο κινηματογράφο, με θέματα ανυπακοής και ανατροπής, του κατεστημένου και της ζωής της ίδιας. Δεν θα σταθώ εδώ, όπως έχω κάνει και αλλού σε αυτό το κείμενο, ας ανάψει η συζήτηση, θα αναφέρω μοναχά δυο, που έπαιξαν ρόλο κλειδί στις αποφάσεις που ακολούθησαν, για πολλούς και εμένα προσωπικά: ο Αμερικάνος, υπό κατάσταση πολιορκίας, του Κώστα Γαβρά, με την υπέροχη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, και η μάχη του Αλγερίου, του Gillo Pontecorvo. Η πρώτη διαπραγματεύεται την απαγωγή στην Ουρουγουάη αμερικανού εκπαιδευτή-βασανιστή από τους αντάρτες Τουπαμάρος και την εκτέλεση του ύστερα από την αποτυχία των διαπραγματεύσεων. Άριστα επενδυμένη με μουσική του Μίκη δημιουργεί αίσθηση. Η δεύτερη, άκρως ρεαλιστική κι ακόμη αληθοφανέστερη, δείχνει την άγρια πλευρά του ανταρτοπόλεμου στην κάσμπα της πόλης του Αλγερίου που αγωνίζεται να ελευθερωθεί από τους γάλλους και να δημιουργήσει μια νέα, σοσιαλιστική πραγματικότητα.
Η προοπτική του ένοπλου αγώνα στην καρδιά της μητρόπολης κερδίζει ολοένα περισσότερους, με έναν τρόπο πολύ διαφορετικό όμως από αυτόν της σκληρής παρανομίας των εΤ. Δεν είναι καθόλου εύκολη η ζωή με νέα ταυτότητα, αποκομμένος απ’ όλες τις μέχρι εκείνη την στιγμή γνωριμίες, η προσπάθεια να περνάς διαρκώς απαρατήρητος, για ένα νέο στα ντουζένια του. Θέλει καρύδια και θέληση μεγάλη, υπομονή, αυτοκυριαρχία, ψυχρό αίμα. Δεν είναι όλοι φτιαγμένοι για μια τέτοια καθημερινότητα, το ξέραμε πολύ καλά, το απορρίψαμε.
Όμως και η παλιά πολιτική στράτευση είχε φάει τα ψωμιά της. Η σύγκρουση στον δρόμο ολοένα δυσκολότερη, έχουν εμφανιστεί τα όπλα και στην δικιά μας την πλευρά, οι σύντροφοι δεν θέλουν να πέφτουν πλέον σαν τα κοτόπουλα από φασίστες κι αστυνομικούς. Τα προκαθορισμένα ραντεβού έχουν αποτύχει, οδηγούν σε σφαγές, σε επίπεδο χώρο έδαφος και περιβάλλον γνωστά εκ των προτέρων στον αντίπαλο, προκρίνουμε τον αιφνιδιασμό, δίχως να εγκαταλείψουμε την παρέμβαση στον δημόσιο χώρο και λόγο. Δυο, και τρία διαφορετικά επίπεδα είναι εφικτά αποφασίζουμε.
Δουλεύουμε πάντα μες τις κολεκτίβες, τις συνελεύσεις και τις επιτροπές. Δουλεύουμε όμως και με τους πιο αποφασισμένους συντρόφους σε άλλο επίπεδο, σε άλλους χώρους, μυστικά. Ζούμε στα σπίτια μας, δεν εξαφανιζόμαστε.Η άσκηση στα δάση με τους πολλούς συνεχίζεται πάντα, αδιάκοπα. Τώρα όμως οι λιγότεροι εκπαιδευόμαστε και σε άλλα πράγματα. Και αργά αλλά σταθερά προχωρούμε σε πιο σύνθετες καταστάσεις, μαθαίνουμε κι εμείς να εκπαιδεύουμε, με ένα πράγμα στο μυαλό σφηνωμένο: να αποφεύγεις παράπλευρες απώλειες, υλικές ή φυσικές.
Ζούμε πλέον στην ημιπαρανομία, μας βρίσκει το ’77, και είναι μια υπέροχη χρονιά, η εξέγερση είναι συντριπτική. Έχουν προηγηθεί καταλήψεις ενάντια στο νόμο Malfatti, μεταρρύθμισης στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση, αγώνες διαρκείς ενάντια στην πολιτική των θυσιών που είχε υιοθετήσει το Κκ, μάχες και εθνικές πορείες ενάντια στην καταστολή, ενάντια στο νόμο Reale που επιτρέπει στους αστυνομικούς να πυροβολούν με το αζημίωτο, δίχως δεύτερη σκέψη, χωρίς να απειλούνται πραγματικά, δίνει ζωή στην κατάσταση εξαίρεσης. Σκοτώνονται σύντροφοι, σκοτώνονται αστυνομικοί, ο υφέρπον εμφύλιος χαμηλής έντασης είναι πλέον γεγονός. Τον μάρτη του ’77 στη Ρώμη διαδήλωση 100 χιλιάδων νέων, ατέλειωτες γραμμές οπλισμένων με ότι θες αυτόνομων πορεύονται στην πόλη, είναι ώρες πολλές ανταρτοπόλεμου στους δρόμους με χιλιάδες εμπλεκόμενους συντρόφους και αστυνομικούς. Σπάζονται οπλοπωλεία, μοιράζονται όπλα, δέχονται επιθέσεις και πυρπολούνται αστυνομικά τμήματα, εκθέσεις αυτοκινήτων πολυτελείας, δικαστήριο, κομματικά γραφεία, γίνεται προσπάθεια επίθεσης στις φυλακές της πόλης αλλά αποτυγχάνει, η εξέγερση διαρκεί μέχρι αργά το βράδυ.
Τον σεπτέμβρη στη Μπολόνια το τετραήμερο συνέδριο του κινήματος μαζεύει ξανά εκατό χιλιάδες, δεν στέκομαι στις συζητήσεις, γυρνώ όλη μέρα στην πόλη, στα συμβάντα στους δρόμους και τις πλατείες, στην διαφορετικότητα, την ποικιλία. Αφήνω τις κουβέντες σε άλλους, ξέρετε, δεν έγινα αυτό που είμαι εξ αιτίας των βιβλίων, έγινα αυτό που είμαι ακούγοντας και διαβάζοντας εμπειρίες, αυτό με συναρπάζει
Η σχέση με την Αυτονομία ήταν σχεδόν ερωτική. Τώρα νιώθαμε ότι ζούσαμε, ολοκληρωτικά, δεν ήταν μια αυτοματοποιημένη αλληλουχία πράξεων, ήταν βίωμα, βιοτή, όχι ρουτίνα και επανάληψη, όπως η ζωή στην φάμπρικα ή στην καθημερινή συνήθεια. Ήμασταν ενθουσιασμένοι, γεμάτοι. Ολοκληρωμένοι!
Σε ανοιχτή αντίθεση και αντιπαράθεση με την λογική του παραδοσιακού κομουνισμού όπως επίσης και με εκείνη των Br, που μεταθέτουν στον «ήλιο του μέλλοντος», σε ένα μέλλον μακρινό και στις επόμενες γενιές, το ζήτημα του να ζήσουμε τον κομουνισμό, και όχι μόνο να αγωνιζόμαστε για να τον χτίσουμε. Και σε σύγκρουση με το Κκι, και το αριστερό συνδικάτο Cgil του Lama, που εκείνο το διάστημα προωθούσαν την γραμμή της πολιτικής των θυσιών, εκείνο το κίνημα, προκαλώντας, μιλούσε αντιθέτως για το δικαίωμα στο lusso, στην πολυτέλεια. Και ο φεμινισμός επίσης ήταν, από αυτή την οπτική γωνία, μια πολιτιστική επανάσταση, που δεν δέχονταν να εξαρτάται από μιαν μελλοντική και μακρινή κοινωνία η ριζοσπαστική μετατροπή των προσωπικών σχέσεων και φύλου, δεν δέχονταν δηλαδή να αναβάλουν για αργότερα αυτή την μετατροπή. Τότε αντιμετωπίζαμε τα όπλα σαν εργαλείο και δυνατότητα απελευθέρωσης, συνεπώς ευτυχίας.
Όμως κάτι αρχίζει να αλλάζει αργά αργά. Ασυναίσθητα στην αρχή. Ξεκινάς να αποτραβιέσαι χωρίς καλά καλά να το θέλεις, οι επαφές με τους συντρόφους των άλλων ομάδων ελαττώνονται δραματικά, στην αρχή είναι επώδυνο, μετά μαθαίνεις να ψάχνεις »ανώδυνες» παρέες, δεν πρέπει πλέον να δίνεις στο μάτι, θολώνεις διαρκώς τα νερά, το σπίτι δεν είναι πια ανοικτό σε όλους. Άσε που κάποιοι φίλοι εξαφανίζονται οριστικά γιατί έχουνε »καεί», αλλάζουν πόλη, ταυτότητα…καταλαβαίνετε.
Περνά ο καιρός και το παιχνίδι διαρκώς χοντραίνει. Ανεβαίνουμε επίπεδο καθημερινά. Έχει μπει το ’78 για τα καλά όταν απαγάγεται ο Άλντο Μόρο. Εδώ χτυπά καμπανάκι. Το κίνημα δεν έχει μάθει σε τέτοιο επίπεδο σύγκρουσης, η στρατιωτικοποίηση της κοινωνίας βαθαίνει μέρα με την μέρα, τα πράγματα θα αλλάξουν προς το χειρότερο με την αποτυχία των διαπραγματεύσεων και την εκτέλεση του. Ξεκινά το κυνήγι μαγισσών, ο έλεγχος και η καταστολή γίνεται αφόρητη.
Είχαν ζητήσει την άποψη μου-μας τόσο δημόσια όσο και ιδιωτικά. Σταθήκαμε ξεκάθαροι, αν η απαγωγή είχε ξεσηκώσει ένα πρώτο, αυθόρμητο κύμα ενθουσιασμού, σύντομα καταλάβαμε πως η χώρα δεν θα ήταν ποτέ ξανά η ίδια με την εκτέλεση του ομήρου. Ελεύθερος ο εκ των ηγετών της ιταλικής δεξιάς θα ήταν μια κινούμενη βόμβα στα θεμέλια, στους κύκλους της εξουσίας, η οποία δεν έχει μοναχά μια καρδιά για να της επιτεθείς! Οι ταξιαρχίτες διάλεξαν να εκτελέσουν τον κρατούμενο τους, ένας από τους πιο μισητούς ανθρώπους όσο ήταν ελεύθερος να δρα, είχε καταφέρει μέσα από τις τόσο ανθρώπινες επιστολές του, να καταστεί συμπαθής ύστερα από δυο μήνες κράτησης στην φυλακή του λαού, με την αξιοπρεπέστατη στάση του, πλήρως εγκαταλελειμμένος από τους πρώην φίλους, συντρόφους και συνεργάτες του. Τα γρανάζια της εξουσίας, ενισχυμένα από την αδιαλλαξία των »κομουνιστών» συνέτριψαν τον άνθρωπο πριν ακόμη τον εξουδετερώσουν οι Br, ανοίγοντας τους ασκούς του Αιόλου. Το σύστημα τον είχε εκτελέσει πριν τις εΤ.
Τίποτα δεν είναι όπως πριν. Το κοινό μέτωπο δεξιάς και ‘αριστεράς’, αντί να διαρραγεί, έγινε ισχυρότερο, το »μέτωπο της σταθερότητας» έγινε ακόμη πιο αδιάλλακτο, ο κύβος είχε ριχθεί. Η μεγαλύτερη καταστολή στην ιστορία της σύγχρονης Ιταλίας είχε ξεκινήσει.
Η PL θα συνεχίσει τις δράσεις με τις ομάδες της, το ίδιο και οι οργανωμένες μορφές της Αυτονομίας. Το ’78 που οδεύει προς το τέλος του είναι περίοδος προβληματισμού. Ο μιλιταρισμός δείχνει τα δόντια του, κερδίζει την μάχη, δέχεται στους κόλπους του όλο και περισσότερους συντρόφους, που είχαν εντυπωσιαστεί από την στρατιωτική ισχύ των »κομματικών». Ήταν όμως προετοιμασμένοι όλοι αυτοί οι αγωνιστές, όπως και οι παλαιότεροι, για μια σύγκρουση μακράς διαρκείας σε καθεστώς πλήρους παρανομίας;
Το μέλλον, που έρχονταν τρέχοντας, και ήταν ντυμένο στα μαύρα, απέδειξε το αντίθετο! Το ’79 είναι γεμάτο επιθέσεις, νεκρούς, και συλλήψεις. Έχει ήδη ξεκινήσει στους κόλπους μας η κουβέντα περί στρατηγικής υποχώρησης. Διασπάσεις. Οι περισσότεροι αποφασίζουν τη συνέχιση, μοιάζουν ολοένα περισσότερο με τους ταξιαρχίτες, αυτό οδηγεί σε αδιέξοδο. Δεν τους εγκαταλείπουμε, όμως η σχέση έχει ραγίσει, και στα μέσα της χρονιάς η οργάνωση σχεδόν εξολοθρεύεται πλήρως στην Φλωρεντία. Κάποιοι συνωμοτικοί κανόνες λειτουργούν και καταφέρνω να διαφύγω.
Τότε κατάλαβα πόσο βαθιά ριζωμένοι ήμαστε. Άλλαξα τρία τέσσερα σπίτια μέσα σε κάποιους μήνες, δεν γνώριζα ούτε έναν από αυτούς που με φιλοξενούσαν, μου φέρθηκαν άψογα, δεν ρώτησαν κουβέντα, δεν απαίτησαν ποτέ την αποχώρηση μου, μόνος μου ένιωθα τον κλοιό να στενεύει, πρόλαβα στο τέλος της χρονιάς να φύγω για Ελλάδα, με την Ροσσάνα, που και αυτή, αλλού είχε βρει καταφύγιο. Η ομάδα μας είχε λειτουργήσει όλο αυτό το διάστημα υποδειγματικά!
Καθίσαμε δυο μήνες στην Καβάλα μέχρις να ηρεμήσουν λίγο τα πράγματα, ετοιμαστήκαμε να επιστρέψουμε λίγο μετά τις γιορτές των Χριστουγέννων, θέλαμε να ασχοληθούμε με τους πρώην αιχμαλώτους φίλους και συντρόφους μας, ένα απρόοπτο γεγονός όμως, κυριολεκτικά την ύστατη στιγμή, μια προειδοποίηση από το πουθενά μας γλίτωσε από την σύλληψη στα σύνορα!
Λίγους μήνες αργότερα ξεκινούν η διώξεις στην Ελλάδα, έχει εκδοθεί διεθνές ένταλμα σύλληψης, πιάνουν πρώτα την Ρόσσα, την κλείνουν στην Κομοτηνή, την δικάζουν και αποφασίζουν την έκδοση της. Κάνουμε αμέσως έφεση και την στέλνουν στην Αθήνα. Τότε συλλαμβάνουν εμένα και με στέλνουν έγκλειστο στην Κομοτηνή. Ο Άρειος Πάγος επιβεβαιώνει την έκδοση της, και φεύγει οριστικά τέλη του ’80. Εμένα με δικάζουν το ’81, ύστερα από έναν χρόνο προφυλάκισης, και με αθωώνουν. Με ξανασυλλαμβάνουν ένα χρόνο αργότερα, έχουν εμπλουτιστεί οι κατηγορίες, αυτή τη φορά μένω έξω με περιοριστικούς όρους, με δικάζουν το ’85 και με αθωώνουν ξανά. Η Ρόσσα μέσα, στην Ιταλία, κάθισε συνολικά 7 χρόνια, αν θυμάμαι καλά.
Ενώ έχω δικαστεί εδώ, κατόπιν αίτησης των ιταλών, κάνουν το λάθος να με δικάσουν και εκεί. Τρώω ένα τσουβάλι χρόνια που μειώνονται ελάχιστα στο εφετείο. Αυτό θα με σώσει αργότερα, όταν επιχείρησα ένα ταξίδι στην Γερμανία, όπου με συνέλαβαν και με έκλεισαν στη φυλακή του Σταμχάιμ, έμεινα μέσα 40 ημέρες, όσες ακριβώς είχαν δικαίωμα να με κρατήσουν, ήθελαν να με εκδώσουν στην Ιταλία, δεν τα κατάφεραν, με έσωσε ακριβώς το γεγονός πως για τα ίδια αδικήματα είχα δικαστεί δυο φορές, σε δυο διαφορετικές χώρες, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο έγκυρη είναι μοναχά η πρώτη φορά! την γλίτωσα!
Παρακολουθούσα μέχρι το τέλος την κατάσταση από τις εφημερίδες. Μετανιωμένοι σύντροφοι οδηγούν σε τραγικά αποτελέσματα, διάσταση, οι αμετακίνητοι συνεχίζουν τον αγώνα, επιθέσεις, δολοφονίες ένθεν κακείθεν, απαγωγές, διασπάσεις, ώσπου τελικά το ’86, αν θυμάμαι καλά, οι ιστορικοί ηγέτες των εΤ διακηρύσσουν το τέλος της πολυετούς εμπειρίας του ένοπλου αγώνα. Η Πρώτη Γραμμή έχει κηρύξει την αυτοδιάλυση της νωρίτερα, διαχωρίζοντας την θέση της από την μέχρι τούδε πορεία της, αποκηρύσσοντας το παρελθόν και την ταυτότητα της, διασπώντας το μέτωπο των αιχμαλώτων συντρόφων. Λάθος τρομερό, εύκολο όμως να το λες όταν έχεις γλιτώσει παρά τρίχα την πολυετή κάθειρξη.
(20 χιλιάδες αγωνιστές διερευνήθηκαν για ένοπλο αγώνα, γύρω στους 6000 οι φυλακισμένοι, πάνω από 3000 με ποινές που ξεπερνούν τα 10 χρόνια, εκατοντάδες τα ισόβια, 200 από αυτούς βρίσκονται ακόμη κρατούμενοι, συνολικά 50.000 χρόνια φυλακής)
Υστερόγραφο: επειδή αυτοί, και πολλοί άλλοι, δεν σκοτώθηκαν χωρίς λόγο, αφιερωμένα τα παραπάνω
MATTEO CAGGEGI
BARBARA AZZARONI
Στις 6 μαρτίου ’79 μια βλοσυρή σιωπή τσακίζει το κέντρο της Bologna. Σημαίες, λουλούδια, ένα στεφάνι: Barbara era una di noi, una comunista. Η Barbara ήταν μια από εμάς, μια κομουνίστρια. Barbara Azzaroni, είκοσι εννέα χρόνων. Στρατευμένη στην Prima linea σκοτώθηκε μαζί με τον Matteo Caggegi, είκοσι χρόνων, εργάτη στην Fiat. Δυο χιλιάδες άνθρωποι συμμετέχουν στην κηδεία, προκαλώντας τους ελέγχους. Από ένα πεντακοσαράκι το μεγάφωνο μεταδίδει τον ύμνο του Potere operaio, και τα λόγια μιας μπροσούρας, με υπογραφή Il Movimento, το Κίνημα.
Το κίνημα του ανταρτοπόλεμου είναι μια συνιστώσα του επαναστατικού κινήματος. […] Για εμάς, συντρόφους της Bologna, η Barbara δεν ήταν με τίποτα μια παράνομη. Την γνωρίζαμε και την εκτιμούσαμε όλοι.
Ένας φωτογράφος αποθανατίζει τους συμμετέχοντες. Η εντολή είναι του κομουνιστικού Κόμματος. Ζωγραφισμένοι κύκλοι γύρω από τα πρόσωπα. Βέλη.
Στα είκοσι χρόνια της η Barbara έχει ήδη ένα παιδάκι. Το ’70 συναντά τον Maurice. Στρατεύονται στο Potere operaio, συχνάζουν στα στέκια της Αυτονομίας. Τον μάρτη του Εβδομήντα επτά είναι μέσα στο κίνημα, αλλά και στις Brigate comuniste, κομουνιστικές Ταξιαρχίες, τον παράνομο χώρο του περιοδικού «Rosso».
Το απόγευμα της 11 μαρτίου η Bologna είναι ένα πεδίο μάχης. Ένας καραμπινιέρος σκότωσε τον Francesco Lorusso, αγωνιστή της Lotta continua. Ο ξεσηκωμός συνεχίζεται για δυο ημέρες. Η Barbara βρίσκεται στο πανεπιστήμιο που προστατεύεται από τα οδοφράγματα. Τον σεπτέμβρη παίρνει μέρος στο συνέδριο ενάντια στην καταστολή σαν αγωνίστρια των Formazioni comuniste combattenti, κομουνιστικών μαχόμενων Σχηματισμών..
Μέχρι το Εβδομήντα οκτώ είναι δασκάλα σε έναν παιδικό σταθμό, παίρνει μέρος στους αγώνες των εργαζομένων, στο κίνημα. Μπαίνει στην παρανομία έγκαιρα για να αποφύγει ένα ένταλμα σύλληψης. Στρατεύεται στην Prima linea και συμμετέχει σε διάφορες ενέργειες.
Torino είναι κομουνιστική πόλη. Η Prima linea είναι ριζωμένη στα εργοστάσια. Όπως οι ερυθρές Ταξιαρχίες, le Brigate rosse. Για το Κκι αυτό είναι μη αποδεκτό. Τον φεβρουάριο του ’79 μοιράζει ένα ερωτηματολόγιο αντιτρομοκρατίας. Έξι ερωτήσεις. Η πέμπτη προσκαλεί να καταγγείλουν ανώνυμα τον γείτονα, τον σύντροφο στην δουλειά, στη βάση μιας υποψίας. Εκατό χιλιάδες τυπωμένα αντίτυπα. Τριάντα πέντε απαντήσεις στην πέμπτη ερώτηση. Η Prima linea αποφασίζει να επιτεθεί σε έναν από τους υπεύθυνους της πρωτοβουλίας.
Η Barbara και ο Matteo βρίσκονται σε ένα bar όταν εισβάλλει η αστυνομία. Αυτή πέφτει αμέσως, τραυματισμένη θανάσιμα. Αυτός ξεκινά μια μάχη σώμα με σώμα μέχρι που σωριάζεται χτυπημένος από έξι σφαίρες.
Barbara Azzaroni –Carla Rimini, 2 φεβρουαρίου 1950 – Torino, 28 φεβρουαρίου 1979
Mαχήτρια της Prima linea (Pl) σκοτώθηκε από την αστυνομία σε ένα μπαρ μαζί με ένα σύντροφο
Barbara Azzaroni
Το σώμα της Barbara Azzaroni στο μπαρ εστιατόριο dell’Angelo, βορά στους δημοσιογράφους
Εστιατόριο μπαρ “dell’Angelo”, Via Paolo Veronese 340, Torino Barbara Azzaroni και Matteo Caggegi, μαχητές της Prima Linea, μετά από ειδοποίηση ανώνυμη, αιφνιδιάζονται και σκοτώνονται από την αστυνομία.
Μαρτυρία που δόθηκε το 1980 από έναν μετανιωμένο αγωνιστή της PL:
«Εγώ και η Barbara βρισκόμασταν σε ένα bar, περιμέναμε τον ‘στόχο’ μας. Εγώ βγήκα διότι ήταν η σειρά μου να εξακριβώσω την άφιξη του στόχου. Μπήκε ο Matteo που ήθελε να πάρει πρωινό και να μείνει λιγάκι με την Barbara, για την οποία είχε ένα υψηλό επίπεδο προσωπικής συμπάθειας. Ο Matteo στη συνέχεια μάλωσε με τον ιδιοκτήτη του bar, ο οποίος τον κατηγόρησε πως είχε πάρει τον τηλεφωνικό οδηγό δίχως να ζητήσει την άδεια. Ήταν μια βίαιη διαμάχη, εκείνος κάλεσε την αστυνομία. Όμως ο Matteo παρέμεινε ήσυχος, καθισμένος, να μιλά με την Barbara. Έφτασαν τρία περιπολικά, της αστυνομίας, ενώ ο Matteo και η Barbara στέκονταν ακόμη στον πάγκο, για να πληρώσουν.
Ένας αστυνομικός σημάδεψε με το πιστόλι την Barbara, ο άλλος στον Matteo, που όμως άρχισε να παλεύει μαζί του. Ήρθαν και οι άλλοι αστυνομικοί που έριξαν ριπές με τα αυτόματα ενάντια στην τζαμαρία. Χτυπήθηκε η Barbara και έπεσε αμέσως, ο Matteo σκοτώθηκε από τον αστυνομικό με τον οποίο μάλωνε που τον πυροβόλησε έξι φορές στον θώρακα. Από στρατιωτική άποψη μιλάμε για μια πραγματική εκτέλεση. Παρακολούθησα την σκηνή προσωπικά μέχρι το τέλος. Οι αστυνομικοί έμοιαζαν μαστουρωμένοι, ίσως λόγω του φόβου ή της έντασης, εγώ στην πράξη βρισκόμουν εκεί στη μέση όλων, αλλά ήταν τόσο μεγάλη η αναστάτωση που κυριολεκτικά δεν μ’ έβλεπαν κι ας είχα τα χαρακτηριστικά τραβηγμένα και δάκρυα στα μάτια οπότε θα έπρεπε να είχαν καταλάβει ποιος ήμουν…».
Την πρώτη μαρτίου του 1979, μετά από τηλεφώνημα στην Gazzetta del Popolo, σε έναν τηλεφωνικό θάλαμο της πλατείας Solferino, βρίσκεται μια μπροσούρα της PL:
«Εχθές 28 φεβρουαρίου, έπεσαν από τα χέρια των μπάτσων της Digos, η σύντροφος Barbara Azzaroni – Carla, και ο σύντροφος Matteo Caggegi – Charlie. Είναι μαχόμενοι σύντροφοι της Prima Linea. Έπεσαν κατά τη διάρκεια μάχης σαν κομουνιστές, απαντώντας στα πυρά των σαράντα αστυνομικών που έφτασαν στο σημείο αποφασισμένοι να σκοτώσουν…».
Σάββατο 3 μαρτίου 1979, στο Orbassano, στην κηδεία του Matteo Caggegi, που πήραν μέρος πολλοί νεαροί, οι φίλοι του διανέμουν μια μπροσούρα με υπογραφή “Οι σύντροφοι του Orbassano”:
«Θα υπάρξουν αυτοί που θα πουν πως ήταν ένας παράνομος, κάποιος θα τον αποκαλέσει assenteista, ή αυτοί που θα σύρουν το χορό στην μαφία εξ αιτίας του πατέρα (καταδικασμένου σε ισόβια για φόνο): για εμάς, γι αυτούς που τον γνώρισαν και πάλεψαν μαζί του, ήταν ένας σύντροφος. Η επιλογή του, εκείνη της ένοπλης πάλης ενάντια στα αφεντικά, σίγουρα δεν επηρεάζει τον πόνο μας και τον θυμό μας για τον θάνατο του: δεν έχουμε σκοπό να κρυφτούμε, όπως κάνουν σήμερα πολλοί σύντροφοι, πίσω απ’ την σιωπή, επειδή σήμερα πέθανε με το πιστόλι στο χέρι αντί να θανατωθεί απ’ τους φασίστες…».
Στις 6 μαρτίου 1979, η κηδεία της Barbara Azzaroni, στην Bologna, μετατρέπεται σε μια μεγάλη πορεία συγγενών, φεμινιστριών, αγωνιστών της επαναστατικής αριστεράς, συγγενών πολιτικών κρατουμένων που παρελαύνει στους δρόμους του κέντρου. Παρόντες επίσης πολλοί πράκτορες της Digos και της αντιτρομοκρατικής των καραμπινιέρων.
Με την ευκαιρία διανέμεται ένα φυλλάδιο, υπογεγραμμένο “Il Movimento”, »Το Κίνημα», όπου μεταξύ άλλων διαβάζουμε:
«Το κίνημα του ανταρτοπόλεμου είναι μια συνιστώσα του επαναστατικού κινήματος στην Ιταλία, ακραία δύσκολο και διαρθρωμένο κίνημα, που έχει όμως μια δικιά του πραγματική ενότητα και όχι πλασματική στον εντοπισμό ενός κοινού εχθρού: αυτούτου Κράτους».
Κηδεία της Barbara Azzaroni. Οι φωτογραφίες έχουν τραβηχτεί από ψηλά, απ’ το Palazzo Re Enzo για να καταγραφούν οι συμμετέχοντες. Η εντολή είναι του Κομουνιστικού Κόμματος. Ζωγραφισμένοι κύκλοι γύρω από τα πρόσωπα. Βελάκια. Γραμμένα ονόματα δίπλα στις φιγούρες ή από πίσω.
Καλή μουσική και καλή πολιτική καθώς και όμορφες εικόνες (τις βρίσκετε στην ουρά). Ο Luca Cumbo – με την έγκριση και λίγο φθόνο της La Bottega del Barbieri – πήγε να δει τη συναυλία του Roger Waters στο Casalecchio di Reno, Bologna.
Ο Roger Waters υπήρξε μπασίστας και συνιδρυτής των Pink Floyd, θρυλικού μουσικού συγκροτήματος που γεννήθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο στη χρυσή εποχή της λεγόμενης «ψυχεδέλειας» που είναι το δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’60. Ο Waters ήταν επίσης δημιουργός των περισσότερων στίχων των τραγουδιών των Pink Floyd, καθώς και των μουσικών, μετά τη θλιβερή έξοδο από την ομάδα του Syd Barrett που συνδέεται με προβλήματα κατάχρησης παραισθησιογόνων ουσιών που πιθανώς επιδείνωσαν μια λανθάνουσα ψυχική δυσφορία.
Από τα τέλη της δεκαετίας του 1960, το αντιμιλιταριστικό θέμα στα κείμενα του Waters γίνεται αμέσως σαφές: ο δεκανέας Clegg (στο Saucerful of Secrets, 1968), αν και με τον ειρωνικό και σουρεαλιστικό τόνο χαρακτηριστικό της εποχής, μιλά για την ιστορία του δεκανέα Clegg που «κερδίζει» στον πόλεμο ένα ξύλινο πόδι ως ανταμοιβή της θυσίας του προς τιμήν της βασίλισσας («clegg» θα μπορούσε να είναι ένα παιχνίδι με τις λέξεις που ανακαλεί στη μνήμη τις έννοιες «tafano, σπασαρχίδης» και «τεχνητό πόδι»).
Ο πατέρας του Waters πέθανε στην Ιταλία κατά τη διάρκεια των μαχών κατά των ναζιστικών-φασιστικών στρατευμάτων μετά την απόβαση των συμμάχων στο Anzio το 1944. Και ο Waters γνωρίζει καλά την ιταλική αντίσταση. Επίσης για αυτό το λόγο τα κείμενα κατά του πολέμου και εναντίον του φασισμού υπήρχαν πάντα στα έργα του μουσικού, τόσο κατά την εμπειρία με τους Pink Floyd όσο και κατά την ατομική καριέρα.
Στη δεκαετία του ’70 – και ειδικότερα με το The Dark Side of the Moon (1973) – ο Waters αρχίζει να υπογράφει κείμενα που καταγγέλλουν την αλλοτρίωση που παράγει η σύγχρονη καπιταλιστική αγγλική κοινωνία, τη δουλεία μπροστά στο χρόνο (Time), στα χρήματα (Money) που οδηγεί στην εξαθλίωση και την απανθρωπιά και, ως εκ τούτου, στην τρέλα (Brain Damage). Περνούν μερικά χρόνια και στο Welcome to the Machine, που έχει ληφθεί από το άλμπουμ «Wish You Here» (1975) που δεν είναι τυχαίο πως είναι αφιερωμένο στον Syd Barrett, ο άνθρωπος περιγράφεται ως αυτόματο, σκλάβος σε μια τεχνολογία στην υπηρεσία της εξουσίας.
Είναι με το άλμπουμ Animals (1977), εντυπωσιακό και θαρραλέο, μακρινό χιλιάδες έτη φωτός από τη σύγχρονη πανκ μόδα, που ο Waters εξευγενίζει και καθιστά σαφείς στα κείμενα του τους φιλιππικούς ενάντια στην εξουσία αλλά και εναντίον των μαζών που πάσχουν, υποφέρουν παθητικά χωρίς να εξεγείρονται. Το Animals είναι ένα σκοτεινό, ανήσυχο, απειλητικό, αγχωτικό άλμπουμ, μακρά κομμάτια (από 10 έως 17 λεπτά αν εξαιρεθούν οι δύο πολύ σύντομες μπαλάντες στην αρχή και το κλείσιμο του άλμπουμ) που δεν αφήνουν διαδρομές διαφυγής, αλλά παραδίδονται στη ροή της μουσικής, στις ξαφνικές επιταχύνσεις και στις αιφνίδιες πτώσεις, θα μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε ότι το Animals είναι ένα αριστούργημα.
Οι στίχοι, χαλαρά εμπνευσμένοι από την Φάρμα των ζώων,La Fattoria degli animali του George Orwell, χωρίζουν την ανθρωπότητα σε τρία μακρά κομμάτια / κατηγορίες: σκύλους (Dogs), γουρούνια (Pigs, Three different ones), πρόβατα(Sheep).
Εδώ το περίφημο εξώφυλλο με τον ιπτάμενο χοίρο ανάμεσα στις καμινάδες του ηλεκτροπαραγωγικού σταθμού Battersea Power Station του Λονδίνου:
Μετά το Animals είναι η σειρά του διπλού The Wall (1979) μαζί με το ομώνυμο film του Alan Parker (του 1982, που παρουσιάστηκε στο 35° festival di Cannes, των Κανών) να αναλάβει πιο ρητά το αντιμιλιταριστικό θέμα, υπάρχουν επίσης αυτοβιογραφικές αναφορές για το θάνατο του πατέρα του Waters, όπως στο κομμάτι When the tigers broke free: https://www.youtube.com/watch?v=E_5DRKZI1Ow
Το The Final Cut (1983) – τελευταίο album του Waters με τους Pink Floyd – παρουσιάζεται ως το “requiem del sogno del dopoguerra, ρέκβιεμ του μεταπολεμικού ονείρου” . Στο τραγούδι με το οποίο ξεκινά The Post War Dream δέχεται μετωπική επίθεση η “Maggie” Margaret Thatcher για τις κοινωνικές πολιτικές της και για τον πόλεμο στα νησιά Falkland/Malvinas (1982): What have we done Maggie what have we done
What have we done to England
Should we shout should we scream
What happened to the post war dream?
Αυτή η μακρά εισαγωγή, για την οποία ζητούμε συγγνώμη από τους μη οπαδούς, αυτούς που δεν είναι παθιασμένοι με τον καλλιτέχνη, πριν μιλήσουμε για την συναυλία αυτή καθεαυτήν, ήταν απαραίτητη για να πούμε ότι ένα θέαμα του Roger Waters δεν είναι απλώς ένα καλλιτεχνικό συμβάν, αλλά ένα πολιτικό γεγονός. Η παγκόσμια περιοδεία του Waters αγγίζει όλες τις ηπείρους με εκατοντάδες ημερομηνίες και εκατομμύρια θεατές. Όλα τα ραντεβού συνοδεύονται πάντοτε, σε κάθε στάδιο, από πολλές συνεντεύξεις στις οποίες ο Waters μιλά περισσότερο για πολιτική απ ‘ό, τι για μουσική.
Ο Waters καταγγέλλει εδώ και καιρό την δουλικότητα των δυτικών μέσων μαζικής ενημέρωσης, αποκαλώντας τα «μέσα προπαγάνδας για πόλεμο». Οι συναυλίες του πρώην-Pink Floyd είναι μαζικά φαινόμενα, με γεμάτα γήπεδα ποδοσφαίρου, εκατομμύρια συμμετέχοντες, ένα πολύ διαφορετικό ακροατήριο στο οποίο δυνητικά εν μέρει ποτέ δεν έφτασαν πληροφορίες και ιδέες σε αντίθεση με την κυρίαρχη λογοτεχνία (αφήγηση, αν προτιμάτε, ή »μοναδική σκέψη», διαλέξτε εσείς).
Έτσι ο Waters χρησιμοποιεί τις συναυλίες του για να προσπαθήσει να τονώσει μια πληροφόρηση διαφορετική: το leit motiv της περιοδείας είναι «RESIST», το οποίο εμφανίζεται συχνά στις μεγάλες οθόνες, στα μπλουζάκια τoυ χορού, στα χαρτάκια με τα σημειώματα που ρίχνονται στο κοινό. Αντίσταση στον πόλεμο, στις κυβερνήσεις, στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, αντίσταση στον Trump, την Theresa May, τον Μπερλουσκόνι και τον Σαλβίνι, όλοι χαστουκίζονται σε πλάνα που τρέχουν με βίντεο προς το κοινό που είναι παρόν.
Ο Waters μιλά για τους μετανάστες, μιλά για υποδοχή, καλωσόρισμα, για νέα (παλιά) – αποικιοκρατία. Το μεταπολεμικό όνειρο είναι στην πραγματικότητα ένας εφιάλτης, ο δυτικός πατιναρισμένος κόσμος είναι ένα reality show από το οποίο πρέπει να ξυπνήσουμε, ενώ εκείνοι που είναι ήδη αφυπνισμένοι πρέπει να αντισταθούν.
Ο Waters παίρνει αυτό το καθήκον πολύ σοβαρά με τίμημα να γίνει δυσάρεστος και να οδηγηθεί ενάντια στους ίδιους τους οπαδούς του. Στα αμερικανικά ραντεβού της περιοδείας υπήρχαν στιγμές που ορισμένοι θεατές, υποστηρικτές του Trump, εγκατέλειψαν τη συναυλία πριν από το τέλος.
Ερωτηθείς για το θέμα, ο Waters έστειλε όντως εκείνους τους (φερόμενους) fans από εκεί που ήρθαν, ισχυριζόμενος ότι όσοι δεν θέλουν να τον ακούν να μιλά για πολιτική, πρέπει να πάνε στις συναυλίες της Katy Perry και όχι στις δικές του.
Εδώ μια από τις σχετικές συνεντεύξεις του όπως και οι δηλώσεις υπέρ του BDS Movement:
Κατά τη διάρκεια της συναυλίας στη Μπολόνια ήταν ενδιαφέρον να ακούσει κανείς τα σχόλια του κοινού, να βρεθεί δίπλα-δίπλα με υποστηριχτές της λίγκας του βορρά, της forza nuova, κλπ, πολλοί φυσικά έδειξαν αδιαφορία συνεχίζοντας να καταγράφουν τα πάντα με τα γαμημένα τηλέφωνά τους (μα τι νόημα έχει να πληρώνεις για μια συναυλία και στη συνέχεια να παρακολουθείς όλα μέσω του τηλεφώνου αντί να τhn απολαμβάνεις;) αλλά άλλοι καταλήφθησαν από αμφιβολία, συζητούσαν, ρωτούσαν και αναρωτιόντουσαν. Ποιος ξέρει.
Ο Waters επικεντρώνει την συναυλία στην αναβίωση των Animals, στην περίφημη σκηνογραφία φτιαγμένη με τεράστια ιπτάμενα και γεμάτα τατουάζ γουρούνια με το σύμβολο του δολαρίου και το πρόσωπο του Trump, με τις σκηνικές χορογραφίες που σχετίζεται με τον ηλεκτροπαραγωγό σταθμό Battersea, καθώς και κάποια άλλα αποσπάσματα από το τελευταίο σόλο άλμπουμ του Is this the life we really want? (2017). Φυσικά δεν λείπουν κομμάτια παρμένα από το The Dark Side oh the Moon και to The Wall. Αλλοτρίωση και πόλεμος, αν πέσουμε στην πρώτη να που έρχεται ο δεύτερος, γι αυτό πρέπει να ξυπνήσουμε, να αντισταθούμε και να αγωνιστούμε.
Ίσως λόγω της καυτής ζέστης του κλειστού γηπέδου του Casalecchio που κάνει τον μουσικό να φαίνεται λίγο κουρασμένος, ίσως και για την ηλικία του (ο Waters κλείνει τα 75 τον σεπτέμβριο) ο μπασίστας παίζει λίγο ο ίδιος αφήνοντας αρκετό χώρο για τους άλλους μουσικούς στη σκηνή , αλλά σε κάποιο σημείο εκπλήσσει τους πάντες παίρνοντας μια ηλεκτρική κιθάρα (σίγουρα όχι το όργανο του) και ρίχνοντας τον εαυτό του σε ένα σόλο που τραβήχτηκε από ένα τραγούδι του τελευταίου άλμπουμ. Αστειεύτηκε με αυτό και ευχαρίστησε τον νεαρότερο Jonathan Wilson, αμερικανό κιθαρίστα μέλος του συγκροτήματος, που του έμαθε να παίζει την κιθάρα σαν σολίστ.
Η συναυλία ανοίγει με το κλασικό Breathe που τραβήχτηκε από το The Dark Side of the Moon: πιο κατάλληλη εισαγωγή δεν μπορούσε να υπάρξει. Αμέσως μετά να η chicca One of these days (που λήφθηκε από το Meddle του 1971), το παλιότερο από τα τραγούδια των Floyd που εκτελέστηκαν. Τότε είναι η σειρά του The Great Gig in the sky (και πάλι από τo Dark Side) με μια διπλή θηλυκή φωνή στη θέση της μοναδικής σόλο φωνής του original, αμφισβητήσιμη επιλογή στην επιτυχία της ερμηνείας, αλλά καλύτερη από άλλες τραγικές εκδόσεις που ακούστηκαν στο παρελθόν και στις ίδιες περιοδείες των Pink Floyd για να ολοκληρωθεί η ιστορική περίοδος. Ακολούθησε το κλασσικό Welcome To The Machine (σπάνια παιγμένο ζωντανά τα τελευταία 40 χρόνια) και τρία τραγούδια από την τελευταία δουλειά Είναι αυτή η ζωή που πραγματικά θέλουμε; Is This the Life We Really Want? που συνάδουν με το πλαίσιο μιας και μοιάζουν πολύ με αποκόμματα που ανασυντάχθηκαν από τα παλιά τραγούδια των Floyd. Στη συνέχεια, το αναπόφευκτο κερασάκι στην τούρτα Wish You Were Here (από το ομώνυμο άλμπουμ) για το σύνθετο κοινό και το αναπόφευκτο Another Brick in the Wal (προφανώς από το The Wall ) που υποδέχεται στη σκηνή έναν πολυεθνικό χορό των ευλόγως ενθουσιασμένων παιδιών που προέρχονται από το Antoniano της Μπολόνια. Όλα τα τραγούδια από το ρεπερτόριο των Pink Floyd προτείνονται με σεβασμό στη μουσική φιλοσοφία τους. Οι ήχοι είναι εκείνοι οι σωστοί, στα όργανα της σκηνής περιλαμβάνονται τόσο τα ιστορικά όργανο Hammond και αναλογικά συνθεσάϊζερ, όσο η ηλεκτρονική ενορχήστρωση που είναι απαραίτητη για μια πειστική ζωντανή απόδοση της μουσικής ατμόσφαιρας των Pink Floyd. Η μόνη εξαίρεση ήταν το Welcome to the Machine, για το οποίο μιλήσαμε παραπάνω, η επανερμηνεία του οποίου, με κάποιες σκόπιμες στρεβλώσεις στο κεντρικό μέρος, δεν έπεισε τον γράφοντα: όχι τόσο για την παραμόρφωση από μόνη της – αυτή ήταν η αρχή σχεδόν όλων των τραγουδιών στις ζωντανές εμφανίσεις των Pink Floyd (τουλάχιστον μέχρι την περιοδεία του The Wall) – αλλά επειδή είναι καταναγκαστική, δεν ρέει, σαν να ήθελε να την αλλάξει με κάθε κόστος χωρίς μια συγκεκριμένη ιδέα στο ξεκίνημα.
Αντιθέτως οι εκτελέσεις των δύο μεγάλων κομματιών που λαμβάνονται από τα Animals: Dogs and Pigs (Three different ones), είναι υπέροχες, μαζί μισή ώρα μουσικής όπου όλα φαίνονται στο σωστό μέρος, μίξη, φωνητικά, ρυθμικές και σόλο κιθάρες από τους εξαιρετικούς Dave Kilminster, Jonathan Wilson, το μπάσο του Gus Seyffert, το όργανο και τα synths του Bo Koster και του Jon Carin, τα ντραμς του Joey Waronker, όλοι τέλειοι χωρίς περιττά στολίδια εδώ όπως και στην υπόλοιπη σύνθεση της συναυλίας.
Κρίμα που δεν προβλέπονταν το Sheep, η άλλη εξαιρετική suite από το Animals.
Ανάμεσα στο ένα τραγούδι και το άλλο ο Waters δεν ξέχασε να καταδικάσει και αυτή την φορά το Ισραήλ για το apartheid που έχει επιβάλει στους παλαιστίνιους και θύμισε τον Vittorio Arrigoni: “Να παραμείνουμε ανθρώπινοι” επαναλαμβάνει πολλές φορές. Ο Waters αρνήθηκε πολλές φορές να εμφανιστεί στο Ισραήλ, συμμετέχει επίσημα στην εκστρατεία BDS-Boycott, Divestment and Sanctions, προσκαλώντας τους μουσικούς συναδέλφους του να κάνουν το ίδιο και ασκώντας κριτική σε εκείνους που δεν το έκαναν (τον ιούλιο του 2017 ο Waters κάλεσε, δίχως να εισακουστεί, τον Tom Yorke και τους Radiohead να μην παίξουν στο Tel Aviv). Μα δεν τελειώνει εδώ: ο Waters επιτέθηκε στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ για τον πόλεμο στη Συρία, κατηγόρησε τα αποκαλούμενα Λευκά Κράνη (White Helmets, δήθεν ΜΚΟ πολιτικής προστασίας της Συρίας) ως μια ψεύτικη ανθρωπιστική οργάνωση και προκάλυμμα των σχηματισμών τζιχάντ. Κατά το ραντεβού της Βαρκελώνης ήταν ακόμη πιο σαφής
Μετά το μέρος της συναυλίας που αφιερώνεται στα Animals, ένα άλλο ζευγάρι κλασικών (Money και στη συνέχεια Us and Them που δίνει το όνομα στην περιοδεία), στη συνέχεια Smell the roses που λαμβάνεται από το τελευταίο σόλο έργο του Waters και το μεγάλο φινάλε με το ζευγάρι Brain Damage / Eclipse , που αντιστοιχούν και στο κλείσιμο του The Dark Side of the Moon, όλα συνοδευόμενα από μια τεράστια πυραμίδα λέιζερ τρυπημένη από ένα ουράνιο τόξο χρωμάτων για να ανακαλέσει το διάσημο εξώφυλλο του άλμπουμ.
Καταλήγοντας, μετά το αναπόφευκτο Confortably Numb και το μπιζάρισμα με τo Μother που είναι παρμένα από το The Wall, ο Roger Waters παίρνει από το ακροατήριο κάτω από την σκηνή μια σημαία της Εθνικής Ένωσης Ιταλικών Παρτιζάνων, την σηκώνει προς το κοινό ως ένδειξη σεβασμού, την φιλάει, τη βάζει γύρω στο λαιμό του και αποτραβιέται.
Le fotografie sono di, Οι φωτογραφίες είναι του Ennio Cerami
Ενας σπουδαίος συνθέτης αλλά και ερμηνευτής, μ’ ένα ογκώδες μουσικό έργο πίσω του. Με κλασικές συνθέσεις, με τραγούδια μοναδικά που πέρασαν άφθαρτα από γενιά σε γενιά, μουσική για το θέατρο. Ηχογράφησε εβδομήντα δίσκους, έδωσε χιλιάδες εκρηκτικές συναυλίες, έκανε εξαιρετικές ενορχηστρώσεις, συνεργάστηκε με μεγάλους τραγουδιστές.
Διανοούμενος με διαλεκτική πολιτική σκέψη, ένας ευφυής, γενναιόδωρος και ευαίσθητος άνθρωπος. Τον Απρίλιο έκλεισε τα 71. Και από τον περσινό Ιούνιο αντιμετωπίζει παλικαρίσια το πρόβλημα της υγείας του. Χωρίς γκρίνιες, χωρίς φόβο. Με χιούμορ, με πίστη σε ό,τι τον εμπνέει, συγκεντρωμένος στην ουσία της κάθε στιγμής. Αποφασισμένος να δυσκολέψει τον καρκίνο, να τον φρενάρει, να τον εξαπατήσει όπου και όπως μπορεί.
Σήμερα είναι όπως τον ξέρουμε πάντα. Δημιουργικός, χαμογελαστός, χαρούμενος για όσα μπορεί και κατακτά, ακόμα και μέσα στην περιπέτεια. Οργανώνει ταξίδια για εκείνον και τους αγαπημένους του. Τα μάτια του λάμπουν μιλώντας για τη μουσική, για τους ανθρώπους του, για τη συνάντησή του ξανά με το κοινό.
Ο Θάνος Μικρούτσικος στις 7 και στις 8 Ιουνίου ανοίγει στο Θέατρο Βράχων «Μελίνα Μερκούρη» το Φεστιβάλ του Βύρωνα με δύο μεγάλες συναυλίες.
Θα συναντηθεί με «όσους περπάτησαν μαζί του». Τη Χαρούλα Αλεξίου, τη Ρίτα Αντωνοπούλου, τον Χρήστο Θηβαίο, τον Κώστα Θωμαΐδη, τον Γιάννη Κότσιρα, τον Γιώργο Μεράντζα, τον Μανώλη Μητσιά, τον Γιώργο Νταλάρα, τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου, τον Μίλτο Πασχαλίδη, τη Μαριάννα Πολυχρονίδη. Θα συναντηθεί με τον κόσμο που τον αγάπησε και τον ακολουθεί όλα αυτά τα χρόνια.
● Πριν από ένα σχεδόν χρόνο η ζωή σου ξαφνικά άλλαξε...
Θα σου πω λοιπόν το ιστορικό. Ετοιμαζόμουν πέρσι τον Ιούνιο για μια περιοδεία με το έργο του Καββαδία. Μου λέει η γυναίκα μου: μήπως να κάνεις μια εξέταση για το σάκχαρο στην προοπτική των 40 συναυλιών;
Η παθολόγος, ως μη όφειλε, μου γράφει να κάνω υπέρηχο άνω και κάτω κοιλίας βλέποντας κάτι σαν αιμαγγείωμα. Μετά τον υπέρηχο κάνω μαγνητική. Αποδεικνύεται ότι έχω καρκίνο στο συκώτι. Και μετά κάτι φαίνεται και στο κόκαλο. Αν ο συνδυασμός ίσχυε ήμουν καταδικασμένος.
Ηταν πράγματι ένα φρικώδες επταήμερο. Η Μαρία και ο γιος μου ο Στέργιος ήταν κινούμενα πτώματα. Η κόρη μου στο Λονδίνο μισοήξερε πράγματα. Οι δύο μεγαλύτερες ήταν κάπως πιο ψύχραιμες. Τα αποτελέσματα από τις βιοψίες βγαίνουν στις 4 Ιουλίου και χαμογελάμε λίγο. Το κόκαλο είναι εντάξει. Μένει ο καρκίνος στο συκώτι.
Κανονίζω να χειρουργηθώ την επομένη στο «Μετροπόλιταν». Παρεμβαίνει ένας εξάδελφος της Μαρίας και γίνεται η επαφή με τον Μαλαγκό, τον καλύτερο ογκολόγο στο Λονδίνο, ο οποίος ανατρέπει όλο τον προγραμματισμό του και κανονίζει το αδιανόητο: χειρουργείο μετά από τρεις μέρες.
Το χειρουργείο διαρκεί 8,5 ώρες. Είχαν πειραχτεί και τρεις λεμφαδένες, αλλά ο Ιταλός έχει καθαρίσει όλη την ευρύτερη περιοχή, όπως μου είπε, «καλύτερα και από μαφιόζο στο Σικάγο»…
Τον Νοέμβριο είμαι στο στούντιο όταν μου τηλεφωνεί ο ίδιος ο Μαλαγκό εν συγχύσει αλλά και καθησυχαστικός: «Αντί για τον Γενάρη έλα καλύτερα τις επόμενες μέρες για έλεγχο. Κάτι είδαν οι ακτινοδιαγνώστες, εκτιμώ ότι πρόκειται για απότοκα της εγχείρησης αλλά θέλω να το τσεκάρουμε».
Πηγαίνω. Βρίσκουν τρεις άλλους λεμφαδένες κοντά στα επινεφρίδια. Πρέπει να κάνω πετ σκαν. Εχοντας λατρέψει τον γιατρό μου στην Ελλάδα, τον Χρήστο Χριστοδούλου, εξαιρετικό ογκολόγο και εκπληκτικό άνθρωπο, λέω στον Μαλαγκό: «Θα κάνω την εξέταση στην Ελλάδα και θα σου σταλούν για εκτίμηση τα υλικά». Την κάνω.
Στις 10 Δεκεμβρίου το απόγευμα έρχεται ο γιατρός, κάθεται στην θέση που κάθεσαι τώρα. Είναι σε πλήρη απογοήτευση. Μου λέει: «Μετάσταση στα κόκαλα, στο δεύτερο θωρακικό κι άλλα πέντε σημεία θεωρούνται απλώς ύποπτα».
Η εξέλιξη ήταν εξαιρετικά απρόβλεπτη. Οταν το πληροφορήθηκε ο Μαλαγκό στο Λονδίνο έπαθε σοκ με την ταχύτητα μετάβασης. Ενδέχεται, προ της εγχείρησης, να έφυγε κύτταρο που δεν πιάστηκε στο πετ σκαν, δυστυχώς γίνονται αντιληπτά όταν πια δημιουργήσουν αποικίες.
Ξεκίνησα από τον Δεκέμβριο τις ακτινοβολίες, στις 20 Ιουνίου κλείνει ο πρώτος κύκλος χημειοθεραπείας. Τον Μάρτιο είχαμε ένα ικανοποιητικό κατά το γιατρό αποτέλεσμα του πετ σκαν. Υπάρχουν τα ευρήματα του Δεκεμβρίου, παραμένουν όμως στο ίδιο στάτους χωρίς να έχουν επεκταθεί. Θεωρεί ότι φρενάρισε. Κάθε τρεις μήνες θα κάνουμε εξετάσεις.
● Φαίνεσαι πολύ καλά παρά την ταλαιπωρία της χημειοθεραπείας.
Νομίζω ότι αντιμετωπίζω τον καρκίνο με δύναμη, έτσι πρέπει να γίνεται. Η αθλιότητα της χημειοθεραπείας δεν με έχει καταβάλλει, νιώθω ισχυρός, είμαι και δημιουργικός.
Είναι μονόδρομος. Ξυπνάω στις 8 το πρωί και δουλεύω. Μετά τη χημειοθεραπεία βάζω πρόβα 7-9 και ο γιατρός τρελαίνεται.
Εχει αποδειχτεί και ιατρικά πως αν δώσεις κατάθλιψη στον καρκίνο είναι το καλύτερό του. Ε, λοιπόν, εγώ θα τον δυσκολέψω όσο μπορώ.
● Ο χρόνος έχει αποκτήσει πια άλλη διάσταση;
Πάντα πίστευα ότι δεν πρέπει να μου ξεφύγει στιγμή. Σε ό,τι έχω κάνει εδώ και χρόνια, τραβούσα τον χρόνο. Το έχω πει εγκαίρως, όχι τώρα όπου θα λογιζόταν ως προφανές εξαιτίας της κατάστασής μου.
Πάνε 20 χρόνια, όταν οι εφημερίδες ήταν αλλιώς και οι δημοσιογράφοι αλλιώς, όπου σε μια συνέντευξή μου στην εφημερίδα «Τα Νέα» διάλεξαν για τίτλο κάτι που είχα πει σχετικά με το θέμα που συζητάμε τώρα: «Κατά μέσον όρο ζούμε μόλις 4.160 Σαββατοκύριακα».
Ετσι είναι. Κι αυτά τα Σαββατοκύριακα περνούν σαν αστραπή. Μην τα αφήνουμε χωρίς δράση, χωρίς γέμισμα απ’ ό,τι καίει τον καθένα. Ερωτα, τέχνες, ιδέες, ταξίδια, φίλους, οικογένεια.
Εξετάζοντας το παρελθόν θα σου πω ναι, είμαι ευτυχισμένος. Τυχερός κι ευλογημένος. Λίγα μου ξέφυγαν, κυριολεκτώ. Κάποια που είτε καταλάβαινα ότι έφευγαν είτε όχι, αλλά τελικά ήταν δευτερεύοντα.
Ακουσέ με, μην αφήσεις ούτε δευτερόλεπτο να φύγει χωρίς να το νιώθεις. Μη κάνεις το λάθος και δεν υπολογίσεις την στιγμή ασχολούμενη με σκέψεις δεύτερης, τρίτης σημασίας.
● Πώς διαστέλλεται ο χρόνος;
Θα σου πω ένα παράδειγμα. Ετοιμάζοντας το 1992 την όπερα «Η επιστροφή της Ελένης» υπήρξαν κάποιες εμπλοκές με το εξωτερικό με αποτέλεσμα να μετακινηθούν οι ημερομηνίες. Δεν ήθελα να χάσω την ευκαιρία.
Δούλευα για 8 μήνες επί 20 ώρες την ημέρα με κάποια διαλείμματα 12ωρου ύπνου κάθε 12 μέρες. Οταν ολοκληρώθηκε διαπίστωσα το εξής. Η παρτιτούρα είναι παχιά, κάπου 1000 σελίδες.
Ανοιγα τυχαία μία σελίδα, η μουσική είναι γρήγορη, μια μελωδία που κρατάει δέκα δευτερόλεπτα.
Σε πόσο χρόνο έγραψα αυτή τη σελίδα με τις ιδέες, τα τρομπόνια, τις τρομπέτες, τα βιολιά, τα βιολοντσέλα, τις χορωδίες, τις φωνές κι όλους τους συνδυασμούς μεταξύ τους;
Σε τρεις ώρες. Εγκλώβισα τον πούστη τον χρόνο σε δέκα δευτερόλεπτα… Από τότε το αίσθημα αυτό ήταν καθημερινό σε ό,τι αφορούσε τη μουσική κυρίως μια συγκεκριμένη της μορφή. Από τότε τσίμπησα την ιστορία της στιγμής, που σου έλεγα πριν.
● Τι άλλαξε μέσα σου αυτούς τους τελευταίους μήνες. Τι σκέφτηκες για εσένα, για τους ανθρώπους που αγαπάς, γι’ αυτό που ήρθε τόσο αναπάντεχα.
Δεν σκέφτηκα ποτέ γιατί ήρθε σ’ εμένα. Ο καρκίνος έχει χτυπήσει όλα τα σπίτια. Υπήρχαν λόγοι: Η διατροφή, το περιβάλλον, η χρόνια διήθηση λίπους, ο διαβήτης 25 χρόνια, συν το άγχος των τελευταίων χρόνων.
Εννοώ τα χρόνια της κρίσης, τα οικονομικά, μη ξεχνάς κουβαλούσα στην πλάτη μου έξι οικογένειες με μηνιάτικο. Εντάξει, ήρθε. Δεν χέστηκα από τον φόβο μου…
● Καμιά στιγμή;
Καμιά, στο λέω με απόλυτη ειλικρίνεια. Εχω τέσσερα παιδιά, την Κωνσταντίνα, τη Σεσίλ, την Αλεξάνδρα, τον Στέργιο. Αν όχι τώρα, πότε θα τους δώσω τη σωστή αντίληψη για το πώς πρέπει να μάχονται στη ζωή;
Τώρα που είμαι με την πλάτη στον τοίχο έχει μεγαλύτερο νόημα να τους στείλω σαφές το μήνυμα. Οχι, δεν φοβήθηκα.
Εχω πλήρη συνείδηση ότι πρόκειται για πολυπαραγοντική ασθένεια η οποία αυτονομείται – άρα δεν εξαρτάται από εσένα πώς το παλεύεις.
Ομως θα σου πω κάτι: Στον όποιο βαθμό κάποια πράγματα εξαρτώνται από εμένα, το παλεύω του κερατά… Σε εκείνο τον βαθμό που έχω έστω μικρό ρόλο, θα του βγάζω τη γλώσσα. Δεν θα τον κοροϊδεύω έτσι κι αλλιώς, όχι. Ξέρω πως μπορεί να αυτονομηθεί. Δεν είμαι βλαξ ούτε ζω με ψευδαισθήσεις.
Ενα πρωί κοιτάχτηκα στον καθρέφτη και του είπα: «Τα έβαλες με λάθος άνθρωπο. Θα σε ταλαιπωρήσω φρικτά».
Αν με ρωτήσεις τι ελπίζω, θα σου πω όχι την ίαση αλλά να καταστήσω το νόσημα χρόνιο. Η ιατρική εξελίσσεται. Βλέποντας και κάνοντας. Και ζώντας κάθε λεπτό.
Ας πούμε ότι ζω τάδε καιρό, δεν τον προσδιορίζω. Δεν πρέπει να τον ζήσω καλά;
● Στις 13 Απριλίου έκλεισες τα 71 σου.
Οντας δυναμικός, αισθανόμενος νέος και δημιουργικός, αν σκεφτώ την ηλικία μου προκύπτει ένα 120 χρόνων. Οχι γιατί με αισθάνομαι γερασμένο, αλλά γιατί έχω βιώσει πολύ πυκνά τη ζωή μου.
Για όνομα του θεού, μόνο μία από τις 3, 4 διαστάσεις της δουλειάς να πάρεις, συν την προσωπική ζωή, τέσσερα παιδιά, πολιτιστική διαχείριση από της αρχές της δεκαετίας του ’80 ώς το 2006 -όχι μόνο το υπουργείο-, τα κλασικά έργα που είναι σκληρή δουλειά μηνών από το πρωί ώς το βράδυ, το τραγούδι, η σύνθεση, η ηχογράφηση 70 δίσκων, οι ενορχηστρώσεις, τα χιλιάδες λάιβ, τι αθροίζουν;
● Τέσσερις ζωές σε μία…
Και κάποιος μπορεί να σου πει: «Ασ’ το, τελείωσε ο κύκλος». Ε, αυτό δεν μπορείς ποτέ να το πεις στον εαυτό σου. Οχι γιατί έχεις το αίσθημα του αθάνατου, δεν το είχα ποτέ, ούτε καν για τη δουλειά μου.
Τι με νοιάζει το 2084 ποιοι θα πίνουν νερό έξω στη βρύση; Απ’ αυτή την άποψη είμαι ήσυχος. Πάντα έλεγα: αυτό που θέλω ας γίνει τώρα που υπάρχω.
Η σχέση με τον κόσμο, η συνομιλία με κάποιους μέσω της μουσικής, αυτό με ενδιαφέρει. Κι επειδή μπορεί ν’ ακούγομαι εξωφρενικός, σου λέω ότι είμαι ειλικρινής, ειδικά έτσι όπως είμαι τώρα. Οχι, δεν θέλω να κλείσει ο κύκλος.
❝ Κι ένα δευτερόλεπτο πριν το τέλος να ονειρευόμαστε ❞
Μάριος Βαλασόπουλος
● Κι όταν βλέπεις τους ανθρώπους σου να κλονίζονται;
Θα σου κάτι προσωπικό, κρίνε εσύ αν είναι δημοσιεύσιμο. Εκείνη την εβδομάδα όπου υπήρχε ένδειξη για συκώτι και κόκαλο, στο σπίτι είχε πέσει θανατικό.
Ευρισκόμενος σε πολύ δύσκολη κατάσταση έγραψα ένα γράμμα τεσσάρων σελίδων στη Μαρία και στα παιδιά. Τους είπα: «Θέλω χαμόγελα και δύναμη, έτσι έζησα όλη μου την ζωή. Οχι κλάμα, όχι φόβο».
Νομίζω ότι τους επηρέασε βαθιά. Τώρα, πώς ήμουν όταν το έγραφα είναι άλλης τάξεως συζήτηση. Ασ’ το…
Εχω βάλει ένα στόχο: Να επαναλάβω ένα πολύ τρυφερό ταξίδι. Πριν από έξι χρόνια, όταν ο Στέργιος ήταν 11 χρόνων, πήγαμε οι δυο μας ως οπαδοί της Μπαρτσελόνα για ένα τετραήμερο στη Βαρκελώνη. Είδαμε τον αγώνα και μετά περιπλανηθήκαμε στην πόλη. Καταλήξαμε σ’ ένα ρεστοράν όπου εκείνος διάλεξε αντρεκότ με βάσκικη σάλτσα. Ξετρελάθηκε.
Τον ξαναπήγα στο ίδιο ρεστοράν και την επόμενη μέρα. Αυτό το φαγητό έμεινε στο μυαλό του, έγινε το αγαπημένο του.
Σκέφτηκα ότι σε οκτώ χρόνια, το 2026 δηλαδή, στις 11 Απριλίου, δύο μέρες πριν εγώ γίνω 79 χρόνων ο Στέργιος θα κλείνει τα 25 του. Θα ήθελα τότε να ξαναπάω στη Βαρκελώνη με την οικογένεια για να γιορτάσουμε τα γενέθλια. Είπα την σκέψη μου στον Μίλτο Πασχαλίδη. Μου είπε: «Και δεν έχεις βγάλει ακόμα τα εισιτήρια βρε μαλάκα;»…
● Δεν έχεις χάσει το χιούμορ, τον σαρκασμό, τον αυτοσαρκασμό σου. Μαθαίνω κι άλλους τέτοιους σκωπτικούς διαλόγους με συνεργάτες σου…
Είμαι όπως ήμουν πάντα. Ισως μερικοί ακούγοντας για καρκίνο και μάλιστα τόσο σοβαρό, φαντάζονται τη χειρότερη εικόνα, τη χειρότερη ψυχολογία.
Εχω την εντύπωση -μη λέω μεγάλες κουβέντες γιατί αυτός λειτουργεί αυτόνομα όσο κι αν τον δυσκολεύω- ότι τα καταφέρνω. Αν κερδίσει αυτός, ναι, θα πέσω κάτω. Ομως η στάση μου θα είναι ίδια…
Με ρώτησες κάποια στιγμή τι άλλαξε στη ζωή μου από τον περασμένο Ιούλιο. Πάντα έκανα μεσομακροπρόθεσμους προγραμματισμούς. Τώρα, για να είμαστε σοβαροί, αυτό δεν μπορώ να το κάνω. Εγραψα ένα σόλο βιολοντσέλο, μου πήρε επτά μέρες.
Μετά την εξέταση του Ιουνίου θα δω τι μπορώ να κάνω το καλοκαίρι. Για το επόμενο Πάσχα δεν ξέρω τίποτα. Πρέπει να φέρνω και να επιβεβαιώνω στη ζωή μου το κάθε τρίμηνο. Και, όσο κι αν ακούγεται παράλογο, πρέπει να αισθάνομαι καλά μ’ αυτό.
Θα φρενάρουμε τον χρόνο. Ολα φιλτράρονται μέσα απ’ αυτή τη διαδικασία. Αλλαξε και κάτι άλλο. Αν και τα τελευταία χρόνια ήμουν προσανατολισμένος προς τα εκεί.
Εφούλα, το παρακάναμε με τις εμμονές μας… Ανεξάρτητα αν πολλοί αδίκησαν τους εαυτούς τους, τους αδικήσαμε κι εμείς. Στα 25 μου για λόγους ιδεολογικούς και κυρίως αισθητικής, πέταγα στο καλάθι των αχρήστων ανθρώπους επί ανθρώπων. Δεν μιλώ μόνο για το λάιφ στάιλ ούτε για τους μικροανταγωνισμούς στο σινάφι μας παρότι υπήρξα γενναιόδωρος, ειδικά με τους νεότερους.
Αν και… καλοφαγάς, δεν με ενδιέφερε το κομμάτι της μικρής πίτας στον χώρο, ούτε το πώς τη μοιράζονταν οι άλλοι.
Φίλοι μου στη δεκαετία του ’80 έφτιαξαν ένα βιβλίο για τα τραγούδια που έπρεπε να βρίσκονται στην εκπαιδευτική ύλη Γυμνασίου και Λυκείου. Υπήρχαν 9 συνθέτες, όχι ο Μικρούτσικος. Με ενόχλησε λίγο στην αρχή και μετά τίποτα. Δεν έμεινε στο μυαλό μου, δεν μετέβαλε τη στάση μου.
Τον τελευταίο χρόνο αυτό το αίσθημα κατανόησης έγινε εντονότερο. Είμαι καλοπροαίρετος, έχω δικαιολογίες για ανθρώπους και συμπεριφορές, δεν μπαίνω στη διαδικασία δευτερευόντων θεμάτων. Οσο ο άνθρωπος πλησιάζει στο φινάλε τόσο πρέπει να επικεντρώνεται στα κύρια.
● Τελειώνουν όλα με τον θάνατο;
Αν μιλάς για την μετά θάνατο ζωή σύμφωνα με τις θρησκείες, δεν την πιστεύω. Η ζωή μας είναι εδώ και καταλήγει εδώ.
Είμαι οπαδός της Κοσμολογίας, λατρεύω τον Αϊνστάιν, τους μάστορες της Κβαντομηχανικής, το Σύμπαν, τα ταξίδια στον χρόνο. Στα τέλη της δεκαετίας του ’60 αμφιταλαντεύτηκα: Μουσική ή Κοσμολογία.
Είχα τελειώσει το Μαθηματικό, είχα ήδη μια υποτροφία για τις ΗΠΑ. Αν πήγαινα θα έκανα Ανώτερα Μαθηματικά ή Κοσμολογία, Αστρονομία. Ξέρω ότι η ενέργεια, ακόμα κι αυτή της μεγάλης έκρηξης πριν από 14 δισεκατομμύρια χρόνια, δεν χάνεται.
Δεν μπορώ να διατυπώσω τι σημαίνει ενέργεια, πάντως σίγουρα δεν σημαίνει συνείδηση έτσι όπως εμείς την αναγνωρίζουμε ώστε να έχει κι ένα νόημα το μετά.
● Γερνάμε, το διάνυσμα προς τα εμπρός μικραίνει. Πώς μπορούμε να κάνουμε τον χρόνο που απομένει ποιοτικό;
Θα γίνω πληκτικός, αλλά θα στο ξαναπώ: Πέρα από το να διευρύνεις τη γνώση, να κυνηγάς την κάθε στιγμή. Το ταξίδι, όταν μπορείς να το κάνεις, ανοίγει ένα παράθυρο στο όνειρο.
Ο άνθρωπος που δεν ονειρεύεται δεν ζει. Ο Καββαδίας έλεγε «λυπήσου αυτούς που δεν ονειρεύονται». Κι ένα δευτερόλεπτο πριν το τέλος πρέπει να ονειρευόμαστε. Μόνο τότε υπάρχει η πιθανότητα να απογειωθούμε.
❝ Είμαι ευτυχισμένος ❞
● Σήμερα τι προτεραιότητες βάζεις;
Τον Στέργιο, τον ακούς που παίζει πιάνο. Τις κόρες μου. Τη Μαρία. Είκοσι πέντε χρόνια έχουμε μια θαυμάσια σχέση, ερωτική, συντροφική, με τα πάνω και τα κάτω της.
Εκείνη παθιάζεται με τη δουλειά μου μένοντας πάντα έξω από τις διαδικασίες, δεν υπήρξε ποτέ η κυρία Μικρούτσικου. Κι εγώ παθιάζομαι με τη δική της, την παιδική λογοτεχνία.
Να σου πω κάτι; Ακούγεται άσχημα, αλλά χάρη στον καρκίνο, από τις 15 Ιουνίου πέρσι, η σχέση μας προσεγγίζει το απόλυτο. Είμαι ευτυχισμένος. Αν δεν υπήρχε ο καρκίνος δεν θα το ζούσα αυτό.
Ο,τι σου είπα σήμερα είναι απολύτως αληθινό. Τα τελευταία χρόνια ήμουν πάντα συγκεντρωμένος στην αλήθεια, απλώς κρατούσα κάποια πράγματα για μένα. Τώρα δεν έχει νόημα να τα κρατήσω.
Θέλω να ξαναδώ κόσμο στις συναυλίες, να έρθω σε επαφή μαζί του. Θα κάνω μια μικρή γύρα το καλοκαίρι όσο μου επιτρέπουν οι θεραπείες
. Και θέλω, αν όλα πάνε καλά, ο Οκτώβρης να με βρει με τη Μαρία στην Σεβίλλη. Τι σκέφτεσαι;
● Σκέφτομαι πως τον Οκτώβρη θα πας με τη Μαρία στη Σεβίλλη.
Ναι… Το θέλω πολύ.
● Τι σου συμβαίνει όταν βρίσκεσαι πάνω στη σκηνή. Νομίζει κανείς ότι απογειώνεσαι, ότι φεύγεις…
Μα φεύγω… Εδώ και 20 χρόνια που παίζω τους «Επτά νάνους» εγώ εξαφανίζομαι. Για δέκα λεπτά λείπω, δεν είμαι εκεί κι ας νομίζουν ότι με βλέπουν να παίζω. Ακριβώς επειδή αυτό το συγκεκριμένο δεκάλεπτο έχει επαναληφθεί πάμπολλες φορές, μπορώ να βγάλω συμπεράσματα.
Κοίτα, πέρασα διάφορες φάσεις από τα είκοσί μου. Αρχικά ως παιδί της Αριστεράς με ενδιέφερε ο κόσμος, όμως με τις προϋποθέσεις της τέχνης μου κι όχι της δικής του κατανόησης, των δικών του επιθυμιών. Ηθελα να αποδεχτεί τον δικό μου τρόπο.
Οταν είσαι στην αρχή δεν ξέρεις να μετρήσεις αν η επιτυχία που κάνεις είναι πρόσκαιρη ή αν θ’ αντέξει στον χρόνο. Και τότε με ενδιέφερε η συνομιλία με λίγους, με κάποιους όπου ένιωθα πιο συγγενικά μουσικά. Ας πούμε με όσους ασχολούνταν με τη μουσική, γραφιάδες, φίλους κ.λπ.
Μετά από 10 χρόνια, όπου τα τραγούδια μου άρχισαν να περνούν και στη δεύτερη γενιά, η απεύθυνση, η σχέση με τον κόσμο, έγινε απολύτως άμεση, επείγουσα, πυρηνική.
● Και τι να πούμε για τον Καββαδία που πέρασε στην τρίτη γενιά…
Οταν μπήκαν στο παιχνίδι όσοι ήταν αγέννητοι στη δημιουργία του Καββαδία, τότε άλλαξε η σκέψη μου.
Δεν είναι λίγο να συνειδητοποιείς ότι το τραγούδι σου αφορά ένα τόσο μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας, ότι δεν ξεχνιέται μέσα στον χρόνο. Ή να βλέπεις πως από το 1982 με το «Με μια πιρόγα φεύγεις και γυρίζεις» τρεις γενιές έχουν περπατήσει μαζί του, έχουν κλάψει, έχουν ερωτευτεί, έχουν διαδηλώσει.
Τότε δεν ενδιαφέρεσαι να συνομιλήσεις με τους ειδικούς της μουσικής, με τους κριτικούς, αλλά με τον ίδιο τον κόσμο και μάλιστα εγκάρδια γιατί σ’ αυτόν εγγράφεται η διαχρονία της δουλειάς σου.
Σου απαντώ ειλικρινέστατα λοιπόν ότι αυτό που βλέπεις να μου συμβαίνει στη σκηνή είναι η ανάγκη κάθε φορά μιας καινούργιας συνομιλίας με τον κόσμο. Κι πριν απ’ αυτήν έχω πάντα μεγάλη αγωνία.
● Μετά από τόσα λάιβ έχεις ακόμα την αγωνία της επαφής με τον κόσμο;
Επιμένω, τίποτα δεν είναι δεδομένο πριν αρχίσει και τελειώσει ο αγώνας. Ακόμα και Μπαρτσελόνα-ΠΑΣ Γιάννινα μπορεί να έρθει 0-0…
Ακριβώς επειδή η σχέση με τον κόσμο είναι ουσιαστική, θέλω κάθε φορά να το κερδίζω. Ομως ποτέ δεν το ξέρω από την αρχή. Αλλά αν είσαι κάτω και μετά από 5 λεπτά σου κλείσω το μάτι, θα ξέρεις ότι έχω πια καταλάβει. Δεν χρειάζομαι το φινάλε.
● Σκέφτηκες ότι ο κόσμος μπορεί να ταυτίσει συναισθηματικά τις συναυλίες με το θέμα της υγείας σου;
Σε όλους μας υπάρχει πια μια αυξημένη ευαισθησία. Και ναι, ευθύνομαι γι’ αυτό με την έννοια ότι δεν έκρυψα εξαρχής την ιστορία, δεν την έβγαλα φυσικά στην αγορά, δεν την έκανα μελό. Ομως, αν θέλεις να συνομιλείς ειλικρινά με τον κόσμο, δεν δίνεις μια ψεύτικη εικόνα.
Οι συνεργάτες μου επέμεναν γι’ αυτές τις συναυλίες. Αμφιταλαντεύτηκα, γιατί υπήρχαν δυο κίνδυνοι. Δεν ήθελα να θεωρηθεί ότι πρόκειται για τις τελευταίες μου… Οταν ξέρουν ότι έχεις μια σοβαρή ασθένεια και ξαφνικά ακούν ότι συγκεντρώνεις έντεκα σπουδαίους τραγουδιστές, εκεί πάει ο νους.
Επίσης φοβήθηκα μη περάσει κάποιου από το μυαλό ότι πάω να εκμεταλλευτώ την ασθένεια. Συμφώνησα για τους λόγους που σου έλεγα πριν.
Μου λείπει το ζωντανό, μου λείπει ο κόσμος. Απέρριψα μεγάλους χώρους, είμαι εναντίον, δεν θέλω ο άλλος να βλέπει με τα κιάλια.
Εστειλα μηνύματα και μέιλ σε έντεκα πρόσωπα -ήδη είναι πολλά αν δεν θέλουμε παρέλαση «μοντέλων» αλλά ν’ ακούσουμε κάτι- και μέσα σε δευτερόλεπτα μου απάντησαν όλοι: όπως θέλεις ό,τι θέλεις.
● Μα σε ξάφνιασε η ανταπόκριση;
Κοίτα, παραήταν αγαπητικό απ’ όλους. Η Χαρούλα μου είπε: «Αν θες τραγουδάω, χορεύω, σου ανάβω το πούρο ή κάθομαι σε μια γωνιά της σκηνής να λέω χαζομάρες».
Θα συναντηθώ με ανθρώπους που περπάτησα μαζί τους για πολύ ή λίγο, παλιούς και νέους.
Με τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου δώσαμε την πρώτη χειραψία το ’73, πιτσιρικάδες, στη μεταπολίτευση. Η φωνή του σκίζει τις δεκαετίες άφθαρτη.
Τι να πεις για τον Γιώργο Νταλάρα, τον ερμηνευτή -όταν τον γνώρισα ήταν ήδη σταρ- που έκανε το ελληνικό τραγούδι γνωστό σ’ όλο τον κόσμο;
Για τον Μανώλη Μητσιά θα επαναλάβω αυτό που μου είπε ο Αλκαίος το 2006 όταν άκουσε από το τηλέφωνο το πρώτο τραγούδι από το «Υπέροχα μονάχοι»: «Θάνο αν δεν υπήρχε ο Μητσιάς θα έπρεπε να τον εφεύρουμε».
Ο Γιάννης Κότσιρας με το τεράστιο χάρισμα, φίλος αγαπημένος. Ο συνοδοιπόρος σε δύσκολα ταξίδια Γιώργος Μεράντζας και η φωνάρα Κώστας Θωμαΐδης. Οι σπουδαίοι τραγουδοποιοί Μίλτος Πασχαλίδης και Χρήστος Θηβαίος. Είμαι περήφανος που η Ρίτα Αντωνοπούλου έκανε μαζί μου τα πρώτα της βήματα όπως και η νεότερη Μαριάννα Πολυχρονίδη. Εγώ θα έλεγα όσοι κρυφά και φανερά περπάτησαν μαζί μου κι αυτό δεν αφορά μόνο τους ερμηνευτές, αλλά και τους μουσικούς, τους τεχνικούς, μόνιμους συνεργάτες όπως τον Θύμιο Παπαδόπουλο, τον Μάνο Τρανταλίδη.
❝ Το ΚΚΕ έχει τις ορθότερες θέσεις ❞
● Προηγήθηκαν κι άλλες συναυλίες τον περασμένο Μάρτιο. Επαιξες για τα 100 χρόνια του ΚΚΕ τη «Σπουδή σε ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόφσκι» σε μετάφραση Γ. Ρίτσου και την «Καντάτα για τη Μακρόνησο» σε ποίηση Γ. Ρίτσου. Δύο έργα γραμμένα πριν από 43 χρόνια, πριν καν γίνεις 28 χρόνων…
Εγώ που έχω δώσει χιλιάδες συναυλίες που ήμουν μανιακά εναντίον των κακών χώρων, που μου άρεσε να παίζω μόνο σε κλειστούς -το καλοκαίρι αναγκαστικά σε ανοιχτούς, όσο γινόταν σε κάστρα, θέατρα, κάποτε και σε άχαρους χώρους-, έζησα μια στιγμή που σε διαβεβαιώνω δεν μου έχει ξανασυμβεί.
Ηρθαν έντεκα χιλιάδες άνθρωποι. Και στις τρεις συναυλίες, αλλά κυρίως στο Γαλάτσι, συνέβη κάτι μοναδικό. Η «Καντάτα για τη Μακρόνησο» ως θέμα είναι οικείο, ως μουσική φόρμα όμως είναι πολύ δύσκολο να το παρακολουθήσουν ακόμα και ειδοποιημένοι ακροατές. Επί 60 λεπτά δεν ακούστηκε ούτε βηχάκι, ούτε κιχ. Επικρατούσε απόλυτη σιωπή κι εγώ έπαιζα πιανίσιμο με ένα τρομπόνι.
Αυτό το κοινό δεν το είχα συναντήσει ξανά ούτε με δική μου μουσική αλλά ούτε ως θεατής άλλων συναυλιών.
Το δεύτερο γεγονός που δίπλωσε φτιάχνοντάς μου τη μέρα -ίσως μία από τις καλύτερες της ζωής μου σ’ αυτά τα 50 χρόνια μουσικής- ήταν αυτή η 55λεπτη ομιλία του Δ. Κουτσούμπα πάνω στη δουλειά μου.
Μήπως νομίζεις ότι αναφέρθηκε στον συνθέτη που έγραψε τραγούδια για την επανάσταση, το κόμμα κλπ.; Οχι, μίλησε αναλυτικά για το τι σημαίνει ατονική μουσική στη δουλειά του Μικρούτσικου!
Πώς λειτούργησε σ’ αυτήν η αποστασιοποίηση του Μπρεχτ για πρώτη φορά στην Ελλάδα και μάλιστα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.
Μια μεστή, καίρια ανάλυση δεκάδων σε καθαρά αισθητικό επίπεδο. Τρελαθήκαμε όλοι.
Ενιωσα τέτοια θεραπευτική ανάταση που την επομένη ξύπνησα και δεν είχα καρκίνο… Λες και η χαρά που πήρα απ’ αυτό το εξαιρετικό κοινό και την απρόσμενη προσέγγιση του Κουτσούμπα πάνω στο έργο μου να το έσβησε από το μυαλό μου.
● Η επανασύνδεση με το ΚΚΕ, το κόμμα στο οποίο ανήκες κάποτε, τι σκέψεις γέννησε;
Διαγράφτηκα από το ΚΚΕ το 1984. Εκτοτε, επί 34 χρόνια, ούτε μία φορά, παρά τις όποιες πολιτικές διαφωνίες μου, επιτέθηκα ή μίλησα απρεπώς γι’ αυτό. Εκανα μεγάλη διαδρομή, έψαξα, αναθεώρησα, ξαναδιάβασα, σκέφτηκα τι συνέβη τελικά σε εκείνη τη Σοβιετική Ενωση του υπαρκτού σοσιαλισμού. Ηταν όλα χάλια; Οχι.
Ανεργία μηδέν και σκέψου: ανεργία σημαίνει ανελευθερία. Κοινωνικές παροχές, δωρεάν υγεία, παιδεία, πολιτισμός, τέχνες. Χάρη σ’ αυτή τη χώρα διαλύθηκε ο ναζισμός.
Παιδιά, δεν είναι καλαμπούρι όλο αυτό, πρέπει να το υπολογίσουμε σωστά. Παλιά η διαφωνία μου με το ΚΚΕ ήταν πάνω στην έννοια του εφικτού.
Ακόμα πιστεύω στο εφικτό αλλά ως λάτρης της Ιστορίας κι επειδή θεωρώ ότι λαοί χωρίς ιστορική μνήμη και γνώση είναι αδύνατον να παίξουν ρόλο στο παρόν και το μέλλον, σε καλώ να εξετάσουμε τα τελευταία χρόνια.
Κόμματα και κινήματα που ξεπήδησαν από την Αριστερά και δούλεψαν πάνω στο εφικτό, όλα αλλοτριώθηκαν και ενσωματώθηκαν στο σύστημα.
Οπως και τα σημερινά παλικάρια του ΣΥΡΙΖΑ. Αρχισα να σκέφτομαι πολύ σοβαρά τι σημαίνει να κρατάς τις θέσεις σου.
● Αρκεί άραγε αυτή η προσήλωση στις θέσεις και η σταθερή άρνηση για οποιαδήποτε εμπλοκή με την τρέχουσα πολιτική;
Ο τελευταίος που θα επιχειρήσει μια αγιοποίηση είμαι εγώ. Προβλήματα υπάρχουν αλλά μη μου πεις ότι το ΚΚΕ δεν δημιουργεί μια αίσθηση εμπιστοσύνης στους ψηφοφόρους του. Αν υποθέσουμε ότι γίνονταν εκλογές και το αποτέλεσμα δεν αφορούσε τον σχηματισμό κυβέρνησης, το ποσοστό αυτών που σέβονται το ΚΚΕ θα ήταν πάνω από 35%.
Εδώ και 4,5 χρόνια παρακολουθώ τι συμβαίνει. Κυρίως στην Ελλάδα της κρίσης, απ’ όλο το φάσμα των κομμάτων δεν το συζητώ ότι το ΚΚΕ έχει τις ορθότερες θέσεις.
Η κατάρρευση του κυβερνώντος κόμματος είναι τερατώδης κι έχει κάνει ζημιά στην έννοια της Αριστεράς. Τους ακούω να λένε «εμείς ως αριστεροί» και η φράση αγγίζει πια το όριο του αστείου.
Φυσικά αυτή η έκπτωση δεν νομιμοποιεί την αντιπολίτευση, αυτή που μας έχωσε στον λάκκο των λεόντων.
● Θα ξεκολλήσουμε κάποτε;
Εχουμε πολύ δρόμο. Το θέμα δεν είναι ελληνικό. Είναι το διεθνές που με φοβίζει.
Ως μαρξιστής μένω πάντα στο γεγονός ότι η επανάσταση, η ανατροπή, η αλλαγή, δεν έρχεται από ένα κράτος ή ένα κόμμα. Συνοδεύεται από αλυσιδωτές αντιδράσεις.
Και πού να δεις τέτοιες σήμερα; Στη Γερμανία, την Ολλανδία, τη Γαλλία, την Ιταλία;
Τώρα βλέπεις μόνο το ακροδεξιό να ανθίζει, ό,τι συμβαίνει πάντα όταν οι δυο πόλοι του συστήματος, συντηρητικοί και σοσιαλδημοκράτες, συγκλίνουν.
Είναι περιπτώσεις ανθρώπων που τα λόγια δεν αρκούν για να τους περιγράψεις. Που οι λέξεις δεν φτάνουν για να μεταφέρουν το μεγαλείο του είναι τους. Που παρότι έχουν ‘φύγει’, η αγάπη του κόσμου τους κρατάει για πάντα εδώ. Ολοζώντανους. Στη μνήμη, στην καρδιά. Μία τέτοια περίπτωση είναι αυτή του Ayrton Senna.
Για πολλούς, ήταν ο κορυφαίος οδηγός όλων των εποχών. Θρύλος της Formula 1, εθνικός ήρωας για τους Βραζιλιάνους, ίνδαλμα που ενέπνευσε χιλιάδες νέους οδηγούς. Το ταλέντο του ήταν πηγαίο, αγνό και ασύγκριτο. Το πάθος του ήταν συγκλονιστικό, η οδήγησή του σε έκανε κάποιες φορές να ανατριχιάζεις, η αφοσίωσή του στο στόχο τσάκιζε κόκκαλα.
Ήταν Άνθρωπος με το ‘Α’ διόλου τυχαία κεφαλαίο και άφησε πίσω του σπουδαία κληρονομιά. Παρότι γόνος πλούσιας οικογένειας, βρισκόταν στις προσευχές των πιο φτωχών. Τους χάριζε ελπίδα, περηφάνια, ήταν ο δικός τους Ayrton. Κανένας άλλος οδηγός στην ιστορία των αγώνων δεν άφησε τόσο ανεξίτηλα το σημάδι του.
Σήμερα, 22 χρόνια μετά από εκείνη την καταραμένη Πρωτομαγιά του 1994 που ‘έφυγε’ για να κατακτήσει τις πίστες του ουρανού, όλα τα παραπάνω ισχύουν σε αμείωτο βαθμό. Ο Ayrton είναι εδώ, παντού, στη σκέψη και την καρδιά των απανταχού, των εκατομμυρίων θαυμαστών του. Αντικείμενο λατρείας, ακόμα και εμμονής.
Τουλάχιστον κάπως έτσι μας τον περιγράφει ο Βασίλης Τσακίρογλου, εκλεκτός συνάδελφος που αφιέρωσε ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής του στον Senna, αποτυπώνοντας το σε τρία χορταστικά βιβλία για το σπουδαίο Βραζιλιάνο.
«Για μια περίοδο τουλάχιστον, ο Senna για εμένα ήταν τα πάντα, κυριολεκτικά. Και αυτή η περίοδος δεν ήταν όταν έτρεχε στη Formula 1, ενόσω δηλαδή ήταν ζωντανός και ακμαίος. Για κάποιο λόγο που έχει να κάνει με δικά μου, προσωπικά ζητήματα -ή ίσως ελλείμματα, ποιος ξέρει;- ο Senna είχε γίνει μια παντοδύναμη φιγούρα, ένα φάντασμα στο οποίο είχα υποταχθεί πλήρως. Επί ένα μεγάλο διάστημα, πριν καν αρχίσω με αυτή καθαυτή τη συγγραφή της βιογραφίας του, ο Senna ήταν το προσωπικό μου τοτέμ: Επένδυσα όλη μου την ενέργεια, όσο περισσότερο χρόνο ήταν δυνατόν, τη δημιουργικότητά μου, τη σκέψη μου, θα έλεγα την ύπαρξή μου ολόκληρη σε αυτόν. Προσδοκούσα ότι χάρη στη δική του παρέμβαση, με κάποιο μαγικό τρόπο, οτιδήποτε με απασχολούσε θα λυνόταν αυτομάτως με την έκδοση του βιβλίου που έγραφα για εκείνον».
Ο Β. Τσακίρογλου μας ταξιδεύει στα πιο σκοτεινά μονοπάτια της ύπαρξης του Ayrton
«Τυπικά είμαι άθεος και απεχθάνομαι οποιαδήποτε μυστικιστική ή μεταφυσική πίστη. Ουσιαστικά όμως αφέθηκα οικειοθελώς να δοθώ ολοκληρωτικά στη λατρεία του Senna. Το ‘γιατί;’ δεν έχει τόση σημασία, όπως δεν έχει σημασία για έναν φανατικό το εάν πιστεύει ότι, πυροδοτώντας τη ζώνη με τα εκρηκτικά που έχει πάνω του υπηρετεί τον Αλλάχ ή τον Σάι Μπάμπα. Σημασία έχει ο νοητικός μηχανισμός που μετατρέπει έναν φαινομενικά φυσιολογικό άνθρωπο σε ένα μονοδιάστατο, πλήρως αφοσιωμένο πλάσμα. Το έζησα, δεν μπορώ να το εξηγήσω, δεν το μετανιώνω καθόλου…».
Αυτό το ‘μεταφυσικό’ στοιχείο, ήταν άρρηκτα συνδεμένο με τον Ayrton. Ήταν πολύ θρήσκος, με κάθε ευκαιρία αναφερόταν σε Εκείνον και Εκείνον μνημόνευε κάθε που έκανε κάτι εξωπραγματικό. Όπως για παράδειγμα στις κατατακτήριες δοκιμές του Grand Prix του Μονακό το 1988. Στο Grand Prix-δοκιμασία, με τις μπαριέρες να στέκουν εφιαλτικά κοντά στην αγωνιστική διαδρομή, έτοιμες να τιμωρήσουν παραδειγματικά κάθε μικρό λάθος, κάθε στιγμιαία απροσεξία. Ειδικά τότε, με τη θηριώδη και σχεδόν ανίκητη McLaren-Honda MP4/4, σε μία εποχή που το αριστερό χέρι προσπαθούσε να βάλει χαλινάρι στο θεριό κρατώντας το τιμόνι και το δεξί άλλαζε από το λεβιέ σχέσεις στο ταλαιπωρημένο γύρο με το γύρο κιβώτιο. Παρότι στους δρόμους του Πριγκιπάτου το πραγματικό τούνελ είναι μικρό σε μήκος, για τον Ayrton όλα γύρω του εκείνη τη στιγμή είχαν μετατραπεί σε ένα τούνελ τεράστιο, σε μία άλλη διάσταση όπου πιλοτάριζε με τα πόδια να χορεύουν στα πεντάλ, κινούμενος με εξωπραγματικό ρυθμό. Ένα δευτερόλεπτο πιο γρήγορα από τους υπόλοιπους, ενάμιση, δύο, ο άνθρωπος βρισκόταν ‘αλλού’.
Θυμάμαι –και ανατριχιάζω- το κομμάτι του βραβευμένου ντοκιμαντέρ ‘Senna’ του Asif Kapadia. Εκείνος ο γύρος, ο απόλυτος γύρος, με τον μπρουτάλ ήχο του ιαπωνικού V6 Turbo να διακόπτεται από λόγια του Ayrton. Μέσα σε δύο μόλις λεπτά, αποτυπωνόταν όλος ο ‘θρύλος’. Οκ, σε super short βερσιόν αλλά ευτυχώς υπάρχουν και άνθρωποι που αφοσίωσαν εαυτούς στο να εμβαθύνουν σε αυτόν όσο πάει. Στην πρεμιέρα του στη χώρα μας, στο Γαλλικό Ινστιτούτο, είχα την τιμή να προλογίσω το εξαιρετικό ντοκιμαντέρ αλλά στη συζήτηση με το κοινό, που ακολούθησε της προβολής, βρέθηκα κι εγώ να ακούω αφοσιωμένος σαν μικρό παιδάκι τα λόγια του Βασίλη Τσακίρογλου που ήταν επίσης παρών. Άλλωστε, κανένας άλλος Έλληνας δεν ξέρει τόσα πολλά, δεν έχει σκαλίσει τόσο βαθιά, δεν έχει παθιαστεί τόσο πολύ με αυτόν τον ‘ήρωα’. Σε βαθμό που ξεκίνησε να γράψει ένα βιβλίο και αυτά έγιναν… τρία!
«Πολύ γρήγορα κατάλαβα ότι με τον Senna δεν μπορώ να θέσω περιορισμούς πρακτικού τύπου. Επισήμως ξεκίνησα να γράφω περίπου τον Μάρτιο του 2003, υπολογίζοντας ότι τα Χριστούγεννα του ίδιου έτους ή το πολύ σε δώδεκα μήνες θα είχα έτοιμο προς έκδοσιν ένα βιβλίο ‘φυσιολογικού’ μεγέθους, έκτασης 300-350 σελίδων, δηλαδή την πρώτη βιογραφία του Ayrton Senna στα ελληνικά. Η κυκλοφορία της οποίας θα συνέπιπτε με την Πρωτομαγιά του 2004 και τη συμπλήρωση δεκαετίας από τον θάνατό του. Τελικά, τον Αύγουστο του 2005 κυκλοφόρησε το ADeus, με την ένδειξη ‘Τόμος Α’’. Το σχήμα του ήταν πολύ μεγαλύτερο από αυτό ενός «κανονικού» βιβλίου, ήταν σχεδόν 600 σελίδες και ζύγιζε περί το ενάμιση κιλό. Τον Δεκέμβριο του 2008 τα πράγματα χειροτέρεψαν ακόμη περισσότερο, με την κυκλοφορία του Β’ Τόμου ενός έργου-μαμούθ».
Δεν υπερβάλλει. Τα δύο αυτά βιβλία που έχω την τύχη να κοσμούν τη βιβλιοθήκη μου, σε προκαλούν με το μέγεθός τους να παρατήσεις ότι κι αν έχεις να κάνεις, να αφήσεις στην άκρη κάθε λογής υποχρεώσεις και να αρχίσεις να ‘ρουφάς’.
«Τουλάχιστον την άνοιξη του 2014, η Key Books με απάλλαξε από τις τύψεις ότι είχα δημιουργήσει ένα θηριώδες, ανοικονόμητο έργο, εκδίδοντας το ‘Senna-Το Πνεύμα της Ταχύτητας’. Το οποίο, επιτέλους, ήταν ένα νορμάλ βιβλίο -ή τουλάχιστον εκ πρώτης όψεως μοιάζει με κάτι τέτοιο. Πρόκειται gια μια βιογραφική μελέτη που φιλοδοξεί να σκάψει βαθιά στο μυαλό και την ψυχή του Senna. Αυτό ήταν το θεμελιώδες στοίχημα, όχι η καταγραφή της πορείας του στα Γκραν Πρι, η ανατομία της οδήγησής του κ.λπ. Από μια άλλη άποψη, ο Senna ήταν καταφανώς ένας εξαιρετικά χαρισματικός άνθρωπος και μια περίπτωση άξια διερεύνησης από πολλές απόψεις. Είναι πάμπολλες οι πτυχές της προσωπικότητάς του που με γοήτευσαν κατ’ αρχήν αλλά και στη διάρκεια της συγκέντρωσης του βιογραφικού υλικού, της συγγραφής του βιβλίου κ.λπ.»
«Κυρίως, όμως, νομίζω ότι ο βασικός και ισχυρότερος πόλος έλξης ήταν η πνευματική του δύναμη, το βάθος και το εύρος της σκέψης του. Ο Senna ήταν μια μεγαλοφυία, κάποιος που ωθούσε το ίδιο του το πνεύμα σε ανεξερεύνητες περιοχές, το μυαλό του πήγαινε τόσο μακριά ώστε έφτανε να τρομάζει ακόμη και ο ίδιος από την διεισδυτική του ισχύ».
Εύλογα αναρωτιέμαι: κατά τη διάρκεια αυτής της ενδελεχούς έρευνας, της κατάκτησης μέχρι πρότινος απόρθητων κάστρων σχετικά με τα άδυτα της προσωπικότητας του Ayrton, τι συνάντησε, τι ανακάλυψε ο Βασίλης που δεν γνώριζε και τον συγκλόνισε;
Σκέφτεται, ψάχνει στα άδυτα τις σκέψης, σε ένα λαβύρινθο που πλέον δεν υπάρχει κλωστή για να τον επαναφέρει στην είσοδό του: «Αυτό είναι ερώτημα που, πραγματικά, πολύ δύσκολα μπορεί να απαντηθεί. Γιατί δεν θυμάμαι πια τι δεν ήξερα για τον Senna, μια προσωπικότητα που με απασχολεί επί σχεδόν τρεις δεκαετίες. Επίσης, δεν ανέχομαι την προσέγγιση του οπαδού-συγγραφέα και υιοθετώ συνειδητά την αποστασιοποίηση του επιστήμονα-μελετητή (όσο και εάν αυτό ακούγεται υπερβολικό για τον Senna, ο οποίος ούτε εγχειρήσεις ανοιχτής καρδιάς έκανε, ούτε επαναστάσεις υποκινούσε, ούτε διακρίθηκε σε κάτι άλλο πέραν της F1).
Με δεδομένη την ψυχρότητα, λοιπόν, του «αντικειμενικού» παρατηρητή, δύσκολα θα εκπλησσόμουν πχ από την ικανότητα του Senna να οπτικοποιεί στο μυαλό του έναν γύρο σε μια δεδομένη πίστα, ταυτόχρονα να χρονομετρά νοερά την επίδοσή του αλλά και να προτείνει βελτιώσεις στον εαυτό του. Για κάποιον αμύητο στην νοοτροπία του Senna, όλο αυτό ακούγεται παρανοϊκό, για κάποιον άλλον όμως (όπως εγώ) ο οποίος έμαθε να περιμένει τα πάντα από αυτόν τον μεγαλοφυή τύπο, δεν υπάρχει κάτι αλλόκοτο. Σε κάθε περίπτωση πάντως, συνοψίζοντας τα πιο εντυπωσιακά, κατά την άποψή μου, στοιχεία της προσωπικότητας του Senna, θα έλεγα ότι ήταν η δύναμη της σκέψης και της αυτοανάλυσής του, καθώς και η κολοσσιαία αυτοπεποίθησή του».
Αυτή η δύναμη της προσωπικότητάς του, σε συνδυασμό με το αστείρευτο ταλέντο και την ανεξάντλητη δίψα κατάκτησης της κορυφής, οδήγησαν σε σπουδαίες εντός πίστας κόντρες. Μάχες που θυμόμαστε και αναπολούμε το τιμημένο παρελθόν της κορωνίδας του μηχανοκίνητου αθλητισμού, χορογραφίες που έχουν αποτυπωθεί τόσο έντονα στο μυαλό μας που δεν χρειαζόμαστε YouTube για να θυμηθούμε ‘τα βήματά’ τους.
Όπως η μνημειώδης άμυνα που ο Βραζιλιάνος έπαιξε στους τελευταίους γύρους του GP Μονακό του 1992, όταν με την ανίσχυρη McLaren-Honda MP4-7A έκλεισε με μαεστρία κάθε παραθυράκι στον χείμαρρο Nigel Mansell με την Williams-Renault FW14B. Αν και το πραγματικό αντίπαλο δέος για τον Senna, είχε όνομα και λεγόταν Alain Prost.
«Το ότι το alter ego του Senna, τυπικά ο μεγαλύτερος εχθρός του, ήταν ο Γάλλος, ένας αληθινός γίγαντας των αγώνων και κατ’ εξοχήν ‘εγκεφαλικός’ οδηγός, λέει πολλά. Εάν γινόταν ποτέ να συνδυαστεί και να αλληλοσυμπληρωθεί το πνευματικό δυναμικό Senna και Prost, το αποτέλεσμα θα ήταν ένα υπερόπλο, μια -ειρηνική, ή έστω περιορισμένη στις πίστες- πυρηνική βόμβα», λέει ο Βασίλης.
Δύο τόσο σπουδαίοι αλλά ταυτόχρονα τόσο διαφορετικοί οδηγοί. Εκπρόσωποι διαφορετικών σχολών, διαφορετικής φιλοσοφίας. Ομολογώ (και μη ληφθεί ως ασέβεια μέρα που είναι) πως αν έπρεπε να διαλέξω στρατόπεδο, θα διάλεγα εκείνο του Γάλλου. Πιτσιρικάς ακόμα, προτιμούσα την αναλυτική σκέψη από τον παρορμητισμό. Τη λογική από το πάθος. Ίσως να έφταιγε και η αδυναμία μου να ακολουθήσω οποιαδήποτε πίστη – να ταυτιστώ με κάποιον που είναι τόσο δοσμένος σε μία ανώτερη δύναμη. Αιγόκερος βλέπεις, πραγματιστής όσο πάει.
Αυτό που πολλοί αγνοούν, είναι πως η αλληλοεκτίμηση αυτών των δύο σπουδαίων πρωταθλητών εξελίχθηκε σε δυνατή φιλία όταν έπαψαν να προσπαθούν να χωρέσουν τους εγωισμούς τους εντός της πλάτους μερικών μέτρων αγωνιστικής διαδρομής. Ίσως η εντός πίστας κόντρα τους να ήταν αναπόφευκτη, ο θρόνος χωράει πάντα μόνο έναν.
Το 1994 με τον Prost πλέον εκτός Formula 1, ο Senna μεταπήδησε στη Williams στοχεύοντας στο να χτίσει μία νέα αυτοκρατορία. Όμως η χρονιά ξεκίνησε άσχημα, η πίεση ήταν μεγάλη και η ανάγκη να υπερβάλλει εαυτόν ήταν αναπόφευκτη.
«Είπαμε πριν για την αυτοπεποίθησή του Ayrton», σημειώνει ο Βασίλης Τσακίρογλου. Όφειλε να πιστεύει ότι είναι θεός και, έπεισε τον εαυτό του ότι αυτό ήταν: Ένας μικρός θεός, άτρωτος, τα πανθ’ ορών και τα πάντα προλαμβάνων».
Δυστυχώς αυτό το τελευταίο, έμελλε να μην είναι αληθινό. Αποδείχθηκε θνητός και μάλιστα με τον πιο τραγικό τρόπο. Πρωτομαγιά 1994, όπως και φέτος, Πάσχα για τους Ορθόδοξους. Grand Prix Αγίου Μαρίνου στην πίστα της Ίμολα, σε ένα τριήμερο που φάνταζε εξ αρχής καταραμένο. Ο Rubens Barrichello είχε ένα σοβαρό ατύχημα την Παρασκευή, με τη Jordan του να απογειώνεται. Το Σάββατο ο Roland Ratzenberger έχασε τη ζωή του στις κατατακτήριες δοκιμές όταν η Simtek του καρφώθηκε στον τοίχο.
Η ατμόσφαιρα ήταν βαριά, ο Senna είχε προμηθευτεί μία αυστριακή σημαία για να τιμήσει τον αδικοχαμένο συνάδελφό του σε περίπτωση νίκης. Όμως όσο πλησίαζε η ώρα της εκκίνησης φάνταζε και πιο απόμακρος, βυθισμένος σε σκοτεινές σκέψεις.
Ο αγώνας άρχισε επεισοδιακά, με ατύχημα, το αυτοκίνητο ασφαλείας βγήκε για να οριοθετήσει το ρυθμό. Όταν αυτό αποχώρησε, ο Senna οδηγούσε την κούρσα και μπαίνοντας στον έβδομο γύρο ήρθε η καταστροφή. Η Williams δεν έστριψε ποτέ στη στροφή Ταμπουρέλο, έπεσε με 233 km/h στον τσιμεντένιο τοίχο. Ο Senna ήταν ακόμα ζωντανός όταν απεγκλωβίστηκε από το μονοθέσιο του αλλά παρά τις απέλπιδες προσπάθειες του γιατρού της FIA, Sid Watkins, δεν κατάφερε να κρατηθεί στη ζωή.
Στα 22 χρόνια που έχουν περάσει, έχουν γραφτεί πολλά σχετικά, έχουν ειπωθεί πολύ περισσότερα. Μέχρι και θεωρίες συνωμοσίας για ελεύθερο σκοπευτή (!) αν και όλα καταλήγουν σε κατασκευαστική αστοχία της κολώνας του τιμονιού της Williams. Υπήρξαν λαϊκά και όχι μόνο δικαστήρια αλλά για πολλούς, ακόμα δεν έχει απονεμηθεί ‘δικαιοσύνη’ για τον χαμό του Ayrton. Ο Βασίλης συμφωνεί.
«Σε μεγάλο βαθμό συμφωνώ ότι αυτή είναι η αυθόρμητη αίσθηση -και σε αυτό το πνεύμα έχω γράψει το σχετικό κεφάλαιο στο ‘Senna-Το Πνεύμα της Ταχύτητας’. Εάν δικαιοσύνη σημαίνει η πλήρης αποκάλυψη της αλήθειας και ο κολασμός των υπαιτίων ενός αδικήματος, τότε υπ’ αυτή τη στενή έννοια, δικαιοσύνη δεν αποδόθηκε, παρόλη την διάρκεια του δικαστικού σίριαλ στα ιταλικά δικαστήρια. Από την άλλη, όμως, η δικαιοσύνη, εκτός από μια αφηρημένη έννοια που άπτεται της ηθικής, των ιδανικών κ.λπ, έχει μια απολύτως πρακτική διάσταση: Έγκριτοι νομικοί, από διάφορες χώρες, εκπροσωπώντας διαφορετικές σχολές δικαίου, θεώρησαν ότι η υπόθεση έκλεισε με την απαλλαγή όλων των κατηγορουμένων για ανθρωποκτονία εξ αμελείας. Εκεί τελείωσε το ζήτημα, οριστικά και αμετάκλητα. Και πάλι, όμως, η δική μου θεωρία, για την οποίαν έχω συζητήσει εκτενώς με ειδικούς, έμπειρους περί τη Φόρμουλα 1, με βετεράνους διεθνείς δημοσιογράφους οι οποίοι γνωρίζουν την εσωτερική λειτουργία των ομάδων κ.λπ, πηγαίνει λίγο παρακάτω. Ας μου επιτραπεί όμως να μην εκθέσω εδώ το τι απάντηση έδωσα εγώ στον εαυτό μου στο επίμονο και πιεστικό ερώτημα ‘ποιος σκότωσε τον Senna;’. Το ραντεβού με οποιονδήποτε ενδιαφερόμενο, δεν γίνεται να δοθεί παρά μόνο στις σχετικές σελίδες του βιβλίου μου».
Σεβαστό! Ας περάσουμε στην επόμενη ερώτηση λοιπόν. Αν κάτι κέρδισε η Formula 1 από την απώλεια του Ayrton ήταν η δραματική βελτίωση των επιπέδων ασφαλείας – πέρασαν 21 χρόνια για να θρηνήσουμε ξανά απώλεια στην κορωνίδα του μηχανοκίνητου αθλητισμού. Πως θα ήταν όμως τα πράγματα αν δεν είχε ‘φύγει’ ο Senna;
«Σε ό,τι αφορά στις εκτιμήσεις για ένα διαφορετικό μέλλον, η δική μου άποψη είναι εξίσου έγκυρη ή αληθοφανής όσο και οποιουδήποτε άλλου: Η αλήθεια είναι ότι κανείς δεν μπορεί να ξέρει τι θα μπορούσε να έχει συμβεί ‘εάν’, ‘εάν δεν κ.λπ. Προσωπικά, πάντως, πιστεύω ότι ο Senna θα δυσκολευόταν πολύ να συμβιβαστεί με την, απολύτως φυσιολογική, κάμψη της απόδοσής του. Θα αντιστεκόταν πολύ περισσότερο από όσο θα έπρεπε στη νέα γενιά πιλότων και ιδιαίτερα στον Michael Schumacher. Έχω την αίσθηση ότι ο Senna θα παρασυρόταν από τον εγωισμό του και θα έμενε στους αγώνες πιο πολύ από όσο θα έπρεπε για να διατηρήσει την αίγλη και τον θρύλο του. Επίσης, εικάζω ότι, όταν πια θα αναγκαζόταν να εγκαταλείψει την αγωνιστική δράση, θα περνούσε μια βαθιά υπαρξιακή κρίση, θα πειραματιζόταν ακόμη και με την πολιτική, τελικά όμως θα αποτραβιόταν σε έναν δικό του κόσμο. Στο επίκεντρο του οποίου θα παρέμενε, όπως πάντα, ο εαυτός του».
Ενδιαφέρουσα προσέγγιση και με βρίσκει σύμφωνο. Πώς να πειστεί ένας τόσο σπουδαίος οδηγός, ένας τρεις φορές παγκόσμιος πρωταθλητής, να φύγει νωρίς; Ή έστω έγκαιρα;
Αντίστοιχα στην περίπτωση του συγγραφέα, πόσο εύκολο είναι να πειστεί κανείς να σταματήσει να μοιράζεται σκέψεις με τους ‘ομόθρησκους΄; Για το τέλος λοιπόν ρωτάω τον Βασίλη αν σε αυτές τις μερικές χιλιάδες σελίδες, έχει γράψει όλα όσα είχε μέσα του για το ίνδαλμά του. Αν έχει έρθει η ώρα να πατήσει φρένο στη δική του εμμονή.
«Πιστεύω πως ναι, έχω κλείσει με το κεφάλαιο Senna, άλλα δέντρα δεν κινδυνεύουν να κοπούν και να μετατραπούν σε χαρτί -τουλάχιστον όχι εξαιτίας μου και όχι για την έκδοση άλλου ενός βιβλίου υπογεγραμμένου από εμένα και αφιερωμένο στον Senna. Το ‘Πνεύμα της Ταχύτητας’ περιέχει το απόσταγμα όλης αυτής της πολυετούς, επίπονης, αλλά και ανεκτίμητης ‘συμβίωσής’ μου με τον Senna. Ακόμη και εγώ έπρεπε να απεξαρτηθώ κάποτε από τον Ayrton».
Ο ‘τοίχος’ της Ίμολα που στήθηκε για τα 20 χρόνια από την απώλεια του Senna
Για κανένα λόγο όμως, δεν θα πάψει τόσο ο Βασίλης όσο και τα εκατομμύρια θαυμαστών του ανά τον κόσμο να τον λατρεύουν. Είχα την τύχη να βρεθώ στην Ίμολα, στις εκδηλώσεις για την επέτειο 20 ετών για την απώλειά του. Σε ένα διήμερο-γιορτή για το μηχανοκίνητο αθλητισμό τον οποίο βοήθησε να γίνει τόσο δημοφιλής. Με χιλιάδες κόσμου να κάνουν ουρές για να επισκεφτούν την έκθεση που είχε στηθεί στο ιταλικό σιρκουί. Ο Senna ήταν εκεί. Το πνεύμα του ήταν εκεί.
Αντί επιλόγου, θα σας παραθέσω ένα video με τη ζωντανή εκτέλεση ενός τραγουδιού που γράφτηκε στη μνήμη του και που ακούσαμε εκείνη την ημέρα σε εκδήλωση του Ινστιτούτου Senna. Ο λόγος για το ‘Ayrton’ από τον Paolo Montevecchi. Απολαύστε το…
* Το βιβλίο ‘Ayrton Senna – Το Πνεύμα της Ταχύτητας’ κυκλοφορεί από την Key Books σε όλα τα βιβλιοπωλεία. Είναι επίσης διαθέσιμο μέσω της ιστοσελίδας www.keybooks.gr
γνώρισα τον Δημήτρη Μητροπάνο έναν χειμώνα, μες τη δεκαετία του ’80, δεν θυμάμαι ακριβώς την χρονιά, στις Σέρρες
βρέθηκα εκεί απ’ το πρωί, με μια παρέα φίλων, στο ξενοδοχείο όπου είχε καταλύσει η αποστολή του Ολυμπιακού, κοινή μας αγάπη, για να βρω εισιτήρια του μεσημεριανού αγώνα του θρύλου ενάντια στην ομάδα του Πανσερραϊκού,
θυμάμαι λοιπόν πως μόλις είδαμε τον θρύλο της λαϊκής μας μουσικής να πίνει το καφεδάκι του σε μια γωνιά, πήγαμε να τον χαιρετίσουμε και να εκφράσουμε την συμπάθεια μας προς το πρόσωπο του
δεν θα ξεχάσω ποτέ τον συνεσταλμένο τρόπο με τον οποίο μας αντιμετώπισε, το ντροπαλό του βλέμμα και τη σεμνότητα του χαρακτήρα του!
Από τότε αγάπησα εκείνο το λαϊκό παλικάρι, κι ας μην άκουγα εκείνο τον καιρό παρά λίγα τραγούδια από το τεράστιο ρεπερτόριο του [ας πούμε το ‘για να σ’ εκδικηθώ’, που το έλεγε παρέα με άλλον αγαπημένο, τον Λάκη με τα ψηλά ρεβέρ], βέβαια, είχα κι εγώ »τραβήξει μαζί του για Χίο και για Μυτιλήνη», απογειώθηκε όμως στις προτιμήσεις μου με την ανεπανάληπτη »Ρόζα» και τις μετέπειτα ροκ συνεργασίες του με τον Μάνο Ξυδούς και τον Μάριο Τόκα
Την έμφυτη ανάγκη που έχουν για ελευθερία. Τη δίψα που έχουν για την ανάληψη πρωτοβουλίας και δράσης. Για τη βαθύτατη απόγνωση που βασανίζει τη καρδιά τους και τον αγώνα δρόμου που κάνουν για να επαναπροσδιορίσουν το είναι τους.
