Κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μετρονόμος η καινούργια δισκογραφική δουλειά του ποιητή και στιχουργού Δημήτρη Λέντζου, σε μουσική του Μανόλη Ανδρουλιδάκη, με τίτλο Παράξενο τσίρκο.
Τα τραγούδια ερμηνεύουν η Ρίτα Αντωνοπούλου, ο Γιάννης Κότσιρας, η Σοφία Παπάζογλου, ο Μίλτος Πασχαλίδης, ο Απόστολος Ρίζος και ένα ο συνθέτης.
Το παράξενο τσίρκο είναι μια παράσταση με σχοινοβάτες, ξυλοπόδαρους, μάγους, λαγούς, νάνους, αρλεκίνους, λιοντάρια, παλιάτσους και ό,τι άλλο πρέπει να έχει ένα σοβαρό τσίρκο που σέβεται τον εαυτό του. Το παράξενο είναι ότι αυτή η παράσταση είναι ιδιωτική και γίνεται κάθε βράδυ σε ένα μικρό δωμάτιο, στο δωμάτιό σου, τόσο κοντά στα όνειρα.
Σε μια περίοδο που διασχίσθηκε από αντισυνταγματικού χαρακτήρα εντάσεις, μεταξύ των εσωτερικών δυναμικών στη μορφή του αγώνα δεν πρέπει να λησμονούνται εκείνες που σχετίζονται με τον τομέα των επιστημών ή της επιστήμης «tout court». Εδώ δεν υπάρχουν μόνο οι τεχνολογικές καινοτομίες που αναπτύχθηκαν για να ελέγξουν την εργατική-ταξική σύγκρουση , υπάρχει επίσης ο κόσμος της ιατρικής και της ψυχιατρικής, τα προβλήματα της υγείας του σώματος και του νου. Η δεκαετία του 70 υπήρξε μια ριζοσπαστική και καινοτόμος κριτική, χωρίς επιστροφή, του ιατρού ως «τεχνικού του κεφαλαίου», του ψυχίατρου ως «τεχνικού του ελέγχου». Ήδη σε αυτούς τους ορισμούς περιέχεται η κριτική διαδρομή που θα φέρει μερικούς «τεχνικούς» των ολοκληρωτικών θεσμών να αμφισβητήσουν τον ρόλο τους, ακολουθώντας ένα παρόμοιο μονοπάτι που εφαρμόστηκε από τους διαφωνούντες διανοούμενους της δεκαετίας του εξήντα. Το 1968 κυκλοφόρησε το βιβλίο «L’istituzione negata.Rapporto da un ospedale psichiatrico»,»Το θεσμικό όργανο που αμφισβητήθηκε. Έκθεση ενός ψυχιατρικού νοσοκομείου» που επεξεργάστηκε ο Franco Basaglia. Το βιβλίο που δημοσιεύει ο εκδοτικός οίκος Einaudi θα πουλήσει 60.000 αντίτυπα μεταξύ του ’68 και του ’72, και θα συναντηθεί γρήγορα με το πλατύ κίνημα διαμαρτυρίας ενάντια στην κοινωνία του κεφαλαίου.
Ο τεράστιος αντίκτυπος του έργου της Basaglia δεν οφείλεται μόνο στο γεγονός ότι καθιστά εμφανή τη φρίκη του θεσμού του ασύλου, του ψυχιατρίου και τη πληγωμένη ανθρωπιά των έγκλειστων (θα ήταν στην περίπτωση αυτή ένα απλό καταγγελτικό καθήκον ρεφορμιστικού τύπου), αλλά και το ότι πηγαίνει στις ρίζες της λειτουργίας της ψυχιατρικής και της φιγούρας του «τρελού», του «ανισόρροπου», σαν φιγούρες και λειτουργίες όλες εσωτερικές στη λογική της κυριαρχίας του κεφαλαίου. «Ο Μάρξ κάποτε μίλησε για την «τρέλα του κεφαλαίου» σε μια μεταφορική και λογοτεχνική έννοια. (Πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη τους μαρξικούς μεταφορικούς ισχυρισμούς). Τρέλα του κεφαλαίου είναι ακριβώς το αντίθετο του «τρελού κεφαλαίου».) Δηλαδή μίλησε για την πραγματικότητα ως μια «ανατραπείσα» πραγματικότητα (που διπλασιάστηκε, διασπάστηκε, αντικαταστάθηκε) […].Η τρέλα και οι ασθένεια είναι η αντιφατική συστατική έκφραση της «διπλής» υπάρχουσας πραγματικότητας ως αντιστρεπτική σχέση των κοινωνικών σχέσεων και του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, του «χρόνου εργασίας» και «χρόνου ζωής»‘[…].Το ον-άνθρωποι των «αρρώστων» ή των «υγιών» ως ον- εμπόρευμα των ανθρώπων, συνιστά και καθορίζει, θετικά ή αρνητικά, την οικειοποίηση ή την απαλλοτρίωση της ανθρώπινης-κοινωνικής αυτοπαραγωγής, των σχέσεων μεταξύ ανθρώπου και ανθρώπου, ανάμεσα στον άνθρωπο και τα προϊόντα του « (9).
Ουσιαστικά ο «τρελός», ο «ανισόρροπος» στην ανάδυση του είναι ένας «αντιφρονούντας» της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων της «τρέλας του κεφαλαίου» που ωθεί το ιδιωτικό και το κοινωνικό μέσα στο κλουβί της εμπορευματοποίησης των ανθρώπινων αναγκών. Το άσυλο, το ψυχιατρείο, το ίδρυμα και η ψυχιατρική επιστήμη έχουν στη συνέχεια ως καθήκον να καταστήσουν την κατηγορία της τρέλας παραγωγική και λειτουργική. Είναι βέβαιο ότι με το έργο του Basaglia και την εμπειρία του ψυχιατρικού νοσοκομείου της Gorizia (όπου δρούσε ο Basaglia), ο «τρελός», ο «αποκλεισμένος», έγινε ένα υποκείμενο των αγώνων και, ενώ χιλιάδες φοιτητών συνέρρεαν για να παράσχουν εθελοντική εργασία στην Gorizia, η κουλτούρα και η πρακτική της αντι-ψυχιατρικής γίνονταν ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους της επαναστατικής κουλτούρας. Τα έργα των Laing, Cooper, Goffman άρχισαν να διαδίδονται ευρέως, συμβάλλοντας στην ενεργοποίηση στο έδαφος της πολιτικής και κοινωνικής εξέγερσης, των θεμάτων των «τεχνικών απελευθέρωσης», των μεθόδων μέσα από τις οποίες να διαφύγει κάποιος από τις χειραγωγήσεις και τις επιρροές, τους επηρεασμούς, εσωτερικούς και εξωτερικούς στις προσωπικές εμπειρίες, για να ανακτήσει αυτονομία και αυτοδιάθεση.
Και στην διαδρομή που ήδη ασκήθηκε από την «ιδιαιτερότητα» της beat και hippy εμπειρίας, η δημιουργική «κατανάλωση» αντιψυχιατρικών προβληματισμών και αναγνώσεων ως εργαλείο ατομικής και συλλογικής απελευθέρωσης ενεργοποιείται και γίνεται καθημερινή πρακτική. Αυτή η διαδρομή ποτέ δεν υπήρξε εύκολη και γραμμική, αρμονική. Αφού είχε ένα μεγάλο χώρο το ’68, τέθηκε σοβαρά στο περιθώριο από την εμφάνιση των γραφειοκρατικών-λενινιστικών οργανώσεων, παραμένοντας προνόμιο του underground χώρου, της αντικουλτούρας, για να επιβεβαιωθεί ξανά μέσα στη μεγάλη εποχή του «προσωπικού που είναι πολιτικό» συνδεδεμένου με το γυναικείο κίνημα .
Η οποία, εάν κατάφερε να θέσει στο κέντρο της σύγκρουσης «τη μεγαλύτερη από όλες τις διαφορετικότητες», ίσως να μην κατάφερε να αντιληφθεί πλήρως το γεγονός πως το ότι ήταν και ένα κοινωνικό και μαζικό κίνημα το καθιστούσε ένα «μέρος του συνόλου». Και πως, αποσυντιθέμενη με το τέλος του ’77 η συνολική συνέπεια των κινημάτων (εργατικών, κοινωνικών, πολιτικών και υπαρξιακών), η δυνατότητα της «ανατροπής» της αμοιβαίας διάκρισης μετατρέπονταν σε ευρέως διαδεδομένη ψυχαναλυτική πρακτική, μοναχά ως αντιμετώπιση στην δυσφορία, στην αγωνία και την ταλαιπωρία, όχι ως μια συνολική επανάσταση του εαυτού. «[…] δεν γίνεται να αρνηθούμε, ας πούμε, την απόδειξη της ολότητας. Ήδη ο Nietzsche έλεγε ότι το να αποκλείεις ένα κομμάτι σημαίνει να αποκλείεις τα πάντα Η ανατροπή είναι ολική ως ανεστραμμένη ολότητα, σε όλες τις διαστάσεις και τα επίπεδα της: στο σύστημα της εργασίας, της επικοινωνίας, της »γλώσσας», των αναγκών, της «σεξουαλικότητας», της εξουσίας» (10).
Πολλά είναι τα περιοδικά που γεννήθηκαν σε αυτόν τον χώρο της κριτικής της καθημερινής ζωής και των αντιφάσεων που προκάλεσε η υπαρξιακή ανησυχία. Τεράστιας σημασίας το «Sapere, Γνώση» που διηύθυνε ο Giulio Maccacaro, τόσο για το κύρος των συνεργατών του όσο και για την πολλαπλότητα των θεμάτων με τα οποία ασχολήθηκαν [μπορεί να πει κανείς ότι είχαν προβλέψει-προκαταβάλει σχεδόν τα πάντα: από την οικολογία μέχρι την κριτική της ιατρικής του «κεφαλαίου», από την αντιπυρηνική μάχη μέχρι την απομυθοποίηση της «βιομηχανικής ανάπτυξης» ως υπεύθυνης για την καταστροφική ρύπανση του πλανήτη, μέχρι την κριτική των ίδιων των θεμελίων της τεχνικής επιστημονικής γνώσης]. Το περιοδικό «L’Erba Voglio», το οποίο ιδρύθηκε από τον ψυχαναλυτή Elvio Fachinelli και την Lea Melandri, αξίζει μια ιδιαίτερη μνεία. Γεννημένο στις αρχές της δεκαετίας του εβδομήντα, θα συνεχίσει για χρόνια μια επίκαιρη κριτική των σεχταριτικών υπερβολών της ιδεολογικής στράτευσης και των αυταρχικών πρακτικών, ακόμη και όταν ήταν κρυμμένες από την αριστερή μήτρα.
Σημείο αναφοράς για τις αντιαυταρχικές πρακτικές στο σχολείο (ειδικά για τα μικρά παιδιά) το «L’Erba Voglio» τοποθετείται συνεχώς στην καρδιά της πολιτιστικής συζήτησης που αντιπαραθέτει τις υπαρξιακές συμπεριφορές στις άκαμπτες ιδεολογικές θεωρητικοποιήσεις. Αλλά και στον δημιουργικό και καλλιτεχνικό τομέα (θέατρο, μουσική, κινηματογράφο κλπ.) πολλά πράγματα πρέπει να εξερευνηθούν και να εκπροσωπηθούν μέσα στα γεγονότα των κινημάτων. Από τη διαμαρτυρία των διανοουμένων και καλλιτεχνών του ’68 (καταλήψεις της Triennale του Milano και της Biennale της Βενετίας) στην μεγάλη άνθιση των «ελεύθερων ραδιοφώνων» το ’77. Και πάνω απ ‘όλα, εκτός από τη μεγάλη παραγωγή πολιτικού θεάτρου και καμπαρέ, την στράτευση και τη νοημοσύνη του Κύκλου La Comune, Η Κομούνα, του Dario Fo και της Franca Rame. Ένας οργανισμός που σε πολλές φάσεις λειτούργησε ως ένα αυθεντικό μεγάλο «μέσο» ερμηνείας-αναπαραγωγής των διάσπαρτων πολιτικών αγώνων.
Τα πρώτα γεγονότα πραγματοποιούνται στο Μιλάνο μεταξύ 1975 και 1976, όταν μεγάλα νεανικά στρώματα των ακραίων προαστίων της μητρόπολης δίνουν αυθόρμητα ζωή σε αυθεντικές μορφές συνάθροισης ξεκινώντας από την κριτική της μιζέριας του παρόντος τους, της ζωής τους: η κατάσταση μαθητών για μερικούς, ανέργων για άλλους , εκείνη των επισφαλών εργαζομένων και χαμηλά αμοιβομένων για τους περισσότερους. Για όλους, αδιακρίτως υπάρχει το πρόβλημα του «ελεύθερου χρόνου», ενός χρόνου που ζούσαν σαν αναγκαστική υποχρέωση στο κενό, πλήξη, αποξένωση. «Μπροστά από το σιδηροδρομικό σταθμό Limbiate, ενδοχώρα, μιλανέζικη hinterland, υπάρχουν κάποια παγκάκια. «Τα παγκάκια έχουν πλέον τα χρώματα των τζιν μας», είπε ο Vincenzo σε περίπου είκοσι νεαρούς που για χρόνια, μέρα με τη μέρα, περιμένοντας να δουλέψουν ή μετά την δουλειά, συγκεντρώνονταν στην πλατειούλα. Ακόμη και τα παγκάκια κουράστηκαν να μας ανέχονται, από τα μπαρ μας κυνηγούσαν, μας έδιωχναν γιατί ήμασταν μακρυμάλληδες, φτιαγμένοι, αλλά κυρίως επειδή δεν καταναλώναμε πολύ […] Τότε προτιμούσες να μείνεις στο κρύο, στα παγκάκια, αλλά τουλάχιστον μπορούσες να μιλήσεις για τον εαυτό σου, για τα προβλήματα σου, να βρεις αλληλεγγύη στο πως αισθάνεσαι. Δεν ξέρω αν είναι σωστό να αποκαλούμε αυτοσυνειδησία αυτό που ζούσαμε στα παγκάκια, γεγονός είναι ότι τώρα τα παγκάκια δεν ήταν πλέον αρκετά επειδή υπήρχαν όλο και περισσότεροι »οτιδήποτε» νεαροί που συναντιόντουσαν εκεί, όχι πλέον μόνο για τα ναρκωτικά. Αργά, ωρίμασε η επιθυμία να κάνουμε κάτι περισσότερο, επιτέλους κάτι τις: είμαστε πολύ νέοι για να αποδεχτούμε να σαπίσουμε» (2).
Ξεκινώντας από τη συλλογική αμφισβήτηση αυτών των υλικών συνθηκών ζωής, σχηματίζονται τους Κύκλους του νεανικού προλεταριάτου, τα οποία, μέσα σε λίγους μήνες, προωθούν δεκάδες και δεκάδες καταλήψεις, ακόμη και στην καρδιά του Μιλάνο, κτιρίων (παλαιά εγκαταλελειμμένα εργοστάσια, βεβηλωμένες εκκλησίες, βίλες, διαμερίσματα, κενές κατοικίες, κλπ.), για να χρησιμοποιηθούν ως κοινωνικά κέντρα.Η μεγάλη συμμετοχή ζωντανεύει την κοινωνική ζωή αυτών των κατηλειμμένων χώρων όπου διεξάγονται πρωτοβουλίες επάνω στα θέματα της νεανικής κατάστασης. Για να δημοσιοποιήσουν τις πρωτοβουλίες χρησιμοποιούν τα κλασικά εργαλεία των μικρών εφημερίδων, των φυλλαδίων, των αφισών, επιννοώντας όμως τα γραφικά, τα χρώματα, την σελιδοποίηση, αντλώντας έμπνευση κυρίως από τα ιστορικά μοντέλα του underground δημιουργικού τύπου. «Η κατάσταση στην οποία ζούμε εμείς οι νέοι επιδεινώνεται ολοένα και περισσότερο από την πρόοδο της κρίσης που τα αφεντικά επιβάλλουν στους προλετάριους με την ακρίβεια και την ανεργία, συνεπώς μειώνονται ολοένα και περισσότερες οι ευκαιρίες για την εξεύρεση εργασίας για ένα νέο άτομο: «Είναι όλο και πιο δύσκολο για έναν νεαρό να αποφασίσει να διαχειριστεί τη ζωή του αυτόνομα, να πάει να ζήσει έξω από το σπίτι».»
Ζώντας στα γκέτο, αποδεχόμενοι παθητικά την αποξένωση που μας προσφέρει η ζωή σε αυτή την πόλη, όντες περιθωριοποιημένοι και διαχωρισμένοι από την οργάνωση της ζωής εξαιτίας της έλλειψης θέσης εργασίας, ενός χώρου όπου να οργανωθούμε και να αγωνιστούμε για τις ανάγκες μας, αυτό μας αναγκάζει να δεχτούμε μια σκατένια δουλειά, να μην έχουμε σπίτι και να μην έχουμε εναλλακτικές λύσεις για τον ελεύθερο χρόνο μας, για άλλη μια φορά είναι παθητικότητα […]. «Λέμε ότι η κατάσταση αυτή μπορεί και πρέπει να τελειώσει, θέλουμε το δικαίωμα να οργανώσουμε τη ζωή μας αυτόνομα, να επιλέξουμε την ευτυχία μας. «Πολλοί από εμάς αρνήθηκαν να φτιάξουν οικογένεια, έχουν αρνηθεί τoν εκβιασμό των αφεντικών: αν δεν παντρευτείς δεν έχεις δικαίωμα σε σπίτι». Οι ιδιοκτήτες των σπιτιών δεν θέλουν να νοικιάσουν σε εκείνους που δεν έχουν τις ηθικές εγγυήσεις της οικογένειας. » Σε αυτό να προσθέσουμε το κόστος των ενοικίων: εμείς δεν είμαστε σε θέση να πληρώσουμε τα ενοίκια ληστείας που μας επιβάλλονται. Επειδή δεν θέλουμε να ζήσουμε σε έναν κλειστό και ατομικιστή κόσμο, όπου δεν αμφισβητείται ποτέ ο τρόπος με τον οποίο ζούμε την ιδιωτική μας ζωή, αρνούμαστε τον διαχωρισμό μεταξύ της ιδιωτικής ζωής και της έξω ζωής. «
Αυτός ο κόσμος μας αρνείται την ασφάλεια από τη γέννησή μας, αναγκάζοντας μας σε συμπεριφορές και πρότυπα συμπεριφοράς που δεν είναι δικά μας, αυτό δημιουργεί μια ψευδή συνύπαρξη, με βάση συναισθηματικούς εκβιασμούς, συναισθήματα ενοχής, σχετικά με την ιδιοκτησία, σχετικά με την άρνηση της αυτονομίας του ατόμου. «Το κίνημα του νεανικού προλεταριάτου, που γεννήθηκε από την ανάγκη να έχουμε χώρους συνάντησης όπου να κουβεντιάζουμε και να οργανωνόμαστε για να να διαχειριζόμαστε με διαφορετικό τρόπο τον ελεύθερο χρόνο μας, έχει την ανάγκη να προχωρήσει περισσότερο, να πει πράγματα σχετικά με την δουλειά, σχετικά με την οικογένεια, σχετικά με τους άλλους. Πρέπει να δημιουργήσουμε την οργάνωσή μας, να γίνουμε ένα κοινωνικό στρώμα συμπαγές και που εκφράζει την ανάγκη του κομμουνισμού που ήδη σήμερα είναι παρόντας και εκφράζεται στους εργατικούς αγώνες, αυτούς των στρατιωτών, των οργανωμένων ανέργων, στο κίνημα των γυναικών, που προτείνει ήδη σήμερα ένα διαφορετικό τρόπο να διαπλάθει τη σχέση μεταξύ του άνδρα και της γυναίκας, ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση, ανάμεσα στην ιδιωτική ζωή και την κοινωνική ζωή, την εργασία, τον ελεύθερο χρόνο. «Να βγούμε από την κρίση δεν σημαίνει να «σφίξουμε το ζωνάρι», αλλά να τελειώνουμε με τον παρόντα τρόπο ζωής και εργασίας. Μέσα σε αυτούς τους τελευταίους μήνες έχουμε καταλάβει σπίτια ακατοίκητα για χρόνια, διαχειριστήκαμε αυτές τις καταλήψεις, οι οποίες είναι ήδη πέντε στο Μιλάνο, με τους άλλους συντρόφους που αποφάσισαν αυθόρμητα να πουν φθάνει, αρκετά με την απομόνωση. «
Θέλουμε να ζούμε με διαφορετικό τρόπο από αυτόν της οικογένειας, με αυτόνομο τρόπο, δεν θέλουμε, ωστόσο, οι σχέσεις «κοινότητας» εντός των κατειλημμένων σπιτιών να αναπαράγουν ρόλους παρόμοιους με αυτούς της οικογένειας, θέλουμε να αρχίσουμε να ζούμε τις ζωές μας, με όλες τις αντιφάσεις που οι επιλογές μας μας προκαλούν, αλλά εξακολουθούμε να θέλουμε εμείς. «Το κίνημα καταλήψεων των νέων προλετάριων μόλις αρχίζει, για να κερδίσουμε και να αποκτήσουμε το δικαίωμα στη στέγαση, και για μας πρέπει να διευρυνθεί και να γίνει ένας μαζικός αγώνας, αυτό θα μας επιτρέψει επίσης να ανοίξουμε τη συζήτηση επάνω σε όλες τις άλλες ανάγκες που ζουν οι νέοι και θα κάνει την οργάνωση των νέων να γεννηθεί επάνω σε ένα πρόγραμμα και σε πιο διαρθρωμένους στόχους, γι ‘αυτό καλούμε άμεσα όλους τους συντρόφους και τις συντρόφισσες να έρθουν στα κατεχόμενα σπίτια, όπου μεταξύ των άλλων ετοιμάζουμε λίστες αναμονής για να κάνουμε και άλλες καταλήψεις » (3).
Οι Κύκλοι του νεανικού προλεταριάτου βρίσκουν άμεσα μια σημαντική οργανωτική στήριξη σε ήδη εδραιωμένες πολιτικές και πολιτιστικές δομές. Το δίκτυο του «Re Nudo» ακολουθεί από τη γέννηση του την άνθιση αυτού του κινήματος που στηρίζει τη δράση του στον «νέο τρόπο να κάνεις την πολιτική» που εκπροσωπείται με τον καλύτερο τρόπο από το σύνθημα «το προσωπικό είναι πολιτικό», γι ‘αυτό το λόγο το «Re Nudo» θα δει στις πρωτοβουλίες των Κύκλων την συγκεκριμένη υλοποίηση της σχεδόν δεκαετούς αντιπολιτιστικής του στράτευσης.
Και οι πολιτικές δομές της Lotta continua, σε κρίση μετά την επίσημη διάλυση της οργάνωσης που επικυρώθηκε στο συνέδριο του Ρίμινι του προηγούμενου χρόνου, θα προσφέρουν στα Circoli, εκτός από μια οργανωτική «υπηρεσία», και ένα σημαντικό αριθμό από τους νεότερους αγωνιστές της, τους περισσότερο απογοητευμένους από την πολιτική εμπειρία που έζησαν με κριτήρια κομματίστικα. Στην πρώτη φάση θεμελίωσης των Κύκλων ακολουθεί εκείνη του συντονισμού όλων των εμπειριών, με την ανακάλυψη ότι συνιστούν μια πολιτική και κοινωνική δύναμη και ότι μπορούν να την ασκούν. Ο συντονισμός προσφέρει την ευκαιρία σε εκατοντάδες νέους να ξεκινήσουν τις πρώτες θεωρητικές και ιδεολογικές συζητήσεις σχετικά με το πρόβλημα της σχέσης με την εργασία, με τη χρήση των ναρκωτικών, τη χρήση του ελεύθερου χρόνου, τη σχέση με την πολιτική οργάνωση και επομένως με το πρόγραμμα πρωτοβουλιών και τις κατάλληλες μορφές αγώνα για την επίτευξη των στόχων.Περιλαμβάνει συζήτηση για το πώς διαχειρίζεται ένας κατεχόμενο κατειλημμένος χώρος, πώς να διαχειριστούν τη σχέση με τη γειτονιά στην οποία είναι εισηγμένος, ποια όργανα πρέπει να δώσουν στους εαυτούς τους για υπερασπιστούν από την εκδίωξη της αστυνομίας κ.ο.κ. Μια πολεμική σφιχτή, λεπτομερής που διεξήχθη κατά της εξωκοινοβουλευτικής κουλτούρας, που θεωρήθηκε ανεπαρκής για την προώθηση της μαζικής συσσωμάτωσης, συνάθροισης των νεαρών προλετάριων.
Η κοινωνική σύνθεση των Κύκλων περιλαμβάνει μια πλειοψηφία νεαρών εργατών, μαθητευομένων, υπαλλήλων στα μικρά εργοστάσια της hinterland και μια μειοψηφία ανέργων και φοιτητών των επαγγελματικών σχολών. Οι γυναίκες είναι λίγες, επειδή στα γκέτο της ενδοχώρας και στις προλεταριακές οικογένειες συναντούν συχνά ανυπέρβλητα εμπόδια, ακόμη και για το απλό πρόβλημα της δυνατότητας να βγαίνουν από το σπίτι τη νύχτα. Σε αυτή την πρώτη περίοδο, οι νέοι των Κύκλων ξεχύνονται από τα προάστια στο κέντρο όχι πλέον σε μπάντες ή μικρές ομάδες για να συχνάζουν στις γωνιές των πλατειών, στους κήπους, στα μπαρ της κακιάς ώρας, στους κινηματογράφους τρίτης προβολής και τις ντίσκο, αλλά να παίξουν μουσική και να χορεύουν μαζικά, να συγκρουστούν και να διεκδικήσουν το δικαίωμά τους να συναντιούνται και να γιορτάζουν. Και τα κυριακάτικα πάρτι σε αυτή την πρώτη περίοδο γίνονται η ευκαιρία για τη μεγάλη συγκέντρωση των εντάσεων στην «επανοικειοποίηση της ζωής». Κατά τη διάρκεια αυτών των συγκεντρώσεων συχνά ξεσπούν ταραχές και συγκρούσεις με την αστυνομία, και αρχίζουν να ασκούνται ολοένα και πιο σαφείς μορφές επανοικειοποίησης των αγαθών, των εμπορευμάτων με απαλλοτριώσεις καταστημάτων πολυτελείας και ειδών διατροφής.
Οι εφημερίδες και οι πολιτικές δυνάμεις δεν μπορούν πλέον να αγνοούν το φαινόμενο που ήδη έχει φθάσει σε μαζικές διαστάσεις, αλλά εξακολουθεί να διατηρείτε στις θέσεις τους μια απόλυτη έλλειψη κατανόησης των λόγων, των αιτιών του φαινομένου και αυτό που κυριαρχεί είναι η δαιμονοποίηση και η πρόσκληση στην ποινικοποίηση. Εν τω μεταξύ, οι Κύκλοι διαχέουν το πρόγραμμά τους «Να εξεγειρόμαστε, είναι η ώρα; Ναι» (4):
«Είμαστε απαλλοτριωμένοι από τα πάντα, λυγισμένοι στη χειρότερη δουλεία της μισθωτής εργασίας, ή καταδικασμένοι να παραμείνουμε εκτός αυτής με αντίτιμο την πιο ταπεινωτική υλική μιζέρια και ανθρώπινη αποσύνθεση». Η ζωή μας καταπίνεται από 8-10 ώρες καθημερινής εκμετάλλευσης, ο ελεύθερος χρόνος καθίσταται μονάχα ένα αδυσώπητο γκέτο, μέσα στην απελπισμένη αναζήτηση απόδρασης. Είμαστε υποχρεωμένοι να αισθανόμαστε άχρηστοι σε αυτήν την κοινωνία που καταστρέφει τις κοινωνικές σχέσεις, τις ανθρώπινες σχέσεις. Πως μπορούμε να μην θέλουμε τα πάντα; να είμαστε εμείς κύριοι της ζωής μας, του παρόντος και του μέλλοντος; Να θέλουμε να είμαστε εμείς να αποφασίζουμε για την εκπαίδευση του σώματός μας, των αισθήσεων και του νου; Να θέλουμε να είμαστε εμείς να αποφασίζουμε για την εργασία μας, πόσο – τι – πώς να δουλέψουμε; «Γι ‘αυτό λέμε ότι θέλουμε τα πάντα!» Γι αυτό λέμε πως η ώρα της εξέγερσης είναι τώρα! Κάνουμε τις γιορτές μας γιατί θέλουμε να διασκεδάζουμε, να είμαστε μαζί, να επιβεβαιώνουμε το δικαίωμα στη ζωή, στην ευτυχία, σε ένα νέο τρόπο να είμαστε μαζί. «Καταλαμβάνουμε τα κτίρια γιατί θέλουμε να έχουμε χώρους συνάντησης , συζήτησης, για να παίζουμε μουσική, να κάνουμε θέατρο, να επινοούμε, να έχουμε έναν συγκεκριμένο εναλλακτικό χώρο στην οικογενειακή ζωή. «Κάνουμε τις περιπολίες για να υπερασπιστούμε τους μαθητευόμενους από την υπερβολική εκμετάλλευση, να αποτρέψουμε την διακίνηση της ηρωίνης, να εξαλείψουμε τους φασίστες». Κάνουμε αυτογνωσία για να γνωριστούμε καλύτερα, να αντιμετωπίζουμε πολιτικά συλλογικά τα ατομικά και προσωπικά μας προβλήματα. «Κάνουμε τις συνελεύσεις για το πρόβλημα της ηρωίνης, γιατί θέλουμε να οικοδομήσουμε μαζί με εκείνους που τρυπιούνται μια εναλλακτική λύση ζωής και όχι θανάτου, και να σαρώσουμε, να διώξουμε τους φασίστες και τους μαφιόζους που διακινούν για χρήματα. «Αγωνιζόμαστε και απεργούμε στα εργοστάσια επειδή θέλουμε να δουλεύουμε λιγότερο και καλύτερα, δηλαδή με τη δύναμη, την εξουσία στα χέρια μας. Αυτά είναι τα συγκεκριμένα πράγματα που εκφράζει το κίνημά μας. Αυτή είναι η επιθυμία μας για κομμουνισμό, δηλαδή ψωμί και τριαντάφυλλα. » Νέοι ίσον εγκληματίες, παραβατικοί.
«Οι αστικές εφημερίδες μας λένε:« δεν έχετε όρεξη να δουλέψετε, είστε φτιαγμένοι, είστε εγκληματίες, βίαιοι, ευκόλων ηθών, νεαροί χίπις και φεμινίστριες αντάρτισσες ». Ας εξετάσουμε αυτές τις κατηγορίες μία προς μία. «Μα πήγαινε να βγάλεις το σχολείο, το πανεπιστήμιο! »Έτσι μας λένε πάντα, είτε εργαζόμαστε είτε είμαστε άνεργοι». Στην πραγματικότητα, συμφωνούμε με εκείνο τον αμερικανό εργάτη που σε μια συνέντευξη έλεγε: «Αν ένα πρωί σηκωθώ με την επιθυμία να δουλέψω, θα πήγαινα κατευθείαν στον ψυχολόγο …». Στην πραγματικότητα, για το λόγο αυτό υπάρχει το φαινόμενο της απουσίας και επίσης και της απεργίας. «Η δουλειά, αφηρημένα, αλλά και συγκεκριμένα, δεν είναι ωραία, είναι απλά μια δυσάρεστη αναγκαιότητα, αλλά ακόμη και αυτή η αναγκαιότητα πέφτει επάνω μας βαριά από τα αφεντικά, ζυγίζει τόνους, δεδομένου ότι οι νέοι εξακολουθούμε να κάνουμε τις ζωές των πατέρων μας, οκτώ ώρες στην αλυσίδα ή στο γραφείο, πάντα αναγκασμένοι να αναφερόμαστε σε έναν αρχηγό, με την προοπτική για εμάς τους νέους να μας καταπιέζουν και να μας εκμεταλλεύονται για όλη μας τη ζωή ». Συνεπώς πως είναι δυνατόν να θέλουμε να δουλεύουμε;
Η είσοδος του Κοινωνικού Κύκλου Leoncavallo στο Milano, στην via Leoncavallo
Χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια και μόνο η ιδέα ότι είμαστε εμείς να αποφασίζουμε πώς, πόσο, και τι να εργαστούμε θα μπορούσε να επιτύχει κάποια αποτελέσματα. Η πρόσκληση για θυσίες και το νέο μοντέλο ανάπτυξης ή εκμετάλλευσης δεν θα πετύχει δίχως άλλο». Η κατηγορία ότι δεν έχουμε όρεξη να δουλέψουμε, όταν γίνεται από τους αστούς είναι μόνο μια μεγάλη υποκρισία. «Φτιαγμένοι; «Εδώ πρέπει να διακρίνουμε, να ξεχωρίσουμε. Για τους νέους που πεθαίνουν από ηρωίνη, έχουμε λοιπόν ακριβείς κατηγορίες. Η διεθνής διακίνηση της ηρωίνης βρίσκεται στα χέρια της CIA και της μεγάλης μαφίας (που καλύπτεται από την χριστιανοδημοκρατία D.C.). Η ηρωίνη είναι ένα προϊόν του καπιταλισμού: δεν είναι τυχαίο ότι η μέγιστη διάδοσή της είναι στις ΗΠΑ, δηλαδή στην πιο ανεπτυγμένη αστική κοινωνία. Η μόνη προοπτική που μπορεί να δώσει ο καπιταλισμός στους νέους είναι ο θάνατος της επιθυμίας για ζωή, η υποταγή , η αυτοκαταστροφή για όσους δεν »ενσωματώνονται» ή οι ιμπεριαλιστικοί πόλεμοι. «Στην Ιταλία, η διακίνηση της ηρωίνης διευθύνεται από τη συνδυασμένη μαφία φασίστες που βρήκαν έναν πολύ κυνικό τρόπο να αυξάνουν το κεφάλαιο και να κάνουν να σιωπούν αυτοί που επαναστατούν και εξεγείρονται μεμονωμένα, ατομικά.
Ποιος είναι υπεύθυνος για την ανθρώπινη, υλική και πολιτιστική αποσύνθεση των νέων; Ή τρώς τη σούπα (συμμόρφωση, κομφορμισμός, υπερεκμετάλλευση, ανεργία, μοναξιά) ή πηδάς απ’ το παράθυρο: αυτός είναι ο νόμος που επιβάλλουν στους νέους. Ποιες είναι οι αξίες της ζωής και της επικοινωνίας που προσφέρει η μπουρζουαζία; Η μοναξιά, η πλήξη, ο επίπεδος καταναλωτισμός, το να είσαι κοινωνικά άχρηστος, η απαλλοτρίωση των ατόμων και των μαζών από την κοινωνική, πολιτιστική, πολιτική ζωή! «Ποιος καθιστά εμπόρευμα το σώμα της γυναίκας, τις προσωπικές σχέσεις; Ποιος έχει οικοδομήσει μια κοινωνία εκατομμυρίων εξαρτημένων από ναρκωτικά, εξαρτημένων από ψυχοφάρμακα για να κοιμούνται μετά από οκτώ ώρες εκμετάλλευσης (ηρεμιστικά), εξαρτημένων από ψυχοφάρμακα για να έχουν την ενέργεια για να εργαστούν [τα διεγερτικά, τον ίδιο τον καφέ) εθισμένους στον καπνό για να ηρεμούν την νευρική ένταση των καθημερινών κοινωνικών και ανθρώπινων σχέσεων, εθισμένους στην τηλεόραση, εθισμένους στο αλκοόλ (εάν πίνεις δεν έχεις σκέψεις, πιες και θα σου περάσει); Ας προσπαθήσουμε να φανταστούμε το Μιλάνο ένα μήνα χωρίς αυτά τα ναρκωτικά … και όλο αυτό για την κοινωνία του κέρδους. «Η κατηγορία πως είμαστε ναρκομανείς αναφέρεται στη χρήση αβλαβών και ευχάριστων τσιγάρων ή τσαγιού από χασίς που μας κάνουν να επικοινωνούμε και « διώχνουν τις αναστολές » σαν ένα λίτρο κόκκινο κρασί barbera, ένα παιχνίδι, συνεπώς δεν μας «αγγίζει». Εγκληματίες; Παραβατικοί; «Αυτός που δεν έχει δουλειά, που δεν του φτάνουν τα χρήματα επειδή είναι λίγα, αυτός που δεν δέχεται αυτή τη σούπα, τη σούπα της σκλαβιάς της μισθωτής εργασίας και δεν έχει τη δύναμη να οργανωθεί συλλογικά και πολιτικά εναντίον των διαφόρων υπευθύνων, αυτός που για να αισθανθεί κάποιος μπορεί μόνο να κλέψει ή να τρυπηθεί, είναι πιθανό να αναζητήσει μια ατομική λύση και να γλιστρήσει στη αποκαλούμενη «παραβατικότητα, εγκληματικότητα».
Όμως, το έδαφος αυτής της επιλογής, που συχνά είναι αναγκαστική, η αστική τάξη το έχει οικοδομήσει και επιβάλει, δεν το έχουν επιλέξει οι προλετάριοι. Οι νέοι που καταλήγουν στη φυλακή για αρπαγές, για κατοχή μικρών δόσεων ναρκωτικών, κλοπές, δεν είναι εγκληματίες. Εγκληματίες για άλλη μια φορά είναι τα αφεντικά. «Βίαιοι;» Είμαστε βίαιοι; Ναι, έχουμε επάνω μας όλη τη βία στην οποία μας υποβάλλατε και μας υποβάλλετε κάθε μέρα. Έχουμε τη μνήμη των συντρόφων που σκοτώθηκαν από τους φασίστες, από την αστυνομία, των νεαρών που πέθαναν από την ηρωίνη που σκοτώθηκαν εν ψυχρώ για μια μικροκλοπή. Αλλά η βία για εμάς είναι στην καλύτερη περίπτωση ένα εργαλείο, δεν είναι η ουσία: είμαστε ειρηνικοί επειδή θέλουμε να ζήσουμε, αλλά δεν είμαστε ειρηνιστές γιατί έχουμε μάθει να γνωρίζουμε την εξουσία και το πώς την ασκεί η μπουρζουαζία. «Να οργανωθούμε.
«Προτείνουμε στους νέους να οργανωθούν, να βγουν έξω από τα μπαρ και τις κουζίνες, και να κάνουν 10, 100, 1000 νεανικές λέσχες, 10, 100, 1000 γιορτές, 10, 100,1000 θεατρικές παραστάσεις στο δρόμο, 10, 100, 1000 στιγμές αυτοσυνειδησίας, να καταλάβουν 10, 100, 1000 διαμερίσματα και κτίρια, 10, 100, 1000 περιπολίες στις γειτονιές. «Να οργανωθούμε για να πάρουμε το παρόν και το μέλλον μας στα χέρια μας. »Γιορτές». Οι γιορτές, τα πάρτι, όπως το θέατρο, είναι σημαντικές στιγμές επικοινωνίας αν θέλουμε να επικοινωνήσουμε κάτι. Το νεανικό κίνημα στο Μιλάνο έχει μεγαλώσει και έχει βρει στιγμές ενότητας ακριβώς στις γιορτές. Γιορτές που δεν θέλουν να είναι μια εναλλακτική μερική χρήση του ελεύθερου χρόνου (δηλαδή ένας τρόπος για να καταστήσουμε το γκέτο της περιθωριοποίησης λίγο πιο ρόδινο), γιορτές που δεν θα πρέπει να είναι ένας έμμεσος τρόπος, ως εκ τούτου συμφεροντολογικός, για να εμποτίσουμε συλλαλητήρια με τη λογική της κόκκινης ενορίας και του αριστερού κατηχισμού. Η γιορτή, ειδικά όταν γιορτάζει την ήττα του εχθρού σου, είναι σήμερα ένα πολιτικό γεγονός, ένας τρόπος να γίνεται πολιτικό το προσωπικό και προσωπικό το πολιτικό. Η γιορτή είναι ο εορτασμός της νίκης επί αυτού που σε καταπιέζει, αφεντικό ή είδος.Το φεστιβάλ της άνοιξης ήταν ο εορτασμός της ήττας του χειμώνα. «Τα φεστιβάλ αντιπροσωπεύουν σήμερα στιγμές νίκης με τη μοναξιά και την πλήξη στις οποίες σε εξαναγκάζει η μπουρζουαζία. Είναι μια στιγμή επικοινωνίας, γνωριμίας, όπου βλέπεις και γνωρίζεις πολλά ανθρώπινα όντα.»
Και τα φεστιβάλ είναι επίσης μια στιγμή αντιπαράθεσης στο έδαφος του προσωπικού , γιατί σήμερα είναι μια στιγμή πειραματισμού των ανθρώπινων σχέσεων, των συμπεριφορών της νεολαίας. Σήμερα στις γιορτές εκφράζουμε την ανάγκη μας για καινούργιο, τα φεστιβάλ είναι μια σημαντική στιγμή συσσώρευσης δύναμης: ας την χρησιμοποιήσουμε ». Τα αφεντικά μας έχουν υποβαθμίσει στο γκέτο του ελεύθερου χρόνου: εμείς αντιθέτως θέλουμε να καταλάβουμε, να πάρουμε δηλαδή υπό την κατοχή μας τον ελεύθερο χρόνο για να τον στρέψουμε ενάντια και μέσα στον κατειλημμένο χρόνο.» Οι περιπολίες. »Οι περιπολίες επίβλεψης και ελέγχου αντιπροσωπεύουν ένα σημαντικό άλμα ποιότητας του νεανικού κινήματος. Κατά τη διάρκεια αυτής της εκλογικής εκστρατείας προβλέπεται να επεκταθούν οι φασιστικές προβοκάτσιες στις γειτονιές.
Εάν θέλουν να δημιουργήσουν ένα κλίμα τρόμου (επιθέσεις, πυρπολήσεις, μαχαιρώματα), αν θέλουν να επαναλάβουν σε εθνικό επίπεδο αυτό που έκαναν στο παρελθόν στη Σαβόνα, θα μας βρουν προετοιμασμένους να τους δώσουμε την απάντηση που τους αξίζει. «Η μόνιμη επαγρύπνηση, οι φρουρήσεις, οι περιπολίες που ελέγχουν και υπερασπίζονται τις γειτονιές όπως συμβαίνει στα εργοστάσια, είναι ένα καθήκον στο οποίο καλούνται σήμερα οι νέοι. Οι περιπολίες είναι απαραίτητες για την αντιφασιστική επαγρύπνηση, ενάντια στην εκλογική εκστρατεία του MSI, αλλά είναι επίσης απαραίτητες για την πρακτική άσκηση του προγράμματος, τις ανάγκες που εκφράζουμε. «Η περιπολία για να καταγγείλουμε πολιτικά τα αφεντικά, μεγάλα και μικρότερα, που υπέρ εκμεταλλεύονται τους μαθητευόμενους και τους ανήλικους χωρίς σύμβαση εργασίας (στο Cinisello περίπου τριάντα νέοι πήγαν μπροστά από ένα κομμωτήριο όπου δύο μαθητευόμενοι αναγκάστηκαν να εργαστούν υπερωρίες και επέβαλαν στην αφεντικίνα τα δικαιώματα των δύο νέων], οι περιπολίες που παν να ανακτήσουν τις θέσεις εργασίας και επιβάλλουν την πρόσληψη των ανέργων, οι περιπολίες που ερευνούν τη μαύρη και επισφαλή εργασία, οι περιπολίες που φυλάσσουν στις πλατείες, στους χώρους όπου λαμβάνει χώρα η διακίνηση ηρωίνης, οι περιπολίες που παρεμποδίζουν τις υπερωρίες, οι περιπολίες που επιτάσσουν σπίτια και διαμερίσματα για να τα παραδώσουν στους νέους που αναζητούν κατοικία, οι περιπολίες που χτυπούν τα σύμβολα και εκείνους που είναι υπεύθυνοι για την εμπορευματοποίηση των ανθρωπίνων σχέσεων, του σώματος της γυναίκας (για παράδειγμα τα γυμνά θεάματα), οι περιπολίες οι οποίες εμποδίζουν τις πιο οπισθοδρομικές οικογένειες να απομονώνουν,να θάβουν στο σπίτι τους νέους, τα κορίτσια. Οι περιπολίες που φτιάχνουν τα murales, τις τοιχογραφίες, γράφουν στους τοίχους, που διορθώνουν τις προεκλογικές αφίσες της DC, που αυτοσχεδιάζουν συναντώντας ανθρώπους στο δρόμο (μέσω του θεάτρου δρόμου, για παράδειγμα).[…]«
Ο κατάλογος αγορών: «Οι ανάγκες μας σε αυτήν την κοινωνία έχουν μια τιμή που πληρώνεται σε χρήμα: να πάμε σε αξιοπρεπή κινηματογράφο, να μετακινηθούμε μέσα και έξω από την πόλη, να μην εξαρτιώμαστε από την οικογένεια, να βρούμε ένα σπίτι, να έχουμε μουσική, βιβλία, κρασί , όμορφα πράγματα κοστίζει: «Όσοι είναι άνεργοι αναγκάζονται να μειώσουν τις ανάγκες τους, γι ‘αυτό: θέλουμε να εργαζόμαστε όλοι, αλλά λιγότερο, και αφού πρώτα πήγαμε σχολείο δωρεάν. […] «Εμείς λέμε στους νέους ότι πρέπει να οργανωθούμε, να αναζητήσουμε συλλογικά θέσεις εργασίας, να επιβάλλουμε την πρόσληψη μας στα αφεντικά που μας κάνουν να εργαζόμαστε υπερωρίες, οι οποίοι δεν ανοίγουν εκ νέου τις προσλήψεις, που δεν αντικαθιστούν το » turn over «. «Θέλουμε την εξάλειψη της αδήλωτης εργασίας, χωρίς συμβάσεις εργασίας, είναι ανάρμοστο το γεγονός ότι οι ανήλικοι είναι υποχρεωμένοι να τους εκμεταλλεύονται» Θέλουμε τις αγροτικές κοινότητες, να επιστρέψουμε στη γη του Νότου, στις αγροτικές περιοχές που έχουν ερημώσει από την αναγκαστική μετανάστευση, θέλουμε την παρέμβαση και τη χρηματοδότηση του κράτους για την εκβιομηχάνιση της γεωργίας, για τη δημιουργία χιλιάδων σύγχρονων γεωργικών κοινοτήτων «.
Θέλουμε την επίταξη κτιρίων και διαμερισμάτων στα οποία να συναντιόμαστε και να πειραματιζόμαστε κοινωνική ζωή ως εναλλακτική λύση στην οικογένεια, να μπορούμε να παίζουμε μουσική, να συζητάμε, να γνωριζόμαστε συλλογικά. «Θέλουμε ένα νόμο. Ένα νόμο; Ναι, ένα νόμο που να ελευθερώνει τη χρήση και την κατοχή ελαφρών ναρκωτικών,υπό τον έλεγχο του κρατικού μονοπωλίου (όπως ο καπνός) και που να εμποδίζει τα νεαρά θύματα ηρωίνης να καταλήξουν στη φυλακή, αλλά επειγόντως να διαθέτουν αποτελεσματικές εγκαταστάσεις υγείας. «Θέλουμε το πράσινο και πέρα από την 1η μαΐου και η πρώτη μέρα της άνοιξης να είναι εθνική εορτή, γιατί μας αρέσει η φύση, το πράσινο, τα ζώα, τα βουνά … όταν καταφέρνουμε φυσικά να τα κυριαρχήσουμε. Η φύση πρέπει να είναι στην υπηρεσία του ανθρώπου και όχι του κέρδους. Είναι για το νόμο του κέρδους που τα αφεντικά μολύνουν τον αέρα, το νερό, τις τροφές, το περιβάλλον, το σώμα και το μυαλό των εργαζομένων.
Την έμφυτη ανάγκη που έχουν για ελευθερία. Τη δίψα που έχουν για την ανάληψη πρωτοβουλίας και δράσης. Για τη βαθύτατη απόγνωση που βασανίζει τη καρδιά τους και τον αγώνα δρόμου που κάνουν για να επαναπροσδιορίσουν το είναι τους.
Το περίφημο ’68 που στην Ιταλία εξαπλώθηκε κυρίως το ’69-70′, όταν αξιολογείται εκ των υστέρων, μαζί με τις άλλες αλλαγές δημιούργησε και μια κυριότερη, με ιστορικούς όρους, απ’ όλες τις άλλες μαζί : την ντε φάκτο απελευθέρωση των γυναικών από την πατριαρχική υποταγή που διαρκούσε από αιώνες. Η οικογένεια εκρήγνυται : οι νέες και οι νέοι εικοσάρηδες φεύγουν από τα σπίτια για να μη ξαναγυρίσουν, και πολύ λίγα αποκαλύπτουν στους γονείς από τα πολλά που κάνουν. Το σχολείο, που μέχρι στιγμής αποτελεί έναν από τους πυλώνες του πατριαρχίας, δομημένο για να έχει τρία είδη παραγώγων – πρόβατα, πρόβατα λιγάκι καλλιεργημένα, μαϊμούδες που ομιλούν και κυριαρχούν – καταρρέει στη διάρκεια ενός χρόνου, αδειάζοντας από εξουσία τους δασκάλους και καθηγητές, από τους οποίους οι πιο τυραννικοί εκ των πραγμάτων εκδιώκονται από τα κτίρια. Στα θερμά συνελευσιακά κινήματα ήταν ξεκάθαρο πως οι γυναίκες μπορούσαν να είναι ότι και οι άνδρες σε νούμερα και θέληση. Στα εργοστάσια συμβαίνει το ίδιο πράγμα : οι μυριάδες γυναικών που ήδη εργάζονταν σε κάθε βιομηχανία, βλέπε το αβαντάζ των επιχειρηματιών που πληρώνουν χαμηλότερους μισθούς, μεταμορφώνει την οικονομική σε υπαρξιακή αυτονομία.
Η κληρονομιά εκείνης της εποχής περιέχει λοιπόν κάποιες θετικές πλευρές που έχουν καθιερωθεί, και άλλες που με τα χρόνια περιέπεσαν σε λανθάνουσα κατάσταση, ή που σήμερα δέχονται σκληρή κριτική. Παρόλα αυτά, εκείνοι που σήμερα ασκούν κριτική σε εκείνη την ιστορική περίοδο ωφελήθηκαν ακριβώς από την συνολική κατάσταση που εκείνα τα χρόνια είχε δημιουργηθεί, από το γεγονός πως ένα πλήθος ανθρώπων με καινούργιες ιδέες έδιωξε θέσεις που μέχρι εκείνη τη στιγμή έμοιαζαν αμετακίνητες.
Ο σεισμός ξεκίνησε από τα σπίτια, απ’ τα σχολειά και τα εργοστάσια, κατακλύζει ολόκληρη την Ιταλία και θέτει υπό αμφισβήτηση κάθε κοινωνική πλευρά : οι επίσημες εξουσίες εξαφανίζονται γιατί απορρίπτονται ή ηττώνται, και στο κενό που έχει δημιουργηθεί αναδύεται και έχει κάποια διάρκεια η συνελευσιακή εξουσία, στης οποίας το κύκλωμα έρχονται να ανακατευτούν μεγάλα στρώματα νεαρών με αυτά λιγότερο νέων, για να αντλήσουν εμπειρία, για να ενωθούν και διαχωριστούν ξανά ανάλογα με τα πολιτικά θέματα δεξιάς και αριστεράς, άντρες και γυναίκες συναντώνται, όλο και περισσότερο ισότιμα.
Και η κουλτούρα καταγράφει βήματα μπροστά επίσης. Γίνεται μαζική, γεννά σε μια τάξη μέχρι στιγμής περιορισμένη, το προλεταριάτο, νέες και πιο εξελιγμένες ανάγκες : οικιστική αυτονομία, αυτονομία στις μετακινήσεις, ταξίδια και διακοπές, ελεύθερο χρόνο και αναγνώσεις, μουσική
Το ξεκίνημα της αλλαγής τοποθετείται μια δεκαετία νωρίτερα : το 1959, εξ αιτίας μιας επανάστασης, το μεγάλο νησί της Κούβας γίνεται Κράτος σοσιαλιστικό ή κομουνιστικό εάν προτιμάτε, κάτω από την διεύθυνση προσωπικοτήτων όπως ο Φιντέλ Κάστρο και ο Ερνέστο Τσε Γκεβάρα, που αποπνέουν νεανική εικόνα, λαϊκή και πολύ ρομαντική, σε μια εποχή που έχει ξεκινήσει ήδη η μεγάλη μαζική επικοινωνία με ήχο και εικόνα. Για το φαντασιακό η Κούβα αντιπροσωπεύει τον Δαβίδ που στέκεται ορθός απέναντι στον Γολιάθ και τον κρατά απ’ τα ….κι ας είναι και με τη βοήθεια της ρωσικής αρκούδας. Για τις ηνωμένες πολιτείες είναι αγκάθι στον κόρφο της, πραγματικά και όχι μεταφορικά, μιας και η απόσταση που χωρίζει το νησί από την ήπειρο είναι ελάχιστη. Για τους σοβιετικούς αντιπροσωπεύει ένα τεράστιο κτύπημα της τύχης, διότι φέρνει την ηγεμονία τους σε απόσταση αναπνοής απ’ τον μεγάλο αντίπαλο, για τους κομουνιστές των μη κομουνιστικών κρατών αντιπροσωπεύει γεγονός πολύ ενδιαφέρον που ανοίγει νέους ορίζοντες, για πρώτη φορά μια νικηφόρα επανάσταση καθαρά κομουνιστική και προλετάρια συμβαίνει όχι σε περίοδο πολέμου, μα σε καιρό ειρήνης, αποδεικνύοντας πως μια αληθινή επανάσταση είναι δυνατή.
Δέκα μέρες πριν τη κρίση των πυραύλων βγαίνει στο Λονδίνο ο πρώτος δίσκος των Μπήτλς, που με τους Ρόλλινγκ Στόουνς δίνουν έναρξη στην βρεταννική εισβολή, εννοώντας την ροή της νέας μουσικής ροκ από την Αγγλία προς την Αμερική πρώτα και στον υπόλοιπο κόσμο στη συνέχεια. Μουσική έκφραση που είναι το μεγαλύτερο καλλιτεχνικό γεγονός του αιώνα, ρίχνει τα εμπόδια και τα τείχη, και είναι ο πρόδρομος της καλής παγκοσμιοποίησης, γίνεται επίσης το σάουντρακ μεγάλου μέρους των κινημάτων απελευθέρωσης και της αριστεράς. Στο φως της μεγαλύτερης ισότητας που υπάρχει στον βορρά, μαζί με την καινούργια μουσική έρχεται η εξέλιξη στις σεξουαλικές συνήθειες και τα ήθη όπως και στους αισθητικούς κανόνες, και για πρώτη φορά, χάρη στην εμπορική εξάπλωση και στις προσιτές τιμές, η καλλιτεχνική πρωτοπορία είναι πλέον στις πόρτες όλων.
Μια δυνατή ώθηση προς τις επαναστατικές ιδέες έρχεται από την Νότιο Αμερική, την κακότυχη ήπειρο όπου έχουν πέσει επάνω της με τον πιο άγριο τρόπο ο αμερικανικός καπιταλισμός και ιμπεριαλισμός. Από το 1968 οι απαντήσεις έρχονται κυρίως από το αντάρτικο κίνημα των Τουπαμάρος στην Ουρουγουάη και από την Χιλή του σοσιαλιστή Αλλιέντε. Τα πραξικοπήματα που έχουν οργανωθεί για να εξολοθρεύσουν φορά τη φορά τον κίνδυνο εξάπλωσης της δημοκρατίας και του σοσιαλισμού στην ήπειρο παρήγαγαν σύγκρουση ιδιαίτερα σκληρή κι από τα δύο μέρη. Ήδη το 1967 μια προσπάθεια επαναστατική στην Βολιβία τελειώνει με την εκτέλεση του θρυλικού διοικητή Τσε Γκεβάρα, που αρνήθηκε τις κολακείες της εξουσίας στη νικηφόρα Κούβα για να επιστρέψει στον αγώνα, και που πεθαίνοντας με εκείνο τον τρόπο καθίσταται έμπνευση και αναφορά πολιτικό-στρατιωτική σε όλο τον κόσμο. Η μορφή του ζωγραφισμένη είναι ίσως το πολιτικό σύμβολο που έχει τοποθετηθεί στις περισσότερες σημαίες.
Το καλοκαίρι του 1964 ξεκινά η απ ευθείας ανάμειξη των αμερικανών στον πόλεμο στο Βιετνάμ που θα κρατήσει εννέα από τα έντεκα χρόνια εκείνης της σύγκρουσης. Απορροφά όλο και περισσότερους αμερικανούς στρατιώτες, με πολλές απώλειες σε ανθρώπινες ζωές, γενικεύοντας τη μεγαλύτερη λαϊκή δυσαρέσκεια που είδαμε ποτέ στις ηνωμένες πολιτείες, αναγκάζοντας την κυβέρνηση να αποσύρει τα στρατεύματα, υπό την πίεση μυριάδων διαδηλώσεων και αγώνων, η είδηση από τους οποίους μόνο εν μέρει έγινε γνωστή πέρα απ’ τον ωκεανό. Η πρώτη φοιτητική εξέγερση ξεσπά στο Μπέρκλεϋ, στην Καλιφόρνια, την άνοιξη του ’64, στο όνομα του δικαιώματος των φοιτητών να μπορούν να ομιλούν ελεύθερα ενάντια στην κυβέρνηση και τον πόλεμο μέσα στις σχολές. Ανάμεσα στα διάφορα κινήματα που αναπτύχθησαν τα επόμενα χρόνια, εκτός απ’ τους ειρηνιστές, θυμούμαστε τους Black Power, τους Black Panther, το κίνημα για την απελευθέρωση της γυναίκας, το κίνημα των gay, τους hippie, τους freak. Το 1968 αυτές και άλλες συνιστώσες θα έρθουν στη δημοσιότητα στο Σικάγο όπου θα προκληθούν σοβαρά επεισόδια στη διάρκεια του συνεδρίου του Δημοκρατικού κόμματος. Εκείνο το διάστημα ήδη έχουμε και την Άνοιξη της Πράγας και τον γαλλικό Μάη.
Από μια άλλη ήπειρο φτάνουν τα νέα της πολιτιστικής επανάστασης στην Κίνα, της οποίας οι αρχές, συγκεντρωμένες στο εύχρηστο κόκκινο βιβλιαράκι των σκέψεων του Μάο Τσε Τούνγκ, ανεμίζουν στις διαδηλώσεις στην θέση των σημαιών. Στα κομουνιστικά κόμματα της δύσης και στις οργανώσεις με αυτά συνδεδεμένες, όπως τα συνδικάτα, μέρος της εσωτερικής αντιπολίτευσης τείνει να απαγκιστρωθεί από την σοβιετική ορθοδοξία, που αποκαλείται ρεβιζιονιστική διότι αρνείται την παγκόσμια επανάσταση, και δέχεται πως η κόκκινη σημαία γλιστράει προς την Κίνα.
Το 1968 σημειώνεται η διεθνής κορύφωση, με εξεγέρσεις φοιτητικές στην Ευρώπη και την Αμερική. Σύμβολο των καιρών παραμένει ο γαλλικός Μάης, όπου κωδικοποιούνται συμπεριφορές, σκοποί και τακτικές, δυναμικές και αισθητικές αξίες, γραφικά σημάδια και σχέδια, συνθήματα, έτσι όπως στη συνέχεια θα τα βλέπαμε και ακούγαμε παντού όπου υπήρχε συνελευσιακό καθεστώς, ομάδες περιφρούρησης, πορείες και διαδηλώσεις, κατάληψη ή οδοφράγματα. Το κίνημα των γάλλων φοιτητών, για να ριζώσει, έψαξε τη σύνδεση δίχως να τα καταφέρει, σε σταθερή βάση, με την εργατική τάξη, κι έτσι, παρά το ότι παρήγαγε ένα πολιτικό σπουδαίο γεγονός όπως η προσωπική απομάκρυνση του στρατηγού Ντε Γκώλ, τελειώνει μόλις μετά από ένα μήνα. Στην Ιταλία, η φοιτητική διαμαρτυρία ξεκινά αργότερα αλλά βρίσκει, εν μέρει τουλάχιστον, ανταπόκριση και σύνδεση με την εργατική τάξη. Γι αυτόν ακριβώς τον λόγο στην Γαλλία ο Μάης διαρκεί ένα μήνα ενώ στην Ιταλία δέκα χρόνια, δεκαπέντε, είκοσι!
Αυτές οι γραμμές δεν μπορούν παρά να είναι μια φτωχή περίληψη αυτών που συνέβησαν μέχρι τη στιγμή που πυροδότησε την συνέχεια : η βόμβα στην
Banca nazionale dell’agricoltura, στην πιάτσα Φοντάνα, στο Μιλάνο, με δεκαεπτά νεκρούς. Το κυνήγι στους αναρχικούς, ο θάνατος του Giuseppe Pinelli, που πέφτει απ’ το παράθυρο της ασφάλειας. Η γέννηση της στρατηγικής της έντασης.
Η αριστερά ξεσηκώνεται σε όλη την Ιταλία, σε μια εκπληκτική προσπάθεια να απελευθερωθεί από μια ψεύτικη κατηγορία που προπαγανδίζεται από εφημερίδες και τηλεειδήσεις. Τίποτα περισσότερο από το ξεμασκάρεμα της στρατηγικής της έντασης αξίζει για να μεγαλώσει τις γραμμές της μαχητικής αριστεράς, και μια αυθεντική αλληλεγγύη προς το αναρχικό κίνημα αδίκως κατηγορούμενο μετατρέπεται στο πέρασμα πολλών από το γενικότερο δημοκρατικό χώρο, προοδευτικό, λαϊκό ή καθολικό σε εκείνο το μαρξιστικό ή κομουνιστικό, μεγαλώνοντας και δυναμώνοντας για μια δεκαετία εκείνες τις εξωκοινοβουλευτικές οργανώσεις που έφτασαν να έχουν δεκάδες χιλιάδες αγωνιστές κινητοποιήσιμους. Οργανώσεις που θεωρούν πως η καθεμιά τους είναι ο πυρήνας του μελλοντικού επαναστατικού κόμματος ή κινήματος. Που πίστευαν πως η επανάσταση αργά ή γρήγορα θα έρχονταν. Εν τω μεταξύ, αρκούνταν στη χρήση της βίας στην πλατεία, που ήταν αναγκαία αντίθεση στο Κράτος, και στον αγώνα ενάντια στις φασιστικές ομάδες, έχοντας αντιληφθεί πως αυτές αποτελούν τη δεξαμενή από την οποία το Κράτος αντλούσε για τις σκοτεινές του μανούβρες.
Τέλος, συμβιβαστική, ηττοπαθής και, τουλάχιστον μετά το 1973, επικίνδυνη η πολιτική του Κκι, διότι μέσω της στρατηγικής επιλογής του ιστορικού συμβιβασμού καθιστούσε ανήμπορα, αβοήθητα και παρέδιδε στην ήττα τα κινήματα, τους εργατικούς και τους κοινωνικούς αγώνες. Το στρατιωτικό πραξικόπημα στη Χιλή της 11ης σεπτεμβρίου 1973, που ήθελαν και υποστήριξαν οι ΗΠΑ, το οποίο είχε ανατρέψει την κυβέρνηση της Unidad Popular υπό την ηγεσία του σοσιαλιστή Salvador Allende, δημοκρατικά εκλεγμένου, η επακόλουθη ήττα της χιλιανής αριστεράς και ο θάνατος του Allende καθιστούσαν στα μάτια μας εμφανή τα όρια και τους κινδύνους του εκλογικού και «ειρηνικού δρόμου» προς τον σοσιαλισμό και για την Ιταλία.
Η ιστορία ενός κινήματος πολιτιστικού και πολιτικού που ηττήθηκε από την στρατιωτική και δικαστική αντίδραση του κράτους.
Ήταν λοιπόν η Αυτονομία, η οποία γεννιέται στη συνέχεια, ένα κίνημα πολύ πλατύ, οδοντωτό, που λίγοι αναγνωρίζονταν στις οργανωμένες του ομάδες, και που περιείχε όλο εκείνο το ανατρεπτικό και εξεγερτικό που μπορούσες να βρεις στις πλατείες του μιλάνο και της ιταλίας, οποιοσδήποτε είχε μέσα του λίγη κοινωνική εξεγερτικότητα στην καρδιά, βρίσκονταν στην εργατική Αυτονομία. Στο εσωτερικό της βρίσκονταν αμέτρητες συλλογικότητες και ολόκληρα κινήματα, όπως εκείνο των φεμινιστριών, των ομοφυλόφιλων, δίπλα στους φοιτητές και σε πολλούς εργάτες. Σίγουρα η Αυτονομία δεν εκπροσωπούσε όλο τον εργατικό κόσμο, είναι όμως αναμφισβήτητο πως οι οργανωμένες της μορφές, δηλαδή οι αυτόνομες συνελεύσεις ή οι εργατικές Επιτροπές ή οι εργατικές Κολλεκτίβες, που αναφέρονταν στον Scalzone, τον Piperno, την Tenza Tregua ή στο Rosso, ήταν σε θέση να επηρεάζουν δυνατά τις εργατικές συνελεύσεις και τον έλεγχο των εργοστασίων, και ακριβώς γι αυτό προκαλούσαν τεράστιες ανησυχίες στο συνδικάτο πάνω απ’ όλα και μετά, φυσικά, στο Κράτος. Διότι τα πρόσωπα που έπαιρναν μέρος ήταν βαθιά ριζωμένα στις παραγωγικές πραγματικότητες και στις γειτονιές, στις περιοχές, και ήταν σε θέση, κάποιες στιγμές, να καταφέρνουν να ψηφίζουν ολόκληρα εργοστάσια ενάντια στη συνδικαλιστική γραμμή. Θυμάμαι, για παράδειγμα, μια συνέλευση στην Sit-Siemens στην οποία ο Trentin, τότε γραμματέας της Fiom, [το πανίσχυρο συνδικάτο των μεταλ-μηχανικών], βρέθηκε στη μειοψηφία από μια ομάδα εργατών που μπόρεσε να πείσει όλους τους υπόλοιπους πάνω στο θέμα της ισοπολιτείας και της αυτόματης υπερπήδησης κατηγορίας.
Η Αυτονομία όμως δεν ήταν μοναχά αγώνας μες το εργοστάσιο. Ήταν ένα κίνημα που δεν άφηνε για αργότερα, που τα ‘ήθελε όλα και αμέσως’, και αυτό σήμαινε απαλλοτρίωση των υπεραγορών, δωρεάν είσοδο στις συναυλίες και στον κινηματογράφο, δωρεάν χρήση των δημόσιων μέσων, όλη εκείνη την πρακτική που ονομάζονταν απαλλοτρίωση και αυτομείωση.
Για να κάνει όλ’ αυτά το κίνημα έπρεπε να αυτοπροστατεύεται. Εάν εξαιρέσουμε κάποιες περιπτώσεις, οι πρώτες μορφές βίας γεννιόνται ακριβώς για αυτοπροστασία : εάν θέλαμε να μπούμε σε ένα σούπερ μάρκετ, να κάνουμε τα ψώνια και μετά να φύγουμε δίχως να πληρώσουμε και δίχως να βρούμε απ’ έξω την αστυνομία έτοιμη να μας συλλάβει όλους, χρειάζονταν να προστατευτούμε. Τοοθετούμασταν λοιπόν στους δρόμους πρόσβασης και εάν έφταναν τα μπατσικά, τραβούσαμε έξω τα μπουκάλια.
Υπήρχε πάνω απ’ όλα κάτι καλό, θαυμάσιο σε αυτό το κίνημα : για πρώτη φορά τέθηκε το θέμα του τι ήταν αυτό που θέλαμε να ζήσουμε με τρόπο διαφορετικό από το παραδοσιακό σύστημα, για πρώτη φορά τίθετο το θέμα πως δεν μπορούσαμε να περιμένουμε ‘τους δύο χρόνους’, όπως στην κλασική κομουνιστική παράδοση : πρώτα κάνουμε την επανάσταση και μετά σκεφτόμαστε τη σχέση άνδρας-γυναίκα, στην οικογένεια, κλπ. Γι αυτό πολύ συχνά οι κομουνιστές, ανατρεπτικοί από πολιτική σκοπιά, ήταν οι πιο δεξιοί, με εισαγωγικά, στον χειρισμό των ανθρώπινων σχέσεων : ο κλασικός κομουνιστής ήταν γκρίζος, ήταν ο κομουνιστής της 3ης Διεθνούς. Το κίνημα του ’77 έδειξε πως δεν ήταν πια τόσο αδύνατο να καταφέρουμε να κάνουμε κάποια πράγματα. Σίγουρα η δυσκολία βρίσκονταν στο να σιγουρέψουμε τη συνέχεια, και όχι μόνο δεν το καταφέραμε αλλά με τις δράσεις μας ξεσηκώσαμε, σαν ‘απάντηση’ από την μεριά του Κράτους την ολοκληρωτική καταστολή. Εκείνο που δεν καταλάβαμε τότε, ή το καταλάβαμε καθυστερημένα, ήταν πως δεν θα φτάναμε πουθενά συνεχίζοντας να κατεβαίνουμε κάθε Σάββατο απόγευμα στο κέντρο της πόλης να κάνουμε απαλλοτριώσεις και αυτομειώσεις. Δεν αναρωτηθήκαμε ποτέ : και μετά ; Σκεφτόμασταν απλώς πως θα γεννιόταν και θα μας ακολουθούσε ένα κίνημα αυθόρμητο.Ήμασταν πολλοί, είναι αλήθεια, πιστεύαμε όμως πως είμαστε περισσότεροι απ’ ότι στην πραγματικότητα, ακόμα και η πλειοψηφία της χώρας, και όντως δεν ήμασταν, ήταν ξεκάθαρο. Πιστεύαμε πως η επανάσταση θα έρχονταν με μια διαδικασία συσσώρευσης, τόσες υπεραγορές απαλλοτριωμένες, τόσες συναυλίες σπασμένες, τόσα εισιτήρια απλήρωτα, μέχρι τη γενική αναστάτωση, και ως εκ τούτου, όλα τα ερωτήματα αναβάλλονταν για αργότερα.
Αυτή ήταν η Αυτονομία, και ακριβώς η οριζόντια και δικτυωτή της εξάπλωση, όχι δομημένη, το να είναι ένα τεράστιο καζάνι μέσα στο οποίο έβραζε οτιδήποτε ήταν αντι-Κρατικό, αντι-αφεντικό, αντι-συστημικό, ήταν το ίδιο της το όριο. Ήταν ένα κίνημα ανατρεπτικό, με την έννοια πως ήθελε να ανατρέψει τα πάντα, να αναποδογυρίσει όλες τις κοινωνικές σχέσεις, και τις προσωπικές – άντρας/γυναίκα, την παραδοσιακή οικογένεια – και , πολύ πιθανό, τα ανέτρεψε σε μεγάλο βαθμό μέχρι να ανατρέψει τελικά τον εαυτό του.
Θυμάμαι πως λέγαμε : μα εάν κάνουμε την επανάσταση και κερδίσουμε, ποιος είναι αυτός που κάποια στιγμή, μετά μια βδομάδα από χορούς, θα πει : τώρα χρειάζεται να πάμε για δουλειά ; Και είχαμε διαλέξει γι αυτό το καθήκον έναν εργάτη ο οποίος, σύμφωνα μ’ εμάς, και για την εικόνα που εξέπεμπε – τον βλέπαμε σοβαρό, λίγο θλιμμένο, λιγότερο ελευθεριακό από εμάς – ήταν ο μοναδικός που μπορούσε ν’ ανέβει σε ένα πάλκο, σε μια μεγάλη συγκέντρωση στην πόλη, μια βδομάδα μετά την επανάσταση, και να πει : εντάξει, είναι πλέον δικά μας τα εργοστάσια, είναι δικά μας και τα σχολεία, τώρα όμως πρέπει να ξεκινήσουμε να κυβερνούμε την χώρα!
Όταν βρίσκεσαι μέσα σε ένα φαινόμενο είναι δύσκολο να το καταλάβεις και να είσαι ικανός να το κατευθύνεις. Κάποια κομμάτια του κινήματος ξεκίνησαν να δοκιμάζουν τον δρόμο της ένοπλης πάλης, απλής και καθαρής, που πήγαινε πέρα από τον απλό εξοπλισμό στο ίδιο το κίνημα για τις διαδηλώσεις ή για τις εισόδους στα μάρκετς. Γεννήθηκαν εκείνοι που ονομάστηκαν ένοπλοι σχηματισμοί. Ενώ οι ερυθρές Ταξιαρχίες υπήρχαν από πριν, από την Αυτονομία γεννιέται το ένοπλο κίνημα της πρώτης Γραμμής, που θεωρεί ανώφελο και χάσιμο χρόνου να συνεχιστεί ο μηχανισμός της διάχυτης βίας και πιστεύει πως η επίθεση στην καρδιά του Κράτους πρέπει να γενικευτεί : ενέδρες σε αστυνομικούς και όχι μόνο.
Το ’78 οι Ταξιαρχίες απαγάγουν τον Aldo Moro και αυτή η δράση σημειώνει κατα κάποιο τρόπο το υψηλότερο σημείο όπου μπορεί να φτάσει η ανατροπή, αντιπροσωπεύει όμως επίσης και το μέγιστο της πτήσης προς τα μπρος : διότι όταν απαγάγεις τον Μόρο, μετά τι κάνεις ; Ή είσαι ικανός να το διαχειριστείς, και εκείνη η στιγμή γίνεται η έναρξη μιας γενικής επανάστασης της χώρας, ή διαφορετικά τελειώνει όπως τελείωσε : την κατάσταση διαχειρίζεται το Κράτος που εξαπολύει στη συνέχεια μια ολοκληρωτική κατασταλτική κίνηση. Αυτό είναι εκείνο που συνέβη.
ένα απόσπασμα από το συντακτικό κείμενο περιοδικού της Αυτονομίας στη μέση του κινήματος του ’77 :
‘Είναι γι αυτό που οι αυτόνομοι κερδίζουν : όχι επειδή έχουν το Ρ38 αλλά διότι είναι πιο έξυπνοι και προετοιμασμένοι, ιστορικά περισσότερο ριζωμένοι, ξένοι σε όλη τη σοσιαλδημοκρατική σαπίλα. Όχι, δεν είναι περιθωριοποιημένοι, οι αυτόνομοι νικούν, διότι είναι η αναδυόμενη κορυφή της νέας σύνθεσης της εργατικής προλεταριακής τάξης, οι αντιπρόσωποι, σε πρώτο πρόσωπο, όλης της εκμεταλλευόμενης κοινωνικής εργασίας, όχι, όπως το κομουνιστικό Κόμμα, αντιπρόσωποι εργατικών αριστοκρατιών, κλαδικών γραφείου, μαφίες καταστηματαρχών. Οι αυτόνομοι είναι η αντιπροσώπευση του κομουνισμού του παγκόσμιου προλεταριάτου. Γι αυτό είναι αλαζόνες και βίαιοι : διότι εκφράζουν, είναι, ερμηνεύουν την πραγματικότητα του ταξικού αγώνα στον αιώνα μας. Γι αυτό επιτρέπουν στον εαυτό τους να αγωνίζονται με σκληρότητα αυξανόμενη : γιατί είναι ανίκητοι, όπως ήταν πάντα οι εκπρόσωποι μιας νέας παραγωγικής βάσης’.
Την ημέρα της 7 απριλίου 1979, μια μνημειώδης δικαστική πρωτοβουλία καταλόγισε σε δεκάδες αυτόνομους ηγέτες και αγωνιστές πως ήταν επί κεφαλής σε όλες τις ένοπλες οργανώσεις που δραστηριοποιούνταν στην Ιταλία και οργανωτικός εγκέφαλος ενός «σχεδίου ένοπλης εξέγερσης ενάντια στις εξουσίες του Κράτους». Η κατηγορία, που αποδεικνύεται με την πάροδο του χρόνου αβάσιμη, χρησίμευσε ως αρχική υποστήριξη για περαιτέρω μαζικές συλλήψεις, προληπτικές κρατήσεις στις ειδικές φυλακές, δίκες που διήρκησαν χρόνια και καταδίκες σε μακρές ποινές.
Συνθέτουμε : οι αυτόνομοι είναι αλαζόνες και βίαιοι διότι είναι εξυπνότεροι και πιο προετοιμασμένοι. Αυτό έλεγαν για τους εαυτούς τους οι αυτόνομοι το 1977. Κάτι διαφορετικό λέει ένας από αυτούς, από τους κυριότερους θεωρητικούς, είκοσι χρόνια αργότερα : ‘Κάναμε λάθος να σκεφτούμε πως η πολιτική ωρίμανση του νέου υποκείμενου θα έρχονταν τόσο γρήγορα, και σε κάθε περίπτωση με μια δυναμική τέτοια ώστε να εξουδετερώσει, να αντισταθεί και να ξεπεράσει τη κατασταλτική αντεπίθεση που η καπιταλιστική τάξη και οι προδότες του επίσημου εργατικού κινήματος είχαν εξαπολύσει. Για να το πούμε όπως το λέγαμε και τότε : »υπερεκτιμήσαμε τις δυνάμεις μας». […] Συχνά τονίσαμε αυτό το λάθος μας, γενόμενοι πιο εξτρεμιστές όσο περισσότερο κουφή και αποφασισμένη γίνονταν η δράση της εξουσίας εναντίον μας. Μετά από ένα τέτοιο κρεσέντο δεν γινόταν παρά να ενισχυθεί η Κρατική βία. Έτσι έγινε. Και ηττηθήκαμε’.
‘βρίσκεται στο όνειρο που πραγματοποιείται, βρίσκεται στο γυαλισμένο πολυβόλο. Στη χαρά και στο θυμό, στο να καταστρέφεις το κλουβί. Στο θάνατο του σχολείου, στην άρνηση της εργασίας. Στο έρημο εργοστάσιο, στο σπίτι δίχως πόρτα. Βρίσκεται στη φαντασία, στη μουσική πάνω στο χορτάρι, βρίσκεται στην προβοκάτσια, στη δουλειά του τυφλοπόντικα, στην ιστορία του μέλλοντος, στο παρόν δίχως ιστορία, στις στιγμές του μεθυσιού, στις στιγμές της μνήμης. Βρίσκεται στο μαύρο του δέρματος, στη συλλογική γιορτή, στο ν’ αρπάζουμε τα εμπορεύματα, στο να πιανόμαστε απ’ το χέρι, να πετάμε πέτρες, στην πυρκαγιά στο Μιλάνο, στις σιδερόβεργες στους φασίστες και στις πέτρες ενάντια στα τζιπ. Βρίσκεται στα όνειρα που κάνουν οι αλήτες και στα παιχνίδια των μωρών, στο να μαθαίνουμε το σώμα, στον οργασμό του μυαλού, στην πιο ολοκληρωτική επιθυμία, στη διάφανη κουβέντα. Μα ποιος είπε πως δεν υπάρχει. Βρίσκεται στο βάθος των ματιών σου. Στην άκρη των χειλιών. Μα ποιος είπε πως δεν υπάρχει. Βρίσκεται στο γυαλισμένο πολυβόλο. Στο τέλος του Κράτους. Υπάρχει, ναι, υπάρχει. Μα ποιος είπε πως δεν υπάρχει’.
Και νόμιζαν ότι θα γλιτώσουν κατηγορώντας την ιστορία για ένοπλη συμμορία…
Γεια σας φίλοι μου. Όπως καταλαβαίνετε από τον τίτλο, ήρθαμε εδώ για να μιλήσουμε για εκείνη την σπουδαία 20ετή περίοδο αγώνων, για τον Μάη που δεν ήθελε με τίποτα να σβήσει, για τον Μάη που σημάδεψε ανεξίτηλα την γείτονα χώρα, την ώρα μάλιστα που γίνεται σε όλο τον κόσμο μια τεράστια προσπάθεια αποσιώπησης του, ενώ εκθειάζεται με κάθε τρόπο, ανέξοδα μάλιστα, ο γαλλικός, ο οποίος κράτησε δεν κράτησε έναν μοναδικό μήνα, με τρόπο μάλιστα μουσιακό αντιμετωπίζεται, λες και ήταν μια πρόσκληση σε επίσημο γεύμα και όχι η έφοδος στον ουρανό της εξεγερμένης-οργισμένης νεολαίας, και όχι μόνο!
δεν είμαι πια κομουνιστής, μάλλον δεν είμαι πλέον τίποτα για την ακρίβεια, δηλαδή δεν ξέρω τι είμαι γιατί απλούστατα ξέρω τι δεν είμαι
αλλά δεν βρίσκομαι εδώ γι αυτό
βρίσκομαι εδώ για να σας μιλήσω για τότες που εγνώρισα για πρώτη φορά στη ζωή μου τους κομουνιστές, παλιούς και νέους. Παλιοί ήταν οι μεγαλύτεροι στην ηλικία, στην συντριπτικοί τους πλειοψηφία εγγεγραμμένοι στο κομουνιστικό κόμμα, εργάτες επίσης πάρα μα πάρα πολλοί, όλοι πρώην παρτιζάνοι, είχαν κάνει την αντίσταση και είχαν κρύψει τα όπλα διάσπαρτα σε διάφορα μέρη, πολλοί μικροαστοί επίσης, διανοούμενοι και άλλοι τέτοιοι πολλοί.
Οι καινούργιοι κομουνιστές ήταν όλοι νεαροί. Δεν είχαν ζήσει την αντίσταση, δεν είχαν υποστεί την πλύση εγκεφάλου της κομματικής προπαγάνδας, ήταν τέκνα της εσωτερικής μετανάστευσης που είχε επιβληθεί από την φτώχεια που επικρατούσε στον Ιταλικό νότο [ξέχασα να σας πω πως πολιτικοποιήθηκα στην Ιταλία όπου και βρέθηκα το μακρινό ’73 για να σπουδάσω] και βρέθηκαν να εργάζονται στις φάμπρικες του ιταλικού βορά ως ανειδίκευτο προσωπικό.
η άρνηση της εργασίας
Σας τα λέω όσο πιο επιγραμματικά μπορώ για να μην σας ζαλίσω το έρωτα με τα πολλά λόγια. Μέχρι τώρα λοιπόν έχουμε ήδη αντιληφθεί τον πρώτο διαχωρισμό. Νέοι ανειδίκευτοι εναντίον μεγαλύτερων στην ηλικία ειδικευμένων. Χάσμα γενεών συν χάσμα στις απολαβές. Έχουμε ένα 2-0 καθαρό από τα αποδυτήρια. Προχωράμε.
Εμείς ήμασταν φοιτητές. Κάναμε παρέα με τους πάντες. Πολλοί ανάμεσα μας ήταν παιδιά που αναγκάζονταν να εργάζονται περιστασιακά, ότι μπορείς να φανταστείς έκαναν, και στα εργοστάσια παρτ τάιμ για να συμπληρώνουν το πενιχρό έμβασμα που έρχονταν απ’ τους γονείς τους. Το πρώτο που μας έλεγαν λοιπόν για την εργατική τους εμπειρία σε σχέση με τους παλαιότερους ήταν το εξοργιστικό εκείνο πως: »αυτοί αγαπούσαν το εργοστάσιο όπου δούλευαν και τις μηχανές που τους καταπίεζαν διαρκώς με τα χρονοδιαγράμματα, ενώ εμείς τα φτύναμε όλη μέρα αυτές τις παλιομηχανές που μας πίνουνε το αίμα»! Όταν λοιπόν άρχισαν τα πρώτα σαμποτάζ, οι άγριες απεργίες, η αμφισβήτηση των επίσημων συνδικαλιστικών οργανώσεων και η αυτοοργάνωση των εργατών, οι εσωτερικές πορείες στα εργοστάσια, παλιοί και νέοι βρέθηκαν αντιμέτωποι. Γιατί οι μεν συνέχιζαν να διεκδικούν καλύτερες συνθήκες εργασίας ενώ οι δε ήταν πλέον ενάντια στην ίδια την συνθήκη της εργασίας, αμφισβητούσαν την ίδια την εργασία υπό αυτές τις επικρατούσες συνθήκες της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης του εργάτη από το αφεντικό του, υπό την διαρκή επιτήρηση του επιστάτη.
Και να ήταν μονάχα αυτό. Δεν έφτανε που οι παλιοί κομουνιστές είχαν αποδεχτεί την οικονομική συνθήκη της εκμετάλλευσης της εργατικής τους δύναμης ικανότητας και αξίας από τους καπιταλιστές, τώρα ήθελαν να συνεργαστούν και στην κυβέρνηση με τους αστούς, αυτούς τους μπουρζουάδες που ήταν υπεύθυνοι χιλιάδων εγκλημάτων ενάντια στον κόσμο της εργασίας και όχι μόνο. Και δεν χρειάζονταν να πάμε πολλά χρόνια πίσω, παρά μόνο δυο τρία, στο όχι μακρινό ’69, τότε που οι μυστικές υπηρεσίες σε συνεργασία με τους φασίστες, σε αυτήν που ονομάστηκε περίοδος της στρατηγικής της έντασης δολοφονούσαν δεκάδες σε Ρώμη και Μιλάνο την ώρα που οι μπάτσοι εκπαραθυρώνουν αναρχικούς. Τι κομουνιστές τέλος πάντων ήταν αυτοί βρε παιδιά;
Αριστοκράτες στη δουλειά, συνεργάτες με τους επιστάτες στα εργοστάσια, λίγο αργότερα καταδότες στην αστυνομία των αγωνιστών και των μαχητών στα εργοστάσια και στις πλατείες, στα δικαστήρια και στις δημόσιες υπηρεσίες. Κανονικοί χαφιέδες. Απίστευτοι! Στην κρατική πολιτική γενικότερα, στην αρχή δειλά δειλά κάνουν πλάτες στην δεξιά, ολοένα και περισσότερο, μέχρι που με την ανοχή τους δεξιές κυβερνήσεις δένουν και ράβουν και ξηλώνουν και κάνουν ότι θέλουν και καταδικάζουν σε θάνατο έναν άνθρωπο, σίγουρα όχι αθώα περιστέρα, με το έτσι θέλω, απλά για να κάνουν το κέφι των ψευτο κομουνιστών της πλάκας που σήμερα όχι μόνο δεν υπάρχουν αλλά τους έχει καταδικάσει με όλες τις μπάντες η ίδια η ιστορία. Δεν λέω ότι εμείς φερθήκαμε έξυπνα. Στρατιωτικοποιήσαμε υπερβολικά τα πράγματα, [όχι πως δεν χρειάζονταν, όχι τόσο στο υψηλό επίπεδο- εκεί έφτανε και περίσσευε, σε χαμηλό έπρεπε να εξαπλωθεί ακόμη περισσότερο το αντάρτικο στις πόλεις ] , στην πορεία χάσαμε την μπάλα.
Και μας έπνιξε η ιστορία μέσα στα μπουντρούμια της »δημοκρατίας» ή μας εξαφάνισε στις εξορίες . Λέω απλά πως αν αυτοί έσκυβαν για λίγο επάνω μας ν’ ακούσουν κάτι τις, ν’ αφουγκραστούν το καινούργιο που άφριζε μέσα μας και έρχονταν με δύναμη απ’ την ανατολή με τα νοήματα του, τις ανατροπές που επιζητούσε, τις βουτιές προς το μέλλον, και την ορμή, την ζωντάνια του νεαρού της ηλικίας μας, τότε ναι, σήμερα τα πράγματα, ίσως, μάλλον, θα ήταν πολύ καλύτερα,
κι έτσι λοιπόν στο όνομα της συνεργασίας των τάξεων, [ που με απλά λόγια σημαίνει: εσείς δουλεύετε εμείς να κερδίζουμε, και εργαστείτε όλο γρηγορότερα]
και ανεμίζοντας τις μπαντιέρες της συνεργασίας όλων των δυνάμεων του »δημοκρατικού» τόξου, [που σημαίνει στα πόστα κλειδιά εμείς, εσείς στην βιτρίνα], φασιστών συμπεριλαμβανομένων, ‘σοσιαλιστές’ και ‘κομουνιστές’ όλων των αποχρώσεων, σε όλη την Ευρώπη, ακολουθώντας τα διδάγματα του Ενρίκο Μπερλινγκουέρ, με προεξάρχοντα τον Φρανσουά Μιτεράν και κάτι άλλα γερόντια με περίεργα ονόματα όπως Παπανδρέου, Σοάρες, Καρίγιο κλπ έπνιξαν ότι ωραιότερο ελεύθερο και αυθεντικά αυτόνομο εξέφραζαν κινήματα νεανικά που ποθούσαν μια κοινωνία διαφορετική όπου ο άνθρωπος δεν θα καταπατούσε άνθρωπο περιβάλλον φύση ζωντανά, και το κέρδος θα έμπαινε σε δεύτερη μοίρα, για να εξαλειφθεί σιγά σιγά, μια για πάντα!. Ο καταναλωτισμός θα υποχωρούσε και στο κέντρο της ύπαρξης θα έρχονταν επιτέλους η ζωντανή αφιλοκερδής δημιουργία για την δημιουργία. Γιατί την ζωή φανταζόμασταν σαν δημιουργία και όχι σαν αυτό που σήμερα μοιάζει με κάτι εξωπραγματικό, ένας αγώνας ταχύτητας με στόχο ένα βραβείο που κατά βάθος δεν θέλει κανένας, μοιάζει κατάρα, μόνον κάποιοι ελάχιστοι που ζουν εις βάρος των απείρως περισσοτέρων επιθυμούν, ζέχνει δηλητήριο.
Αφού κατάφεραν λοιπόν να απαλλαγούν λίγο νωρίτερα στην Πορτογαλία από εκείνο το υπέροχο κίνημα των γαρυφάλλων που με αρχηγό τον ταγματάρχη Οτέλο Σαράιβα ντε Καρβάλιο έριξε τον δικτάτορα Σαλαζάρ, απαλλάχθηκαν και στην Ιταλία από ένα εξίσου πανέμορφο κίνημα που εδώ κράτησε δέκα με δεκαπέντε ολόκληρα χρόνια, ξεκίνησε με το θερμό φθινόπωρο του ’69 και τους μαζικούς εργατικούς αγώνες και συνέχισε με τον παρατεταμένο μάη που έφερε η θερμή άνοιξη της εργατικής αυτονομίας και του ανταρτοπόλεμου που τελείωσε στα μέσα της δεκαετίας του ογδόντα
εγώ τότε ήμουν νέος, τώρα έγινα παλιός, περιμένω ένας νέος κάτι να μου γράψει, κάτι να μου πει, θα έχει κάτι να μου πει, κάτι να ψιθυρίσει στο αυτί μου αν θέλει, για το σήμερα που εξεγείρεται, για το σήμερα που αναπνέει..
Μα ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Είναι το μακρινό 1973, 17μιση χρονών τότες, έχω τελειώσει το γυμνάσιο στην Καβάλα, Σεπτέμβρης μήνας και προσγειώνομαι στην Φλωρεντία γεμάτος όνειρα και ανησυχίες, για να σπουδάσω. Στην Φλωρεντία όπου βρίσκεται ήδη κάποια χρόνια νωρίτερα, για τον ίδιο λόγο, η αδελφή μου με τον φίλο της και μετέπειτα σύζυγο. Θα συγκατοικήσουμε για κάποιο διάστημα.
Ας ανοίξω μια μικρή παρένθεση. Είναι τα χρόνια της χούντας, σε μια μικρή πόλη της ελληνικής επαρχίας που έχω μεγαλώσει μέχρι εκείνη την στιγμή, από καπνούπολη με τεράστια αγωνιστική ιστορία μετατρέπεται σιγά σιγά σε μια πόλη δημοσίων υπαλλήλων και εμπόρων, μικρής κυρίως εμβέλειας, μια μικροαστική αντίληψη για την ζωή πνίγει αργά και βασανιστικά την καθημερινότητα του μέσου καβαλιώτη, ο πολιτικός διάλογος απουσιάζει πλήρως, κοιμόμαστε όρθιοι με λίγα λόγια.
Η φαντασία στην εξουσία!
Μες τις ψυχές μας βέβαια, πολλών από εμάς τους νεότερους, βράζει η ανάγκη για μιαν άλλη ζωή, για άλλες αξίες και συνήθειες, έχει προηγηθεί το Γούντστοκ, στιγμή σταθμός στην παγκόσμια νεολαίστικη ιστορία, η μουσική επανάσταση των νέων που έχει αγκαλιάσει όλη τους την ψυχοσύνθεση, και ήταν συνολική επανάσταση στον τρόπο που έβλεπαν και ζούσαν την ύπαρξη τους, στον τρόπο που έβλεπαν το μέλλον τους, έξω και μακριά από τον εκείνο που τους έδειχναν οι γονείς, οι μεγαλύτεροι γενικότερα, οι άρχοντες και οι κρατούντες. Η μουσική και ο κινηματογράφος είχαν σπάσει ήδη τα πρώτα ταμπού, είχαν εισέλθει αργά αλλά σταθερά στην ελληνική πραγματικότητα ταράζοντας τον ύπνο της μικροαστικής νιρβάνας στην οποίαν προσπαθούσαν, άκαρπα πλέον, να κρατήσουν υποταγμένους τους νεαρούς οι οπισθοδρομικοί καραβανάδες! Οι εικόνες με τους νεαρούς μαλλιάδες, με τα παρδαλά ρούχα, που μισούσαν τον πόλεμο στο Βιετνάμ και αγαπιούνταν όλοι μαζί στοίχειωναν την ελληνική αρχαϊκή κοινωνία που έκανε τα πρώτα βήματα εμπρός, έχοντας για αρωγούς τους δικούς της μουσικούς και κινηματογραφιστές να διαρρηγνύουν τα ιμάτια του κοντοκουρεμένου κατεστημένου.
Η παγκόσμια πολιτιστική επανάσταση της νεολαίας είχε λοιπόν ήδη αρχίσει να κατατρώει σαν το σαράκι την συντηρητική ελληνική κοινωνία, τα νεαρά ήθη και έθιμα κλωτσούσαν το παλιό για να το θέσουν στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Make love not war πρώτα, και η φαντασία στην εξουσία, έπειτα, είχαν συνταράξει για τα καλά την καθεστηκυία τάξη, και στην ελλαδίτσα μας.
Φαντάζεστε λοιπόν τον ενθουσιασμό μου όταν πρωτοπερπάτησα στους δρόμους της πρωτεύουσας της Αναγέννησης, τριγυρίζοντας μες τις σχολές του Πανεπιστημίου, μέσα σε εκείνη την αναταραχή που δεν σταματούσε ποτές, χωμένος ανάμεσα σε κείνο το νεαρόκοσμο, μέσα σ’ εκείνη την βουή και το μελισσομάνι, που συζητούσε για τα πάντα και αμφισβητούσε τα πάντα! Είχα ξεκινήσει ήδη να μαθαίνω την γλώσσα, ξημερωνοβραδιαζόμουν και στις συνελεύσεις του ελληνικού συλλόγου φοιτητών, ρουφούσα τις κουβέντες και τα λόγια εκείνα τα μεγάλα που για πρώτη φορά στη ζωή μου άκουγα έκπληκτος, την μια από τους ιταλιάνους νεαρούς που αποκαλούσαν τους διπλανούς τους συντρόφους, για την ολοκληρωτική επανάσταση, την ολική ανατροπή της κατεστημένης τάξης πραγμάτων και την εγκαθίδρυση μιας άλλης – δικαιότερης κοινωνίας των ίσων ανθρώπων. Λίγο πιο μπερδεμένα τα πράγματα στον ελληνικό σύλλογο.
Κεντρικό θέμα: ο αντιδικτατορικός αγώνας.
Εκεί ξεκαθάρισε πλήρως η εικόνα αυτού που τόσο καιρό με ενοχλούσε πίσω στην πατρίδα. Κάτι είχα ψυχανεμιστεί όταν έβλεπα τους μεγάλους να θέλουν να πουν κάποια πράγματα και να χαμηλώνουν τη φωνή τους κοιτάζοντας ερευνητικά γύρω ακόμη και όταν ήταν κλεισμένοι στο σπίτι, λέγοντας πως και οι τοίχοι έχουν αυτιά. Κάποια ονόματα ήταν απαγορευμένα! όπως και πολλά άλλα πράγματα, φώναξαν τη μάνα μου κάποια στιγμή στο σχολείο να της επιβάλλουν να μην με αφήνει να φορώ την κόκκινη μπλούζα που τόσο πολύ αγαπούσα! Τους αποστόμωσε αυτή λέγοντας πως δεν μπορούσε να μου απαγορεύσει να είμαι ολυμπιακός!
Δεν θα ξεχνούσα ποτέ εκείνο που μου συνέβη ένα βραδάκι όταν γυρνούσα σπίτι και πήδηξα μες τον ενθουσιασμό να φτάσω τη σημαία που ήταν κρεμασμένη έξω από ένα μαγαζί, να δω πόσο ψηλό ήταν το άλμα μου. Με σταμάτησε ένας αστυνομικός κάνοντας μου παρατήρηση, επειδή λέει βεβήλωνα το σύμβολο! Για τέτοια βλακεία μιλάμε! Και αναρωτιόμαστε σήμερα από που έχουν ξεφυτρώσει όλα αυτά τα φασιστόμουτρα! Όχι φίλοι μου, δεν υπάρχει παρθενογένηση!
Όλα καλά λοιπόν με τον αντιδικτατορικό αγώνα. Να βγάλουμε την χώρα απ’ τον γύψο!
Τα προβλήματα άρχιζαν με το ύστερα. Εκεί μέσα γίνονταν το έλα να δεις, σπαταλιόταν και όλη η ενέργεια. Ατέλειωτες διαμάχες για το πιο ήταν το καλύτερο μοντέλο, θα έμοιαζε η μεταδικτατορική ελλάδα με την αλβανία ή με την σοβιετική ένωση ή με την κίνα ή και με τι άλλο δεν ξέρω εγώ; ώρες ατέλειωτες ενέργειας και κουβέντας χαμένης την ώρα που για να πέσει η χούντα γίνονταν πολύ λιγότερα! Με κούρασαν πολύ γρήγορα. Ότι καλύτερο όμως, να το αναφέρω, μια συναυλία που διοργάνωσαν με τους χιλιανούς Inti Illimani που εκείνη την χρονιά βρέθηκαν στην Ευρώπη για συναυλίες, τους βρήκε ελεύθερους το πραξικόπημα, και δεν επέστρεψαν πίσω τριγυρνώντας τον κόσμο αγωνιζόμενοι με την μουσική τους να ελευθερώσουν την πατρίδα τους. Μια πανέμορφη συναυλία, συγκίνηση και οργή για το μεγάλο κακό, ενθουσιασμός για ένα καλύτερο αύριο ανακατωμένα με τον καλύτερο τρόπο.
Ο χρόνος περνούσε, οι συζητήσεις όλο στο ίδιο μοτίβο, με κούρασαν σας είπα, είχα ήδη οργανωθεί στον Ρήγα Φεραίο, γιατί εκεί; με είχαν κερδίσει εκείνα τα παιδιά για κάποιον λόγο που δεν μπόρεσα ποτέ να εξηγήσω, το θέμα ήταν τελείως προσωπικό, τα συμπάθησα περισσότερο, θέμα ιδιοσυγκρασίας, ο κομουνισμός ήταν στην ημερήσια διάταξη, σε όλους μας εκείνης της γενιάς, τα μαρξιστικά λενινιστικά βιβλία είχαν γίνει ένα με το δέρμα μας, αλλιώς τον έστηναν εδώ-αλλιώς εκεί, και οι φοιτητές μάλωναν για τον ποιος ήταν ο καλύτερος, όμως για μένα κανείς δεν ήταν ο καλύτερος μιας και ουδείς από αυτούς έδωσε την εξουσία στα σοβιέτ, όπως έπρεπε, αλλά στο κόμμα, έκανε τον άνθρωπο από πρωταγωνιστή παρία. Κι αν από εδώ υπήρχε η δικτατορία του κεφαλαίου, από εκεί του κόμματος, και ο άνθρωπος συνέχιζε κι εδώ να νοικιάζει στο αφεντικό τις αντοχές του, λες και γι αυτό επαναστάτησε, για να βάλει στη θέση του επιχειρηματία το κόμμα! τον είχαν αποκόψει από κάθε διαδικασίας λήψης των κρίσιμων αποφάσεων, δεν βρίσκονταν πουθενά στην εξουσία για να μπορέσει να την καταργήσει και αυτήν και να ζήσει ελεύθερος από την καταπίεση της ατομικής ιδιοκτησίας και των άλλων μορφών υποδούλωσης από το χρήμα και το κέρδος και τις αγορές και την εκμετάλλευση! Αυτόνομη οργάνωση μηδέν, σκέψη αυτόνομη..πάπαλα! Εκεί δεν είχε ούτε CUB, ούτε επιτροπές, ούτε άγριες απεργίες a gatto selvaggio!
Άσε και το άλλο, τότες έσπασε το ήδη ραγισμένο γυαλί: μόλις ελευθερώνονταν η ελλάδα από τους χουντικούς θέλανε να κατέβουν στις εκλογές! Να κάνουν τι στο κοινοβούλιο μέσα; στον ναό της μπουρζουαζίας και των αφεντικών; Για επανάσταση δεν μιλούσε ο μαρξισμός-λενινισμός; ήξερες κάποιον που κρατούσε τα ηνία στο χέρι να τα παραδίδει απ’ την καλή του την καρδιά στον καταπιεσμένο και εξεγερμένο; ήμαρτον λέω!
Γίνεται και το πραξικόπημα στην Χιλή και δένει το γλυκό. Ο δημοκρατικός σοσιαλισμός του ηρωικού Σαλβαδόρ Αλλιέντε γκρεμίζεται από τις ερπύστριες των τεθωρακισμένων και τις βόμβες των αεροπλάνων, την ώρα, που στον αντίποδα, οι Βιετναμέζοι μαχητές, με τα όπλα στο χέρι, υπό την σοφή καθοδήγηση του στρατηγού Γιαπ και του μεγάλου Χο Τσι Μιν νικούν την τρίτη κατά σειρά αυτοκρατορία και τους ντόπιους λακέδες της στήνοντας το μεγαλύτερο πάρτι στη σύγχρονη ιστορία, στην απελευθερωμένη Σαϊγκόν και στις καρδιές όλων των απανταχού εξεγερμένων, όλων των απανταχού αριστερών!
Για να μην μιλήσουμε για την Κούβα, αυτή τη μικρή χώρα ακόμη περισσότερο σφηνωμένη με αγάπη στις καρδιές μας, πολέμησαν μια φούχτα αγωνιστές και κέρδισαν, εξάγοντας ταυτόχρονα την επανάσταση, ανάβοντας φωτιές, ορμώντας στις φωτιές εκεί που υπήρχαν, στην Αφρική και την Λατινική Αμερική, στην Αλγερία επίσης οι αντάρτες κέρδιζαν τον πόλεμο, ανταρτοπόλεμος λοιπόν και στην Ευρώπη, αυτή η λύση, φαίνονταν επίκαιρη και εφικτή, μιας και τα κομουνιστικά κινήματα ήταν πολύ μεγάλα και δυνατά, στο Νότο ειδικότερα, οι κομουνιστές συνειδητοποιημένοι σαν έτοιμοι από καιρό!
Είχα πρωτοδεί την εικόνα του ήρωά μου τυπωμένη σε μπλουζάκια και αφίσες στο Λονδίνο, κάποια χρόνια νωρίτερα που είχα βρεθεί για ενάμιση μήνα εκδρομή με ένα φροντιστήριο. Τότε δεν ήξερα ποιος είναι αλλά τον έβλεπα παντού. Τον ξανασυνάντησα στην Ιταλία δυο τρία χρόνια αργότερα, και τότε έμαθα για το ανυπέρβλητο παράδειγμα που έδωσε στους απανταχού ανυπότακτους, που αγαπούν τον δρόμο και όχι την κατάληξη, τον σκοπό, την υπόθεση, και όχι την εξουσία!
‘Ολόκληρος ο κόσμος εκρήγνυται από την Αγκόλα στην Παλαιστίνη Η Λατινική Αμερική μάχεται με τον ένοπλο αγώνα κερδίζει στην Ινδοκίνα σε όλο τον κόσμο οι λαοί αποκτούν συνείδηση και στις πλατείες κατεβαίνουν με τη δίκαιη βία και έτσι Τι θέλεις περισσότερο σύντροφε για να καταλάβεις ότι ήχησε η ώρα του τουφεκιού; Η Αμερική των Νixon των Agnew και MacNamara στις ζούγκλες του Βιετνάμ παίρνει ένα μάθημα ο πολιτισμός των ναπάλμ δεν αρέσει στους λαούς όσο υπάρχουν αφεντικά δεν θα υπάρξει ποτέ ειρήνη η ειρήνη των αφεντικών βολεύει τα αφεντικά η συνύπαρξη είναι απάτη για να μας κάνουν να στεκόμαστε φρόνιμα οπότε Τι άλλο θέλεις σύντροφε …Στην Ισπανία και την Πολωνία οι εργάτες μας διδάσκουν ότι ο αγώνας δεν σταμάτησε ποτέ ενάντια στα αφεντικά ενωμένοι εναντίον του καπιταλισμού ακόμη και αν είναι καμουφλαρισμένος σε έναν ψεύτικο σοσιαλισμό οι πολωνοί εργάτες που βγήκαν σε απεργία φώναζαν στην πορεία αστυνομία-γκεστάπο φώναζαν Gomulka θα τελειώσεις άσχημα προχωρούσαν τραγουδώντας τη Διεθνή συνεπώς Τι θέλεις περισσότερο σύντροφε …Οι μάζες και στην Ευρώπη δεν στέκονται πλέον να κοιτούν ο αγώνας εκρήγνυται παντού και δεν μπορούν να τον σταματήσουν παντού οδοφράγματα από το Burgos στο Stettino και επίσης εδώ ανάμεσα μας από την Avola στο Τορίνο από το Orgosolo στη Marghera από την Battipaglia έως το Reggio η σκληρή πάλη προχωρά τα αφεντικά την έχουν άσχημα και ως εκ τούτου Τι θέλεις περισσότερο σύντροφε …’
«Η ώρα του τουφεκιού» (Pino Masi και Piero Nissim). 1969
Αυτά συζητούσαν φωναχτά οι ιταλοί, οι έλληνες μάλωναν για το μοντέλο, θέλανε να μετρήσουν την εκλογική τους δύναμη αντί να επικεντρώνονται σε άλλα, διάλεξα τους ιταλούς, μπήκα στην Avanguardia Operaia. Και εδώ διάλεξα από συναίσθημα, όχι λόγω της γραμμής, αυτούς γνώρισα, με αυτούς πήγα. Τους άφησα γρήγορα κι εκείνους, είχαν καταντήσει ένα κακέκτυπο παραδοσιακού αριστερού κόμματος, όλες οι οργανώσεις της επαναστατικής αριστεράς, μικρότερες ή μεγαλύτερες, δρούσαν πλέον σαν μικρογραφίες κομμάτων, η εργατική αυτονομία είχε παραγκωνιστεί, είχαν επίσης ξεκινήσει να συζητούν με αυτούς του Manifesto για κοινή κάθοδο στις εκλογές, πράγμα που έκαναν λίγο αργότερα, εγώ είχα ήδη αποχαιρετήσει μαζί με την Ροσσάνα τον αγαπημένο φίλο Αρτούρο, υπεύθυνο της ομάδας περιφρούρησης, εκεί πήρα τα πρώτα μαθήματα αμυντικής στάσης στις πορείες, με στάλιν [τα ξύλα στα οποία δένουμε τις σημαιούλες] και μπουκάλια.
Οι οργανώσεις της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς ήταν η απάντηση του ανταγωνιστικού κινήματος στον ρεβιζιονισμό της γερασμένης αριστεράς, και στην διστακτικότητα του συνδικαλιστικού κινήματος. Η εγκατάλειψη του επαναστατικού προσανατολισμού του ΚΚΙ είχε πλέον ολοκληρωθεί, το ενδιαφέρον του προσανατολίζονταν στην μεταρρύθμιση του ντόπιου καπιταλισμού, με τον ρεφορμισμό, [το σύστημα, με την χριστιανοδημοκρατία στο κεφάλι, στηρίζονταν σε απαρχαιωμένους θεσμούς και στην συνεργασία με την μαφία και το παρακράτος], και χρειάζονταν νέες μορφές ταξικής συναίνεσης και »προοδευτισμού»για να περάσει την μετατροπή του από τον φορντισμό στις νέες μορφές αποκεντρωμένης, ευέλικτης παραγωγής, με την διάλυση της αλυσίδας και των μικρότερων, περισσότερο ευέλικτων μονάδων, όπου η εκμετάλλευση των εργατών επιτυγχάνονταν ευκολότερα. Η σύγχρονη σοσιαλδημοκρατία είναι πλέον γεγονός, και έχει το όνομα του μεγαλύτερου κομουνιστικού κόμματος του δυτικού κόσμου. Έτσι, υπό τις ευλογίες του Pci, και των υπ’ αυτό ελεγχόμενων συνδικάτων, περνούμε από τον εργάτη μάζα της φορντικής αλυσίδας στον κοινωνικό εργάτη, της διάχυτης σε κάθε γωνιά της μητρόπολης παραγωγής υπεραξίας, και ταξικής υποδούλωσης. Δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσο ανεπτυγμένη ήταν τότε η παραγωγή στο σπίτι, από νοικοκυρές, συνταξιούχους, άνεργους και πιτσιρικάδες! ανασφάλιστους! Και το πανεπιστήμιο εργάτες παρήγαγε, και το σχολείο, εμπόρευμα ο άνθρωπος, νοίκιαζε τις δεξιότητες του στο εκάστοτε αφεντικό, υπό τις οδηγίες των υπηρετών του, δασκάλων-καθηγητών και ούτω καθεξής.
Έτσι λοιπόν εκτινάσσεται η μαζικότητα των οργανώσεων της επαναστατικής αριστεράς, οι οποίες σε μια πρώτη φάση έχουν πολλά να δώσουν στην ανάπτυξη του ανταγωνιστικού κινήματος. Σιγά σιγά όμως μετατρέπονται σε μικρογραφίες-παρωδίες ενός σύγχρονου κόμματος, με όλες τις αντιφάσεις, τις μικρότητες και τον γραφειοκρατισμό που αυτό συνεπάγεται. Lotta continua, Potere operaio, Manifesto, Movimento Studentesco, Avanguardia operaia κάποιες από αυτές, με τις εφημερίδες τους πλέον να πουλιούνται στα περίπτερα σε εθνικό επίπεδο, ακόμη και στο πιο απομακρυσμένο χωριό της επικράτειας μπορούσες να βρεις την Lotta continua, το Quotidiano dei lavoratori, το Manifesto κλπ. Αυτό βέβαια σίγουρα συνέβαλε στην διάχυση της συζήτησης που αναπτύσσονταν μέσα στους χώρους του κινήματος και των οργανώσεων σε κάθε γωνιά της χώρας και σε κάθε σπίτι συντρόφου που ενδιαφέρονταν να ξεμπλέξει από τα γρανάζια της συγκατάθεσης στα σχέδια του συστήματος.
Τι είχε προηγηθεί της άφιξης μου στην πανέμορφη εκείνη, τόσο ενδιαφέρουσα, χώρα; Πολλά και θαυμαστά. Πρώτα καταλήψεις πανεπιστημίων και σχολείων με στόχους που στρέφονταν ενάντια στην ιεραρχία και το αλάθητο των καθηγητών, μεταστροφή των εκπαιδευτικών μαθημάτων προς προοδευτικότερα μονοπάτια, το άνοιγμα των σχολών προς την κοινωνία και των θεμάτων που την απασχολούν, προς το εργοστάσιο επίσης, τους εργάτες.
Έρχεται το θερμό φθινόπωρο του ’69, η μεγαλύτερη εργατική κινητοποίηση στη δύση, τεράστιες απεργίες, καθημερινές μορφές αντιεξουσίας, χωρίς καμία καθοδήγηση, αυθόρμητες, συχνά βιαιότατες, σημαντικές νίκες, υπό το σύνθημα: τι ζητάμε; τα πάντα! η τάξη διαρρηγνύεται, η εξουσία απειλείται, η προλεταριακή αυτονομία είναι καθημερινή πρακτική στα εργοστάσια και στις γειτονιές, η άρνηση της εργασίας γίνεται τρόπος ζωής, καθημερινή πρακτική, η οικειοποίηση της ζωής των νεαρών εξεγερμένων είναι γεγονός! Έχει μπει υπό αμφισβήτηση ολόκληρο το οικοδόμημα της μπουρζουαζίας, ολόκληρο το αξιακό της σύστημα, τα θεμέλια τρίζουν, η αυτονομία είναι ο υπαρκτός κομουνισμός των νεαρών προλετάριων, η πρακτική των αναγκών καθημερινότητα τους!
Ο τεϊλορισμός και η εισαγωγή αυτοματοποιημένων τεχνικών, η γραμμή συναρμολόγησης, η τυποποίηση των ρυθμών και τα ωράρια εργασίας, όλα αυτά είχαν κάνει το εργοστάσιο έναν απολύτως μη κοινωνικό χώρο μέσα στον οποίον οι επικοινωνίες μεταξύ ενός εργάτη και ενός άλλου ήταν σχεδόν αδύνατες λόγω της απόστασης, του θορύβου, του σωματικού διαχωρισμού, και στον οποίο ο χώρος εργασίας ήταν αποπροσωποποιημένος και διαρθρωμένος με δεσποτικό, επαναλαμβανόμενο τρόπο, σχεδιασμένο να επιβάλλει χρόνους, κινήσεις, χειρονομίες, αντιδράσεις σε έναν όλο και λιγότερο ανθρώπινο χειριστή, όλο και πιο μηχανικό.Η ταξική ανασύνθεση των εργατών των γραμμών συναρμολόγησης ξεκινά ακριβώς από αυτή την απανθρωποποίηση, την αποκτήνωση.Η εξέγερση του εργάτη μάζα είναι η εξέγερση του μηχανοποιημένου ανθρώπου που παίρνει τη μηχανοποίησή του κατά γράμμα και λέει: τότε, αν πρέπει να είμαι απόλυτα αποκτηνωμένος, αν δεν πρέπει να έχω ψυχή, σκέψη, ατομικότητα, θα είμαι έτσι μέχρι τέλους, σίγουρα, απεριόριστα, χωρίς ντροπή. Δεν θα συμμετέχω πλέον με το μυαλό στην εργασιακή διαδικασία, θα είμαι ξένος, κρύος, αποσπασμένος. Θα είμαι άγριος, βίαιος, απάνθρωπος όπως θέλησε να είμαι το αφεντικό. Αλλά θα είμαι τέτοιος μέχρι το σημείο να μην παραχωρώ πλέον ούτε ένα χιλιοστόγραμμο της νοημοσύνης μου, της διαθεσιμότητάς μου, της διαίσθησής μου στην εργασία, στην παραγωγή.
Αυτή που οι φιλόσοφοι είχαν περιγράψει ως αλλοτρίωση που υπέστη ο εργάτης μετατρέπεται εδώ στη συνέχεια σε μια σκόπιμη, οργανωμένη, εσκεμμένη, δημιουργική αδιαφορία. Η αδιαφορία σημαίνει: ούτε καν μια ουγγιά ανθρωπιάς στην παραγωγή. Όλη η ανθρωπιά στον αγώνα. Καμία επικοινωνία και κοινωνικότητα για την παραγωγή Δεν υπάρχει διαθεσιμότητα για την πειθαρχία.Όλη η διαθεσιμότητα για την συλλογική απελευθέρωση. Ανασύνθεση της τάξης, λοιπόν, ήθελε να πει, απλά και κατά συνέπεια: σαμποτάζ, αποκλεισμός, καταστροφή των εμπορευμάτων και των εγκαταστάσεων, βία κατά των ελεγκτών των ωραρίων δουλείας. Η εργατική νοημοσύνη αρνήθηκε να είναι παραγωγική νοημοσύνη , και εκφράστηκε εξ ολοκλήρου σε δολιοφθορά, στην κατασκευή χώρων αντιπαραγωγικής ελευθερίας.
Η ζωή άρχισε να ανθίζει ξανά ακριβώς εκεί που είχε ριζικά εξαλειφθεί και σβήστηκε, μεταξύ των γραμμών, στα τμήματα, στις τουαλέτες, όπου οι νεαροί προλετάριοι άρχισαν να πίνουν μπάφους, να κάνουν έρωτα, να περιμένουν τους επιστάτες καθάρματα για να τους ρίξουν μπουλόνια κατακέφαλα και ούτω καθεξής. Το εργοστάσιο θεωρήθηκε σαν ένα απάνθρωπο lager, και άρχισε να γίνεται τόπος μελέτης, συζήτησης ελευθερίας και αγάπης. Αυτή ήταν η άρνηση της εργασίας. Αυτή ήταν η ανασύνθεση της τάξης.
Στα τέλη της δεκαετίας του εξήντα ο αγώνας των εργατών είχε κάνει εντελώς άνω κάτω το πειθαρχικό σύστημα του κοινωνικού εργοστασίου, και το οικονομικό σύστημα του κέρδους, μέσα σε αυτό το σεισμό, ακριβώς εκείνα τα χρόνια, τα μεγάλα αφεντικά, οι οικονομολόγοι, ο οργανωτικός εγκέφαλος του κεφαλαίου προσπαθούσαν να επανενεργοποιήσουν μερικές από τις θεμελιώδεις λειτουργίες της καπιταλιστικής αναπαραγωγής. Πάνω απ ‘όλα έπρεπε να επανενεργοποιηθεί η παραγωγικότητα – που είχε δραματικά τεθεί σε κρίση από την ανυποταξία, από την απουσία των εργατών από την δουλειά/assenteismo – και η πειθαρχία, η οποία είχε τεθεί δραστικά σε κρίση από την εργατική αλληλεγγύη από την ισονομία και το αντι-αυταρχικό κλίμα.]
απόσπασμα από την »χρυσή ορδή»
Πως απαντά το κατεστημένο; με την Στρατηγική της έντασης: Βόμβα στην piazza Fontana στο Μιλάνο, τον Δεκέμβρη του ίδιου έτους, βόμβες στη Ρώμη, δεκάδες νεκροί, κύκλοι της αστυνομίας, παρακράτος, φιλοχουντικοί, στρατιωτικοί, κυβερνητικοί αξιωματούχοι και μυστικές υπηρεσίες σε αγαστή συνεργασία με τους φασίστες-εκτελεστικά όργανα δημιουργούν τη σφαγή, κατηγορούν τους αναρχικούς, εκπαραθυρώνουν τον Pinelli δολοφονώντας τον, με μοναδικό σκοπό την ανακοπή της δυναμικής της αριστεράς που αναπτύσσονταν ραγδαία και απειλούσε την εξουσία του κατεστημένου.
Οι ίδιοι κύκλοι οργανώνουν πραξικόπημα σαν το ελληνικό, σε συνεργασία με την δική μας χούντα, γίνονται γνωστά αυτά τα σχέδια στους κόλπους του κινήματος, κάποιοι ξεκινούν να οργανώνονται για να τα αντιμετωπίσουν αμεσότερα. Γεννιούνται οι ερυθρές Ταξιαρχίες.
Έχουν προηγηθεί οι Gap, Ομάδες παρτιζάνικης δράσης, με τον Giangiacomo Feltrinelliστο τιμόνι, δεν προλαβαίνουν όμως να έχουν τη δράση που θα ήθελαν γιατί ο τεράστιος αυτός άνθρωπος, γόνος μιας από τις πλουσιότερες οικογένειες της χώρας, που είχε ταξιδέψει στην Κούβα και είχε γνωριστεί προσωπικά με τον άλλον μεγάλο, τον Φιντέλ Κάστρο, είχε εκπαιδευτεί εκεί στον ανορθόδοξο πόλεμο, σκοτώνεται μιαν θλιβερή ημέρα του μάρτη ’72 κάτω από ένα στύλο υψηλής έντασης, την ώρα που συνέδεε έναν εκρηκτικό μηχανισμό, με σκοπό να νεκρώσει από ρεύμα το Μιλάνο.
Εν τω μεταξύ ξεπηδούν σαν τα μανιτάρια σε όλη την χώρα νεανικά κέντρα, νεολαίστικα, αυτόνομα, στέκια επιτροπές και κολεκτίβες που σκοπό έχουν να συγκεντρώσουν τους νέους, αποκλεισμένους, που παρατούν τρέχοντας τις οργανώσεις και θέλουν να συνεβρεθούν και να ζήσουν από κοινού την καθημερινότητα τους, άλλους που δεν πάτησαν το πόδι τους ποτέ σε αυτές, κυρίως στις γειτονιές της περιφέρειας, αγόρια και κορίτσια από τα προάστια των μεγάλων και των μικρότερων πόλεων, στα εργοστάσια στα σχολεία στις σχολές, όλοι εκείνοι που θέλουν μιαν άλλη πολιτική στράτευση, βασισμένη στην πεποίθηση ότι το πολιτικό είναι προσωπικό – και το προσωπικό πολιτικό, αγωνιστές που δεν μεταφέρουν πλέον εντολές κομματικών επιτελείων, μόνιμοι πρώην αφισοκολλητές, κάνουν πράξη το σύνθημα που είχε ξεπηδήσει από τους κόλπους του Συνεχή αγώνα και έλεγε: »prendiamoci la città, να πάρουμε την πόλη», δημιουργώντας τις πρώτες μορφές αντιεξουσίας.
‘Ήμαστε λοιπόν η «γενιά της υπαρξιακής εξέγερσης» για να ανιχνεύσουμε ξανά και να ανακτήσουμε τις ρίζες όλων των «Εξήντα οκτώ»: από τα αμερικανικά beat στους χίπις, στους μαύρους πάνθηρες, από την εξέγερση ενάντια στη «μορφή κόμμα» και την άρνηση της «ανάθεσης», στην οριζόντια πολιτική αυτοοργάνωση, από τη βαθιά ανάγκη της «αυτονομίας του υποκειμένου» στην απόρριψη της καταναλωτικής κοινωνίας που παράγει τον «μονοδιάστατο άνθρωπο», από την ανάγκη / προϋπόθεση να εφεύρουμε, να δημιουργήσουμε μια «υλική συγκρότηση της τάξης» στην κριτική διαμαρτυρία-διένεξη-διαμάχη, βίαιη συχνά, της τυπικής δημοκρατίας και των «τυπικών συνταγμάτων». Θεμελιώδες ήταν να κάνουμε κατανοητή την «παγκοσμιοποίηση» των νέων διαδικασιών της υπαρξιακής και πολιτικής αυτοδιάθεσης που ξεκινώντας από τη ριζοσπαστική κριτική της πυρηνικής οικογένειας επεκτείνονταν στο σχολείο, τον κόσμο της εργασίας, το κόμμα, τους «συνολικούς θεσμούς» και το κράτος για να εισρεύσουν στην παγκόσμια αντιπολίτευση ενάντια στη μέγιστη μορφή κυριαρχίας που είναι ο ιμπεριαλισμός Με μια εκπληκτική αρμονία πραγματοποιούνταν με αυτό τον τρόπο και, ξεκινώντας από την καθημερινή ζωή του καθενός, η συγκόλληση-η σύνδεση ανάμεσα στην «απελευθέρωση του εαυτού μας ως απαραίτητη προϋπόθεση για την απελευθέρωση όλων», και η τοποθέτηση μας πλάι στους αγώνες απελευθέρωσης όλου του Νότου του κόσμου. Σε αυτή την πορεία η «παγκόσμια διαμαρτυρία» έβρισκε την ενοποίησή της σε διεθνές επίπεδο’.
απόσπασμα από το βιβλίο: Nanni Balestrini, Primo Moroni – L’orda d’oro, η χρυσή ορδή, το μεγάλο επαναστατικό και δημιουργικό, πολιτικό και υπαρξιακό κύμα
Να πω εδώ συμπληρώνοντας, πως μιας και ήμαστε αντικαπιταλιστές, ήμαστε ενάντια στην ατομική ιδιοκτησία! έτσι λοιπόν, και αφού όλες οι πτυχές της καθημερινής μας βιοτής έχουν την πολιτική χροιά που μας ξεχωρίζει από τους υπόλοιπους, δεν θα μπορούσαν να λείψουν από την ολικής ανατροπή και οι σεξουαλικές μας σχέσεις! έτσι λοιπόν ο εγγενής κομουνισμός, η καθημερινή επανάσταση, προσωποποιείται, παίρνει την μορφή του αντίθετου φύλλου. Νικιέται ο φόβος της μοναξιάς, κανείς πλέον δεν είναι μόνος, αγαπάς, ναι, αλλά αυτό δεν είναι δεσμευτικό, ούτε ατομικίστικο, μες την συλλογικότητα, σε εκείνο το υπέροχο εμείς, το υπέροχο μαζί, όλοι για όλους, κανείς μοναχός, κι έτσι πάντα κάποιο κορίτσι θα είναι δίπλα σου, κι αυτή που αγαπάς κάποια στιγμή θα είναι και αλλού, όχι με το ζόρι, αλλά απλά…έτσι, γιατί έτσι είναι, δεν είναι κανείς το κέντρο του κόσμου για να κινούνται μόνιμα και αιώνια τα πάντα γύρω του,
είπαμε: τέρμα στην ατομική ιδιοκτησία! το δικό μου και το δικό σου δεν υφίστανται πλέον, μοιραζόμαστε τα πάντα! οι συμπεριφορές αλλάζουν, εδώ και τώρα ο κομουνισμός, όχι αύριο, έχει ήδη ωριμάσει, γευόμαστε ήδη τους καρπούς!
Θα έρθει και το κίνημα τον φεμινιστριών και θα αναποδογυρίσει οριστικά τα πάντα. Μια τεράστια κουβέντα έχει ήδη ανοίξει, και ουδείς δεν μένει στα λόγια! Η επανάσταση της καθημερινής ζωής είναι γεγονός χειροπιαστό! και λέγεται αυτονομία
‘Μια φάση χωρίς προοδευτικές ιδεολογίες ούτε εμπιστοσύνη στον σοσιαλισμό, χωρίς καμία αγάπη για το δημοκρατικό σύστημα, αλλά και χωρίς σεβασμό στους μύθους της προλεταριακής επανάστασης, έδειχνε τις προοπτικές της.Ήταν μέσα σε αυτή την αλλαγή σκηνικού που πήρε μορφή το νέο πολιτικό-πολιτιστικό φαινόμενο της εργατικής αυτονομίας. Autonomia operaia ήταν μια έκφραση που χρησιμοποιούνταν ευρέως στη γλώσσα της συνδικαλιστικής οργάνωσης και των ομάδων. Ήταν μια διατύπωση που αναφέρεται σε εκείνη της συνδικαλιστικής αυτονομίας, η ανεξαρτησία της οργάνωσης του συνδικάτου από το παιχνίδι των πολιτικών κομμάτων ήταν μια σημαντική αρχή κατά τη δεκαετία του εξήντα, αλλά περιελάμβανε στοιχεία ασάφειας, εξάρτησης σε συμβασιακές διαπραγματεύσεις, αποπολιτικοποίησης του αγώνα των εργατών. Εργατική αυτονομία ήθελε να πει κάτι περισσότερο: αυτό σήμαινε την αυτοοργάνωση των αγώνων έξω από τη διαχείριση των συνδικάτων και τις πολιτικές λογικές. Αλλά από το 1973 η έκφραση «εργατική αυτονομία» άρχισε να σημαίνει κάτι νέο, κάτι πολύ ριζοσπαστικό, ότι η εργατική ύπαρξη, η προλεταριακή αλληλέγγυα κοινότητα μπορεί να οργανώσει κοινωνικές συνθήκες ανταλλαγής, παραγωγής και συνύπαρξης αυτόνομες από την αστική νομιμότητα . Αυτόνομες από το νόμο της ανταλλαγής, από το νόμο της παροχής χρόνου, από το νόμο της ιδιωτικής ιδιοκτησίας. Η αρχή της αυτονομίας έλαβε το πλήρες ετυμολογικό της νόημα: η προλεταριακή κοινωνικότητα ορίζει τους δικούς της νόμους και ασκεί την πρακτική τους στο έδαφος που έχει καταληφθεί στρατιωτικά από την μπουρζουαζία’. [απόσπασμα από την »χρυσή ορδή»]
Οι νέοι ταξιδεύουν πολύ, παντού, μέσα κι έξω από την χώρα, και σαν μέλισσες μεταφέρουν τη γύρη της ανυπακοής, ειδήσεις, νέα, κώδικες συμπεριφοράς. Και με τις εφημερίδες του κινήματος, τα βιβλία και τα ελεύθερα ραδιόφωνα το καινούργιο μεταδίδεται σαν αστραπή. Πόσες φορές δεν μάζεψα στο σπίτι παιδιά από τον δρόμο, είχαν αφήσει για μέρες το σχολείο ή το εργοστάσιο, δίχως να ζητήσουν άδεια από κάποιον, και ταξίδευαν για να μαζέψουν εμπειρίες, έβρισκαν καταφύγιο σε πλατείες ή γεφύρια, κάτω απ’ τις στοές, ώρες ατέλειωτες κουβέντας, και λίγο πριν το χάραμα καταλήγαμε στο σπίτι για δυο ανάσες πριν τη συνέχιση της περιπέτειας! η ζωή είναι μια περιπέτεια, ένα μάθημα που δεν τελειώνει ποτές!
‘η Anna είναι δεκαοκτώ χρονών κι αισθάνεται πολύ μόνη έχει θλιμμένο πρόσωπο και δεν βγάζει μιλιά έτσι κι αλλιώς είναι σίγουρη πως κανείς δεν θα την καταλάβαινε κι ακόμη και αν καταλάβει σίγουρα θα την προδώσει. Και το βράδυ στο δωμάτιο πριν κοιμηθεί διαβάζει για αγάπες και όλες τις περιπέτειες μέσα στα βιβλία που κάποιος άλλος γράφει που ονειρεύεται το βράδυ, αλλά την μέρα όμως δεν ζει Και ακούει το αγαπημένο της ραδιόφωνο για να νιώσει ένα κομματάκι κοινής λογικής και φωνές γεμάτες θέρμη και τους χαύνους στίχους όλων εκείνων των τραγουδιστών με παιδικά πρόσωπα και τις σπασμένες καρδιές τους Μα εδώ και λίγο καιρό είναι δύσκολο να ξεφύγεις, υπάρχει κάτι στον αέρα που δεν μπορεί να αγνοηθεί είναι γλυκό, μα δυνατό και δεν σ’ αφήνει ποτέ είναι ένα κύμα που μεγαλώνει και σε ακολουθεί όπου κι αν πας Είναι η μουσική, η εξεγερμένη, η αντάρτισσα μουσική που δονείται στα οστά σου και μπαίνει μες το δέρμα σου που σου λέει να βγεις που σου ουρλιάζει να αλλάξεις να παρατήσεις τις βλακείες και την πλήξη και να μπεις στον αγώνα ο Marco από δίσκους κάνει συλλογή και γνωρίζει από μνήμης κάθε γκρουπ και εν τω μεταξύ ονειρεύεται να πάει στην Καλιφόρνια ή στις πόρτες του κόσμου που βρίσκονται επάνω στην Γερμανία Και λέει: »Εδώ σε μας, κατά βάθος, η μουσική δεν είναι άσχημη, εκείνο που δεν αντέχω είναι μόνο τα λόγια». Αλλά μετά τα ξαναβρίσκει κάθε βορά που βγαίνει έξω μέσα στις αφίσες ή γραμμένα πάνω στους τοίχους Είναι η μουσική, η εξεγερμένη, η αντάρτισσα μουσική που δονείται στα οστά σου και μπαίνει μες το δέρμα σου που σου λέει να βγεις που σου ουρλιάζει να αλλάξεις να παρατήσεις τις βλακείες και την πλήξη και να μπεις στον αγώνα’
Eugenio Finardi Musica ribelle 1976
Δυο κόσμοι στέκονται αντιμέτωποι ο ένας απέναντι στον άλλον, η κοινωνία των εγγυημένων από το σύστημα εξουσίας, και αυτή των μη εγγυημένων, των αποκλεισμένων από την καθεστηκυία τάξη. Οι πρώτοι κοντά ή μέσα στα κέντρα όπου λαμβάνονται οι αποφάσεις, στο σύστημα μέσα μέχρι τα μπούνια – οι δεύτεροι, αυτόνομοι στις συμπεριφορές, εφορμούν να ανατρέψουν το κατεστημένο που τους πιέζει ασφυκτικά σαν βράχος ασήκωτος, ανυπόφορος. Ο θάνατος σου η ζωή μου! Σαν δύο παλαιστές που στέκονται στο ρινγκ, κοιτάζονται στα μάτια λίγο πριν εφορμήσουν ο ένας καταπάνω στον άλλον με ένταση αμείλικτη, κραυγάζουν και χύνονται στη μάχη!
Mensa, φοιτητικό εστιατόριο. Εγώ βρίσκομαι πλέον εκεί, συχνάζω σε καθημερινή βάση στις συγκεντρώσεις της αυτόνομης κολεκτίβας, στις διαρκείς συνελεύσεις των φοιτητών που στήνονται αυθόρμητα στα σκαλιά του πανέμορφου μεσαιωνικού κτιρίου το οποίο στεγάζει τον χώρο, όπου για να φας και να πιεις έπρεπε να στηθείς στην ουρά, στις καλύτερες των περιπτώσεων διαρκούσε μιάμιση ώρα, έφτανε και τις δυο κάποιες φορές, και αυτό πάντοτε, και ενάντια σε αυτή την κατάσταση ξεκίνησαν αγώνες, που αποφασίστηκαν αυτόνομα σε εκείνες τις σκάλες, και κράτησαν πολύ, με υψηλότερης και χαμηλότερης έντασης στιγμές, πέρασαν μέσα από αντιθέσεις, ήττες, αλλά τελικά οδήγησαν στη μεγάλη νίκη.
Βρισκόμαστε πλέον στην εποχή του: creare organizzare contropotere proletario, να δημιουργήσουμε να οργανώσουμε προλεταριακή αντιεξουσία. Στα εργοστάσια και αλλού σαμποτάρουν μαζικά την παραγωγή, μπλοκάρουν τους μηχανισμούς εδώ και πολύ καιρό. Έχει ήδη πέσει και το σύνθημα για την επανακοικειοποίηση του παραγόμενου πλούτου και των απαλλοτριώσεων, και γίνεται καθημερινή πρακτική, μιας και η άρνηση της μισθωτής εργασίας φέρνει μαζί της και την πρακτική των αναγκών!
Εδώ ήμαστε! Έχουμε βρει αυτό που χρειαζόμασταν τόσο καιρό, σκεφτόμαστε οργανωνόμαστε και δρούμε αυτόνομα απ’ ότι μέχρι εκείνη την στιγμή είχε παράξει το παγκόσμιο ανταγωνιστικό κίνημα, μακριά από κομματικές εντολές κεντρικών επιτροπών και γραμματέων. Και η μεγάλη ανατροπή συνίστατο στο ότι, εδώ και καιρό πλέον, είχαμε τινάξει από επάνω μας την σκλαβιά των σταδίων μετάβασης,ζούσαμε τον κομουνισμό εδώ και τώρα! Δεν περιμέναμε να »ωριμάσουν οι συνθήκες», ζούσαμε το όνειρο μας κάθε στιγμή, και ήμασταν ευτυχισμένοι γιατί ήμασταν μαζί, και ήμασταν πολλοί, νιώθαμε επαγγελματίες επαναστάτες.
Στην πόλη υπήρχαν και άλλες αυτόνομες κολεκτίβες, στο πανεπιστήμιο, σε μια δυο γειτονιές, των μαθητών. Συναντιόμασταν συχνά, κουβεντιάζαμε για το σήμερα και το αύριο του κινήματος, οργανώναμε κοινές δράσεις, περιφρουρούσαμε μαζί τις πορείες, μιλούσαμε για σχέδια, εκστρατείες και στόχους.
Είχαμε και τους Nap στην πόλη, εκεί είχαν αναπτυχθεί περισσότερο, μάλλον, να πω πως σε εμάς είχαν γεννηθεί, στις Murate, στην φυλακή της πόλης, στην καρδιά της πόλης, σε εμάς και στις φυλακές και τις φτωχογειτονιές της Νάπολι ήταν που έγινε η ζύμωση ανάμεσα σε έγκλειστους πολιτικούς αγωνιστές και έγκλειστους προλετάριους του κοινού ποινικού κώδικα. Αυθόρμητοι και ενθουσιώδεις, υπέπεσαν σε παιδαριώδη λάθη μιας και συχνά απέφυγαν να τηρήσουν και τους πιο στοιχειώδεις κώδικες παρανομίας, αποδεκατίστηκαν πολύ σύντομα από τους κατασταλτικούς μηχανισμούς, κάποιοι δολοφονήθηκαν εν ψυχρώ, μέχρι αποφασίσουν να ενωθούν με τις Ταξιαρχίες, θέτοντας τέλος στην ανεξάρτητη πορεία τους.
Συχνές και οι συναντήσεις σε εθνικό επίπεδο, πλέον η Αυτονομία έχει οργανωθεί για τα καλά, εκατοντάδες πραγματικότητες διάχυτες σε ολόκληρη την επικράτεια, ένα πολύχρωμο μωσαϊκό, με το δικό τους λεξιλόγιο, ζουν και προτείνουν πράγματα συχνά διαφορετικά από τόπο σε τόπο, ανταλλάσσονται όμως όλα αυτά και άμεσα κι επηρεάζουν τον καθένα, κι ας συναναστρεφόμαστε διαφορετικότητες! λόγω του εργατισμού που αγαπά σε θεωρητική βάση, παίρνει το όνομα εργατική Αυτονομία, έχοντας στις τάξεις της αγωνιστές απ’ όλα τα κοινωνικά στρώματα, η εργατική φιγούρα βρίσκεται στο επίκεντρο! Ο κοινωνικός εργάτης έχει βρει πλέον το σπίτι του, σαμποτάρει στα εργοστάσια, με τις απεργίες a gatto selvaggio, απροειδοποίητα, μπλοκάρει την παραγωγή και »τιμωρεί» τους capo reparto, τους επιστάτες, τους επικεφαλής, σαμποτάρει και τον ίδιο τον χρόνο που δουλεύει! απαλλοτριώνει τον πλούτο που ο ίδιος παράγει και το αφεντικό εκμεταλλεύεται, ταξιδεύει και δεν πληρώνει, διασκεδάζει και δεν πληρώνει, παράγει πολιτισμό, νέες αξίες, ζει και αγαπά και μαθαίνει.
Εν τω μεταξύ οι Br έχουν περάσει από την ένοπλη προπαγάνδα στον ανταρτοπόλεμο, πιστές στα χνάρια των θρυλικών Τουπαμάρος. Έχουμε πλέον να αναμετρηθούμε και μ’ αυτούς κανονικά, έχουν καταφέρει να αποκτήσουν μεγάλες συμπάθειες μες το κίνημα, κάποιοι λεν πως είναι σύντροφοι που σφάλλουν, κάποιοι επικροτούν κανονικά. Σ’ εμένα τρέφουν συμπάθεια. Θέλουν βέβαια να χτίσουν το μαχόμενο κόμμα, κάτι που είναι μακρινό στα δικά μας θέλω. Σίγουρα ήμαστε παιδιά του μαρξισμού-λενινισμού, ήμαστε την ίδια στιγμή και εγγόνια της παρισινής Κομμούνας, έχουμε επιρροές επίσης και από την Ισπανική επανάσταση, οραματιζόμαστε, θέλουμε να χτίσουμε τον λαϊκό στρατό κομουνιστικής απελευθέρωσης, τα πρώτα κύτταρα του νιώθουμε πως ήμαστε εμείς. Εμένα προσωπικά με θρέφει η ιστορία του χιλιανού Mir, για κάποιον λόγο που ξανά αδυνατώ να εξηγήσω, είναι αυτούς που έχω διαρκώς στο μυαλό μου.
Μπορεί να σκοτώθηκε ο μεγάλος Φελτρινέλλι, έχει προλάβει να χτίσει όμως σε όλη την χώρα έναν σπουδαίο εκδοτικό οίκο με ένα μεγάλο δίκτυο βιβλιοπωλείων, στα οποία μπορείς να βρεις ότι πιο ανατρεπτικό έχει εκδοθεί, συν μπροσούρες και κείμενα όλων των επαναστατικών οργανώσεων που βρίσκονται διάσπαρτες στον πλανήτη. Αυτό βοηθάει θαυμάσια στην ενημέρωση και τον διάλογο μεταξύ συντρόφων, εκεί βρίσκω κείμενα του Mir και έχω κατασυμπαθήσει την οργάνωση της οποίας ηγείται ο ανιψιός του Αλλιέντε, Μιγκέλ Ενρίκεζ.
Ο ένοπλος αγώνας δεν είναι πλέον μονοπώλιο της ΕΤΑ και του IRA στην Ευρώπη. Νέες οργανώσεις έχουν γεννηθεί και δρουν τόσο στην Ισπανία, αυτή που κάνει αίσθηση είναι η Raf στην Γερμανία. Ο διάλογος απλώνεται, οι επιρροές μεγαλώνουν, η κουβέντα παίρνει φωτιά. Σε εμάς έχουν ξεσπάσει καινούργια κινήματα που φέρνουν τα πάνω κάτω στην καθημερινότητα μας, ταράζοντας τα νερά του αγώνα όσο και ου συστήματος που βλέπει τα ταμπού να θρυμματίζονται το ένα μετά το άλλο. Το κίνημα των νέων που αγωνίζεται ανοικτά πλέον για την αποποινικοποίηση της μαριχουάνας και του χασίς, όπως και για έναν άλλο τρόπο να νοείται η οικογένεια, [είχε ξεκινήσει η αμφισβήτηση από το ’68]
οι νεολαίοι, αυτοί οι ασταμάτητοι, που μπουκάρουν σε θέατρα, κινηματογράφους, αίθουσες χορού, εστιατόρια, και δεν πληρώνουν ή πληρώνουν συμβολικά, αυτομειώνουν λογαριασμούς τηλεφώνου και ρεύματος, μια αναταραχή ανυπακοής που σαρώνει μεγάλα κομμάτια της κοινωνίας, οι αστοί τρέμουν, νιώθουμε ανίκητοι
– οι φεμινίστριες που χαλούν κόσμο και έχουν συνταράξει τις προσωπικές σχέσεις, ενάντια στον πατριαρχικό τρόπο να βλέπει ο άνθρωπος τη ζωή, την σεξουαλικότητα, το φύλλο!
Σπουδαίες ταινίες βοηθούν τον διάλογο για την ανατροπή, η μουσική ακολουθεί επίσης, αν δεν έχει κάνει εκείνη την αρχή. Έχει ενώσει παγκόσμια την νεολαία σε ένα νέο αξιακό σύστημα, τα γερασμένα νοήματα γκρεμίζονται στο σωρό, ένας νέος αέρας φυσά και γεμίζει τα πνευμόνια μας με ζωντάνια, καινούργια αρώματα μας συνεπαίρνουν. Το παλιό, το αρχαϊκό πνέει τα λοίσθια.
Ο διεθνισμός, και η αγάπη προς τους παλαιστίνιους, και τους φενταγίν τους:
LA CANTATA ROSSA PER TALL EL ZAATAR – GAETANO LIGUORI / GIULIO STOCCHI / DEMETRIO STRATOS 1976
‘Μα κανείς κανείς λέω να μη κλάψει! Ούτε ένα δάκρυ από τα μυστικά χώματα του πόνου μας ούτε ένα δάκρυ! Γιατί όρθιοι όρθιοι πέθαναν Κανείς να μη κλάψει! Όρθιοι δίπλα στο πηγάδι και στις ρίζες του ψωμιού Κανείς να μη κλάψει! Όρθιοι ανάμεσα στις πεισματάρικες εποχές της δουλειάς τους Κανείς να μη κλάψει! Στη θέση τους φορώντας τα παπούτσια και με τουφέκια Κανείς να μη κλάψει! Όρθιοι από οδοφράγματα μιλώντας στ’ αστέρια Κανείς να μη κλάψει! Όρθιοι με τα μάτια καρφωμένα στα ποτάμια της Παλαιστίνης Κανείς να μη κλάψει! Όρθιοι χαράζοντας απέραντους δρόμους προς την επιστροφή Κανείς να μην κλάψει! Όρθιοι με δώρα ελπίδας στα μωρά του μέλλοντος Κανείς να μη κλάψει! Όρθιοι στέκονται Ahmed Fathma Ibrahim όρθιοι Mervath Abeth Leila όρθιοι στέκονται Youssef ο παππούς και ο μικρός Fadh που ήταν τριών χρόνων όρθιοι στέκονται καθένας από τις τριάντα χιλιάδες του Tall el Zaatar κανένας κανένας λέω κανένας να μη κλάψει! Ούτε ένα δάκρυ! Γιατί βλέπετε; Τους έδιωξαν από τη γη τους και από το όνειρο τους τους διασκόρπισαν τους έκλεισαν στα στρατόπεδα τους έδωσαν ένα νούμερο αποκαλώντας τους πρόσφυγες τους πούλησαν σε όλα τα παζάρια κι όταν πήραν το τουφέκι »Ληστές» φώναξαν και τους σκότωσαν βασάνισαν σφαγίασαν τους διαίρεσαν και του είπαν »Εσύ δεν θα έχεις πατρίδα!» κι αυτοί όρθιοι στα πόδια τους με το ανάστημα τους κατοικούν τον κόσμο κατοικούν τον κόσμο κατοικούν τον κόσμο’
Όμως οι φασίστες το κράτος και το παρακράτος δεν έχουν καθίσει με σταυρωμένα χέρια όλο αυτό το διάστημα. Σύντροφοι δολοφονούνται στο δρόμο, στα σπίτια τους και στις πορείες από φασίστες ή αστυνομικές δυνάμεις. Βόμβες σκάνε σε πλατείες τρένα και σιδηροδρομικούς σταθμούς σκοτώνοντας δεκάδες. Και μέσα σε όλη την αναμπουμπούλα, οι κομουνιστές – που δεν είναι κομουνιστές, έχουν πλέον προτείνει επίσημα τον ιστορικό συμβιβασμό ανάμεσα στις δεξιές και »αριστερές» πολιτικές δυνάμεις για την συνδιαχείριση της εξουσίας και του κρατικού μηχανισμού, την διατήρηση του status quo, και θάβουν βαθιά στο χώμα κάθε ταξικό πρόσημο!
Εμείς τους αγνοούμε πλήρως. Μας αποκαλούν φασίστες και χουλιγκάνους και εγκληματίες, μας πορώνουν περισσότερο. Στους κινηματογράφους, στην διάρκεια ανατρεπτικών ταινιών είναι σαν να βρίσκεσαι σε πορεία της αυτονομίας, σε διαδήλωση, λείπουν μόνο οι συγκρούσεις! Βλέπουμε σπουδαίο κινηματογράφο, με θέματα ανυπακοής και ανατροπής, του κατεστημένου και της ζωής της ίδιας. Δεν θα σταθώ εδώ, όπως έχω κάνει και αλλού σε αυτό το κείμενο, ας ανάψει η συζήτηση, θα αναφέρω μοναχά δυο, που έπαιξαν ρόλο κλειδί στις αποφάσεις που ακολούθησαν, για πολλούς και εμένα προσωπικά: ο Αμερικάνος, υπό κατάσταση πολιορκίας, του Κώστα Γαβρά, με την υπέροχη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, και η μάχη του Αλγερίου, του Gillo Pontecorvo. Η πρώτη διαπραγματεύεται την απαγωγή στην Ουρουγουάη αμερικανού εκπαιδευτή-βασανιστή από τους αντάρτες Τουπαμάρος και την εκτέλεση του ύστερα από την αποτυχία των διαπραγματεύσεων. Άριστα επενδυμένη με μουσική του Μίκη δημιουργεί αίσθηση. Η δεύτερη, άκρως ρεαλιστική κι ακόμη αληθοφανέστερη, δείχνει την άγρια πλευρά του ανταρτοπόλεμου στην κάσμπα της πόλης του Αλγερίου που αγωνίζεται να ελευθερωθεί από τους γάλλους και να δημιουργήσει μια νέα, σοσιαλιστική πραγματικότητα.
Η προοπτική του ένοπλου αγώνα στην καρδιά της μητρόπολης κερδίζει ολοένα περισσότερους, με έναν τρόπο πολύ διαφορετικό όμως από αυτόν της σκληρής παρανομίας των εΤ. Δεν είναι καθόλου εύκολη η ζωή με νέα ταυτότητα, αποκομμένος απ’ όλες τις μέχρι εκείνη την στιγμή γνωριμίες, η προσπάθεια να περνάς διαρκώς απαρατήρητος, για ένα νέο στα ντουζένια του. Θέλει καρύδια και θέληση μεγάλη, υπομονή, αυτοκυριαρχία, ψυχρό αίμα. Δεν είναι όλοι φτιαγμένοι για μια τέτοια καθημερινότητα, το ξέραμε πολύ καλά, το απορρίψαμε.
Όμως και η παλιά πολιτική στράτευση είχε φάει τα ψωμιά της. Η σύγκρουση στον δρόμο ολοένα δυσκολότερη, έχουν εμφανιστεί τα όπλα και στην δικιά μας την πλευρά, οι σύντροφοι δεν θέλουν να πέφτουν πλέον σαν τα κοτόπουλα από φασίστες κι αστυνομικούς. Τα προκαθορισμένα ραντεβού έχουν αποτύχει, οδηγούν σε σφαγές, σε επίπεδο χώρο έδαφος και περιβάλλον γνωστά εκ των προτέρων στον αντίπαλο, προκρίνουμε τον αιφνιδιασμό, δίχως να εγκαταλείψουμε την παρέμβαση στον δημόσιο χώρο και λόγο. Δυο, και τρία διαφορετικά επίπεδα είναι εφικτά αποφασίζουμε.
Δουλεύουμε πάντα μες τις κολεκτίβες, τις συνελεύσεις και τις επιτροπές. Δουλεύουμε όμως και με τους πιο αποφασισμένους συντρόφους σε άλλο επίπεδο, σε άλλους χώρους, μυστικά. Ζούμε στα σπίτια μας, δεν εξαφανιζόμαστε.Η άσκηση στα δάση με τους πολλούς συνεχίζεται πάντα, αδιάκοπα. Τώρα όμως οι λιγότεροι εκπαιδευόμαστε και σε άλλα πράγματα. Και αργά αλλά σταθερά προχωρούμε σε πιο σύνθετες καταστάσεις, μαθαίνουμε κι εμείς να εκπαιδεύουμε, με ένα πράγμα στο μυαλό σφηνωμένο: να αποφεύγεις παράπλευρες απώλειες, υλικές ή φυσικές.
Ζούμε πλέον στην ημιπαρανομία, μας βρίσκει το ’77, και είναι μια υπέροχη χρονιά, η εξέγερση είναι συντριπτική. Έχουν προηγηθεί καταλήψεις ενάντια στο νόμο Malfatti, μεταρρύθμισης στην πανεπιστημιακή εκπαίδευση, αγώνες διαρκείς ενάντια στην πολιτική των θυσιών που είχε υιοθετήσει το Κκ, μάχες και εθνικές πορείες ενάντια στην καταστολή, ενάντια στο νόμο Reale που επιτρέπει στους αστυνομικούς να πυροβολούν με το αζημίωτο, δίχως δεύτερη σκέψη, χωρίς να απειλούνται πραγματικά, δίνει ζωή στην κατάσταση εξαίρεσης. Σκοτώνονται σύντροφοι, σκοτώνονται αστυνομικοί, ο υφέρπον εμφύλιος χαμηλής έντασης είναι πλέον γεγονός. Τον μάρτη του ’77 στη Ρώμη διαδήλωση 100 χιλιάδων νέων, ατέλειωτες γραμμές οπλισμένων με ότι θες αυτόνομων πορεύονται στην πόλη, είναι ώρες πολλές ανταρτοπόλεμου στους δρόμους με χιλιάδες εμπλεκόμενους συντρόφους και αστυνομικούς. Σπάζονται οπλοπωλεία, μοιράζονται όπλα, δέχονται επιθέσεις και πυρπολούνται αστυνομικά τμήματα, εκθέσεις αυτοκινήτων πολυτελείας, δικαστήριο, κομματικά γραφεία, γίνεται προσπάθεια επίθεσης στις φυλακές της πόλης αλλά αποτυγχάνει, η εξέγερση διαρκεί μέχρι αργά το βράδυ.
Μιλά για την διαδήλωση του Μάρτη του ’77 στην Ρώμη, ‘για να αναδειχθεί ο εθνικός χαρακτήρας της κίνησης.’ Εκεί πήγαν δύο ξεχωριστές ομάδες. ‘Μία των ΄κομμουνιστικών επιτροπών’ για τις οποίες μίλησα και η άλλη του ‘συλλόγου Σάντα Κρότσε’. Εγώ είμαι σε αυτή την τελευταία ομάδα’ ,λέει. ‘Περνάμε από τα γραφεία των ‘Βόλσι’, όπου βρίσκονται καμιά εκατοστή άτομα, οι τριάντα οπλισμένοι για παν αμυντικό ενδεχόμενο. Σε μας δόθηκαν μπαστούνια και μολότοφ’. Ονοματίζει μία κοπέλα που τους παρέλαβε από τον σταθμό. ‘Ξεκινά η πορεία χιλιάδων ατόμων. Αρχίζουν οι συγκρούσεις με την αστυνομία.Κάποιοι από τους διαδηλωτές -όχι Φλωρεντίνοι- πυροβολούν. Χάος, δακρυγόνα και άλλα.’ ‘Κοντά στο ποτάμι σπάζεται ένα κατάστημα αθλητικών με όπλα που φορτώνονται σε ένα αυτοκίνητο.’ ‘Εμείς πανικοβληθήκαμε αλλά άλλοι προσεγγίζουν διαφορετικό οπλοπωλείο, υπήρχε αλυσίδα που τους εμπόδισε να πλησιάσουν. Πάρθηκαν τα όπλα που χρειάζονταν και τότε επέτρεψαν στους υπόλοιπους να πάρουν ότι ήθελαν.’ ‘Διαδόθηκε η φωνή ότι εκείνοι που είχαν ενεργήσει ανήκαν στις Ερυθρές Ταξιαρχίες. Κάποια από τα όπλα κατέληξαν στο ποτάμι. Το αμάξι το φορτωμένο απομακρύνθηκε πρίν φτάσει η Άμεση Δράση’.‘Συνεχίζοντας πλησιάσαμε ένα Αστυνομικό Τμήμα και εκείνοι πυροβόλησαν, νόμισα πως χτυπήθηκα και έπεσα κάτω. Χτυπήθηκα στον αστράγαλο και το μπουφάν μου ήταν τρυπημένο από σφαίρα. Βρήκα διαμονή σε σπίτι προλεταριακής συνοικίας. Το άλλο πρωί γύρισα πίσω’. ‘Εκτίμησα αρνητικά τα γεγονότα σε πρώτη φάση μετά όμως από τις ειδήσεις που έφτασαν διά μέσω του Τύπου φάνηκε πως ο απολογισμός δεν ήταν καθόλου αρνητικός και πως ανάλογα γεγονότα είχαν διαπιστωθεί και σε Μπολόνια, Μιλάνο και το γεγονός παίρνει διάσταση μιάς αληθινής και πραγματικής Επανάστασης, μιάς μέρας Επαναστατικής’.
Απόσπασμα από τις καταθέσεις στην δικογραφία εναντίον μου
Τον σεπτέμβρη στη Μπολόνια το τετραήμερο συνέδριο του κινήματος μαζεύει ξανά εκατό χιλιάδες, δεν στέκομαι στις συζητήσεις, γυρνώ όλη μέρα στην πόλη, στα συμβάντα στους δρόμους και τις πλατείες, στην διαφορετικότητα, την ποικιλία. Αφήνω τις κουβέντες σε άλλους, ξέρετε, δεν έγινα αυτό που είμαι εξ αιτίας των βιβλίων, έγινα αυτό που είμαι ακούγοντας και διαβάζοντας εμπειρίες, αυτό με συναρπάζει
Η σχέση με την Αυτονομία ήταν μια σχέση ερωτική, αγαπητική. Τώρα νιώθουμε ότι ζούμε, ολοκληρωτικά, δεν ήταν μια αυτοματοποιημένη αλληλουχία πράξεων, ήταν βίωμα, βιοτή, όχι ρουτίνα και επανάληψη, όπως η ζωή στην φάμπρικα ή στην καθημερινή συνήθεια της επανάληψης. Μια διαρκής αναζήτηση, περιπέτεια. Ήμασταν ενθουσιασμένοι, γεμάτοι. Ολοκληρωμένοι!
Σε ανοιχτή αντίθεση και αντιπαράθεση με την λογική του παραδοσιακού κομουνισμού όπως επίσης και με εκείνη των Br, που μεταθέτουν στον «ήλιο του μέλλοντος», σε ένα μέλλον μακρινό και στις επόμενες γενιές, το ζήτημα του να ζήσουμε τον κομουνισμό, αυτοί αγωνίζονται για να τον χτίσουν, εμείς πλέον τον ζούμε. Και είμαστε σε σύγκρουση με το Κκι, και το αριστερό συνδικάτο Cgil του Lama, που εκείνο το διάστημα προωθούσαν την γραμμή της πολιτικής των θυσιών, εκείνο το κίνημα, προκαλώντας, μιλούσε αντιθέτως για το δικαίωμα στο lusso, στην πολυτέλεια. Και ο φεμινισμός επίσης ήταν, από αυτή την οπτική γωνία, μια πολιτιστική επανάσταση, που δεν δέχονταν να εξαρτάται από μιαν μελλοντική και μακρινή κοινωνία η ριζοσπαστική μετατροπή των προσωπικών σχέσεων και φύλου, δεν δέχονταν δηλαδή να αναβάλουν για αργότερα αυτή την μετατροπή. Τότε αντιμετωπίζαμε τα όπλα σαν εργαλείο και δυνατότητα απελευθέρωσης, συνεπώς ευτυχίας.
»Σε αυτή την περίοδο υπήρχαν ήδη πράξεις που διεκδικούνταν απ’ τις Ομάδες και φαινόταν καθαρά ότι ο Μίκης ήταν μέσα σε μία δομή καλά καθορισμένη που διαρθρωνόταν μέσα στις ομάδες. Μία παραπέρα προσπάθεια ανάμιξης ήταν ο προγραμματισμός μιας απαλλοτρίωσης στην οποία και η ομάδα μας θα έπρεπε να συμμετάσχει. Οι στόχοι μου υποδείχθηκαν από τον Μίκη και τον Νάκη, σε συνάντηση που είχαμε στον πρώτο όροφο της αρχιτεκτονικής σχολής. Δύο καταστήματα ρούχων και παπουτσιών στην οδό τάδε. Αυτοί θέλανε να σηκώσουμε πράγματα και χρήματα, εγώ έλεγα να αφήσουμε συμβολικό αντίτιμο.
Άλλη διαφορά. Αυτοί σκεφτόντουσαν να μπούνε μέσα λίγα άτομα, πολύ αποφασισμένα, που έπρεπε ν’ ακινητοποιήσουν υπαλλήλους και πελάτες με κολλητική ταινία. Εγώ έλεγα να γίνει μαζική είσοδος και να γίνει αυθαίρετη μείωση. Κατέληξαν στη θέση μου γιατί διαφορετικά τους είπα πως δεν θα συμμετείχαμε. Τα γκρούπ ήταν του Συσσιτίου, της Αρχιτεκτονικής και ένα επονομαζόμενο ‘Επιτροπή Νέων’. Του Φοιτητικού Εστιατορίου είχε επικεφαλής τον Μίκη, εκείνο της Αρχιτεκτονικής τον Νάκη. Άλλα γκρούπ με 70 έως 80 άτομα θα φρουρούσαν τις παρακείμενες περιοχές ώστε να δώσουν αφορμή για συμπλοκές πεζοδρομίου όπου θα επενέβαινε η αστυνομία.
Είμαστε επί τόπου με στόχο το κατάστημα ρούχων όταν ακούστηκε η φωνή πως οι άλλοι που δρούσαν στο μαγαζί με τα παπούτσια θα έκαναν απαλλοτρίωση με όλη την σημασία της λέξης και πως υπήρχαν και οπλισμένοι. Αυτό προκάλεσε τη διακοπή της επιχείρησης. Σε εκείνη την περίπτωση ο Μίκης και ο Νάκης είχαν κάνει λόγο για ομάδα ένοπλης κάλυψης, είπαν ότι σε περίπτωση ανάγκης θα ήταν σε θέση να σηκώσουν το επίπεδο της σύγκρουσης. Είδα στο Μπόργκο Αλμπίτσι για πρώτη φορά αυτόν που στη συνέχεια έμαθα ότι ονομαζόταν Κώστας, θυμάμαι έκανε βόλτες με ένα κορίτσι.’ ‘Αυτά συμβαίνουν τον Νοέμβρη του ’77. Επιδεινώθηκαν οι σχέσεις μας».
Ξανά απόσπασμα από την δικογραφία εναντίον μου
Όμως κάτι αρχίζει να αλλάζει αργά αργά. Ασυναίσθητα στην αρχή. Ξεκινάς να αποτραβιέσαι χωρίς καλά καλά να το θέλεις, οι επαφές με τους συντρόφους των άλλων ομάδων ελαττώνονται δραματικά, στην αρχή είναι επώδυνο, μετά μαθαίνεις να ψάχνεις »ανώδυνες» παρέες, δεν πρέπει πλέον να δίνεις στο μάτι, θολώνεις διαρκώς τα νερά, το σπίτι δεν είναι πια ανοικτό σε όλους. Άσε που κάποιοι φίλοι εξαφανίζονται οριστικά γιατί έχουνε »καεί», αλλάζουν πόλη, ταυτότητα…καταλαβαίνετε.
Περνά ο καιρός και το παιχνίδι διαρκώς χοντραίνει. Ανεβαίνουμε επίπεδο καθημερινά. Έχει μπει το ’78 για τα καλά όταν απαγάγεται ο Άλντο Μόρο. Εδώ χτυπά καμπανάκι. Το κίνημα δεν έχει μάθει σε τέτοιο επίπεδο σύγκρουσης, η στρατιωτικοποίηση της κοινωνίας βαθαίνει μέρα με την μέρα, τα πράγματα θα αλλάξουν προς το χειρότερο με την αποτυχία των διαπραγματεύσεων και την εκτέλεση του. Ξεκινά το κυνήγι μαγισσών, ο έλεγχος και η καταστολή γίνεται αφόρητη.
Είχαν ζητήσει την άποψη μου-μας τόσο δημόσια όσο και ιδιωτικά. Σταθήκαμε ξεκάθαροι, αν η απαγωγή είχε ξεσηκώσει ένα πρώτο, αυθόρμητο κύμα ενθουσιασμού, σύντομα καταλάβαμε πως η χώρα δεν θα ήταν ποτέ ξανά η ίδια με την εκτέλεση του ομήρου. Ελεύθερος ο εκ των ηγετών της ιταλικής δεξιάς θα ήταν μια κινούμενη βόμβα στα θεμέλια, στους κύκλους της εξουσίας, η οποία δεν έχει μοναχά μια καρδιά για να της επιτεθείς! Οι ταξιαρχίτες διάλεξαν να εκτελέσουν τον κρατούμενο τους, ένας από τους πιο μισητούς ανθρώπους όσο ήταν ελεύθερος να δρα, είχε καταφέρει μέσα από τις τόσο ανθρώπινες επιστολές του, να καταστεί συμπαθής ύστερα από δυο μήνες κράτησης στην φυλακή του λαού, με την αξιοπρεπέστατη στάση του, πλήρως εγκαταλελειμμένος από τους πρώην φίλους, συντρόφους και συνεργάτες του. Τα γρανάζια της εξουσίας, ενισχυμένα από την αδιαλλαξία των »κομουνιστών» συνέτριψαν τον άνθρωπο πριν ακόμη τον εξουδετερώσουν οι Br, ανοίγοντας τους ασκούς του Αιόλου. Το σύστημα τον είχε εκτελέσει πριν τις εΤ.
Τίποτα δεν είναι όπως πριν. Το κοινό μέτωπο δεξιάς και ‘αριστεράς’, αντί να διαρραγεί, έγινε ισχυρότερο, το »μέτωπο της σταθερότητας» έγινε ακόμη πιο αδιάλλακτο, ο κύβος είχε ριχθεί. Η μεγαλύτερη καταστολή στην ιστορία της σύγχρονης Ιταλίας είχε ξεκινήσει.
Η PL θα συνεχίσει τις δράσεις με τις ομάδες της, το ίδιο και οι οργανωμένες μορφές της Αυτονομίας. Το ’78 που οδεύει προς το τέλος του είναι περίοδος προβληματισμού. Ο μιλιταρισμός δείχνει τα δόντια του, κερδίζει την μάχη, δέχεται στους κόλπους του όλο και περισσότερους συντρόφους, που είχαν εντυπωσιαστεί από την στρατιωτική ισχύ των »κομματικών». Ήταν όμως προετοιμασμένοι όλοι αυτοί οι αγωνιστές, όπως και οι παλαιότεροι, για μια σύγκρουση μακράς διαρκείας σε καθεστώς πλήρους παρανομίας;
[O τεχνολογικός εκσυγχρονισμός είναι ουσιαστικά ένα κύριο εύρημα των αφεντικών που προσπαθεί να εξαλείψει ένα κομμάτι της ζωντανής εργασίας, έναν χειριστή, ένα ολόκληρο τμήμα, μια απασχόληση, μια αρμοδιότητα, έναν ρόλο. Εν ολίγοις, η τεχνολογική καινοτομία είναι η απαραίτητη μορφή για την εξοικονόμηση εργασίας, είναι η κύρια απάντηση των αφεντικών στην άρνηση της εργασίας. Αλλά τότε: η αναδιάρθρωση, η καινοτομία, ο εκσυγχρονισμός, το τεχνολογικό άλμα πρέπει πραγματικά να θεωρηθεί εχθρός; Μήπως δεν υπάρχει στην αναδιάρθρωση η προϋπόθεση της ελευθερίας η συνθήκη για τη μείωση της εξάρτησης της ζωής από την εργασία; Το ερώτημα πρέπει να εξεταστεί σε όλη του την πολυπλοκότητα.Στην πραγματικότητα η πρόθεση του αφεντικού, όταν μετασχηματίζει ένα εργαστήριο ή αυτοματοποιεί ένα τμήμα εργασίας, είναι εκείνη να μεγιστοποιήσει το συνολικό κέρδος, να εξαλείψει τους θύλακες της ανυπακοής, να επιτύχει έναν πιο στενό μηχανικό έλεγχο στην ανθρώπινη εργασία.Η καπιταλιστική χρήση της τεχνολογίας μπορεί να συνοψιστεί ως εξής: να λυγίσει τη δομή της μηχανής, του εργαλείου εργασίας, καθώς και την γνωστική επιστημονική δομή, που είναι απαραίτητη για την παραγωγή αυτής της μηχανής, να την λυγίσει σε ένα στόχο ελέγχου, μιας ολοένα και πιο τέλειας υποβολής, όλο και πιο ολοκληρωτικής, όλο και πιο ασφυκτικής.
Η καπιταλιστική χρήση της τεχνολογίας – και η αναδιάρθρωση ως καπιταλιστική επανάσταση των μηχανημάτων, του τεχνολογικού συστήματος – διαπερνά τις ίδιες δομές, τη μορφή και τη λειτουργία των αντικειμένων, και εμμέσως διαπερνά τα μυαλά, τις κοινωνικές σχέσεις, τον παραγωγικό κόσμο. Η σκέψη και η πρακτική του επαναστατικού εργατισμού πολύ σύντομα έρχεται αντιμέτωπη με μια αντίφαση, και σε κάποιο βαθμό θα παραμείνει αιχμάλωτη αυτής.Η έντονη τεχνολογική επανάσταση που ξεδιπλώνεται κατά τη δεκαετία του εβδομήντα, και η οποία ωριμάζει στα τέλη αυτής της δεκαετίας ωριμάζει στα τέλη αυτής της δεκαετίας και εκδηλώνεται με αληθινά, πραγματικά κύματα μαζικών απολύσεων, είναι η αιτία της κρίσης της εργατικής αυτονομίας, αλλά στην πραγματικότητα είναι και η αιτία της τάσης διάλυσης της εργατικής τάξης του εργοστασίου και της βιομηχανίας ως κυρίαρχο σύστημα παραγωγής. Η αναδιάρθρωση, η τεχνολογική καινοτομία και ο εκσυγχρονισμός είναι η απάντηση στην άρνηση της εργασίας, αλλά και η εκπλήρωση της. Μέσα από την αναδιάρθρωση, όντως, ο εργατικός στόχος επιτυγχάνεται για να μειώσει την απαραίτητη εργασία, αλλά οι κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες μέσα στις οποίες καθορίζεται αυτή η μετατόπιση κυριαρχούνται από το καπιταλιστικό συμφέρον, αποσκοπούν στην κυριαρχία και το κέρδος, όχι στην κοινωνική χρησιμότητα. Και να λοιπόν που το αποτέλεσμα της αναδιάρθρωσης είναι μια μεγαλύτερη εκμετάλλευση, μια μεγαλύτερη εξάρτηση, μια πολιτική διαίρεση, ένας πολιτικός διαχωρισμός μεταξύ απασχολουμένων και ανέργων.
Αλλά αυτό εμφανίζεται, κατά τη δεκαετία του εβδομήντα, επειδή το επαναστατικό κίνημα δεν καταφέρνει να εκτελέσει μέχρι τέλους το πρόγραμμά του εργατικής κατεύθυνσης επί όλης της διαδικασίας παραγωγικής μεταμόρφωσης, διότι στο σημείο αυτό η συνδικαλιστική διαμεσολάβηση και ο εξτρεμισμός έρχονται αντιμέτωποι χωρίς να μπορούν να βρουν το σημείο διεξόδου: τη γενικευμένη μείωση του χρόνου εργασίας, την κοινωνική ανακατανομή του κοινωνικά απαιτούμενου χρόνου εργασίας. Εν ολίγοις, την εργατική εξουσία επάνω στις συνθήκες της μεταβιομηχανικής μετάβασης, επάνω στις συνθήκες της αποβιομηχανοποίησης και του μετασχηματισμού ολόκληρου του κόσμου της παραγωγής.]
απόσπασμα από την »χρυσή ορδή»
Το μέλλον, που έρχονταν τρέχοντας, και ήταν ντυμένο στα μαύρα, απέδειξε το αντίθετο! Το ’79 είναι γεμάτο επιθέσεις, νεκρούς, και συλλήψεις. Έχει ήδη ξεκινήσει στους κόλπους μας η κουβέντα περί στρατηγικής υποχώρησης. Διασπάσεις. Οι περισσότεροι αποφασίζουν τη συνέχιση, μοιάζουν ολοένα περισσότερο με τους ταξιαρχίτες, αυτό οδηγεί σε αδιέξοδο. Δεν τους εγκαταλείπουμε, όμως η σχέση έχει ραγίσει, και στα μέσα της χρονιάς η οργάνωση σχεδόν εξολοθρεύεται πλήρως στην Φλωρεντία. Κάποιοι συνωμοτικοί κανόνες λειτουργούν και καταφέρνω να διαφύγω.
Τότε κατάλαβα πόσο βαθιά ριζωμένοι ήμαστε. Άλλαξα τρία τέσσερα σπίτια μέσα σε κάποιους μήνες, δεν γνώριζα ούτε έναν από αυτούς που με φιλοξενούσαν, μου φέρθηκαν άψογα, δεν ρώτησαν κουβέντα, δεν απαίτησαν ποτέ την αποχώρηση μου, μόνος μου ένιωθα τον κλοιό να στενεύει, πρόλαβα στο τέλος της χρονιάς να φύγω για Ελλάδα, με την Ροσσάνα, που και αυτή, αλλού είχε βρει καταφύγιο. Η ομάδα μας είχε λειτουργήσει όλο αυτό το διάστημα υποδειγματικά!
Καθίσαμε δυο μήνες στην Καβάλα μέχρις να ηρεμήσουν λίγο τα πράγματα, ετοιμαστήκαμε να επιστρέψουμε λίγο μετά τις γιορτές των Χριστουγέννων, θέλαμε να ασχοληθούμε με τους πρώην αιχμαλώτους φίλους και συντρόφους μας, ένα απρόοπτο γεγονός όμως, κυριολεκτικά την ύστατη στιγμή, μια προειδοποίηση από το πουθενά μας γλίτωσε από την σύλληψη στα σύνορα!
Λίγους μήνες αργότερα ξεκινούν η διώξεις στην Ελλάδα, έχει εκδοθεί διεθνές ένταλμα σύλληψης, πιάνουν πρώτα την Ρόσσα, την κλείνουν στην Κομοτηνή, την δικάζουν και αποφασίζουν την έκδοση της. Κάνουμε αμέσως έφεση και την στέλνουν στην Αθήνα. Τότε συλλαμβάνουν εμένα και με στέλνουν έγκλειστο στην Κομοτηνή. Ο Άρειος Πάγος επιβεβαιώνει την έκδοση της, και φεύγει οριστικά τέλη του ’80. Εμένα με δικάζουν το ’81, ύστερα από έναν χρόνο προφυλάκισης, και με αθωώνουν. Με ξανασυλλαμβάνουν ένα χρόνο αργότερα, έχουν εμπλουτιστεί οι κατηγορίες, αυτή τη φορά μένω έξω με περιοριστικούς όρους, με δικάζουν το ’85 και με αθωώνουν ξανά. Η Ρόσσα μέσα, στην Ιταλία, κάθισε συνολικά 7 χρόνια, αν θυμάμαι καλά.
Ενώ έχω δικαστεί εδώ, κατόπιν αίτησης των ιταλών, κάνουν το λάθος να με δικάσουν και εκεί. Τρώω ένα τσουβάλι χρόνια που μειώνονται ελάχιστα στο εφετείο. Αυτό θα με σώσει αργότερα, όταν επιχείρησα ένα ταξίδι στην Γερμανία, όπου με συνέλαβαν και με έκλεισαν στη φυλακή του Σταμχάιμ, έμεινα μέσα 40 ημέρες, όσες ακριβώς είχαν δικαίωμα να με κρατήσουν, ήθελαν να με εκδώσουν στην Ιταλία, δεν τα κατάφεραν, με έσωσε ακριβώς το γεγονός πως για τα ίδια αδικήματα είχα δικαστεί δυο φορές, σε δυο διαφορετικές χώρες, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο έγκυρη είναι μοναχά η πρώτη φορά! την γλίτωσα!
Παρακολουθούσα μέχρι το τέλος την κατάσταση από τις εφημερίδες. Μετανιωμένοι σύντροφοι οδηγούν σε τραγικά αποτελέσματα, διάσταση, οι αμετακίνητοι συνεχίζουν τον αγώνα, επιθέσεις, δολοφονίες ένθεν κακείθεν, απαγωγές, διασπάσεις, ώσπου τελικά το ’86, αν θυμάμαι καλά, οι ιστορικοί ηγέτες των εΤ διακηρύσσουν το τέλος της πολυετούς εμπειρίας του ένοπλου αγώνα. Η Πρώτη Γραμμή έχει κηρύξει την αυτοδιάλυση της νωρίτερα, διαχωρίζοντας την θέση της από την μέχρι τούδε πορεία της, αποκηρύσσοντας το παρελθόν και την ταυτότητα της, διασπώντας το μέτωπο των αιχμαλώτων συντρόφων. Λάθος τρομερό, εύκολο όμως να το λες όταν έχεις γλιτώσει παρά τρίχα την πολυετή κάθειρξη.
(20 χιλιάδες αγωνιστές διερευνήθηκαν για ένοπλο αγώνα, γύρω στους 6000 οι φυλακισμένοι, πάνω από 3000 με ποινές που ξεπερνούν τα 10 χρόνια, εκατοντάδες τα ισόβια, 200 από αυτούς βρίσκονται ακόμη κρατούμενοι, συνολικά 50.000 χρόνια φυλακής)
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΕΚΔΟΣΗ του βιβλίου »η χρυσή ορδή»
Χρόνια του μολυβιού, διαχωρισμένα Σώματα, κρατικές Σφαγές, Αποσταθεροποίηση, Καταστολή, Τρομοκρατία, Κατάσταση έκτακτης ανάγκης … ή αντίθετα: Τα ωραιότερα χρόνια της ζωής μας, ριζική Μεταμόρφωση της καθημερινής ζωής, Ουτοπία, Ανάγκη για κομουνισμό Σεξουαλική επανάσταση, Ένοπλος αγώνας κλπ. Και ξανά: Κόσμος Beat, Hippies, Καταστασιακοί, Movimento studentesco, Potere operaio, Lotta continua, Μαοϊκοί, Consiliari, Αναρχικοί, Αυτόνομοι …Πίσω απ ‘όλους αυτούς τους ορισμούς, οι ζωές χιλιάδων, εκατοντάδων χιλιάδων ατόμων μέσα σε δύο δεκαετίες, οι οποίοι έσκαψαν μέχρι τα θεμέλια τους φαινομενικά αμετάβλητους πυλώνες της ιταλικής κοινωνίας. Μετά από αυτή την τεράστια και βαθιά συλλογική εμπειρία, τίποτα πλέον δεν μπορεί να θεωρηθεί ίδιο με πριν. Για να υποβαθμιστεί, να περιοριστεί και να συρρικνωθούν οι διαστάσεις αυτού του μεγάλου επαναστατικού και δημιουργικού, πολιτικού και υπαρξιακού κύματος, χρειάστηκε (και για πρώτη φορά στη μεταπολεμική ιστορία) η μεγάλη συμμαχία ολόκληρου του συστήματος των κομμάτων, η χρήση όλων των στρατιωτικών σωμάτων, μια ριζική μετατροπή του «κράτους δικαίου», η μετατροπή του δικαστικού σώματος σε τακτικό βραχίονα της πολιτικής εξουσίας και των συμφερόντων της βιομηχανικής μπουρζουαζίας (και μη). Προς στήριξη της συναίνεσης, ολόκληρη η καμάρα των μέσων μαζικής ενημέρωσης, η οποία αναβίωσε την παράδοση του «δημοσιογράφου-αστυνομικού» των αρχών του αιώνα. Έχοντες όλοι την πρόθεση να δείξουν πως, έτσι ώστε τίποτα να μην αλλάξει, επρόκειτο για την «εξάλειψη» μιας ασήμαντης μειοψηφίας παραληρηματικών ανεύθυνων φανατικών, διαχωρισμένων από την πραγματικότητα που τους καθοδηγούσαν σκοτεινές δυνάμεις. Προς υπεράσπιση της αλήθειας και των δικαιωμάτων, μια εξαιρετική περίπολος έξυπνων και μάλλον ανεπανάληπτων δικηγόρων, μια μικρή ομάδα «εγγυητών», τα γενναιόδωρα λείψανα των πολιτικών κινημάτων .. Σαράντα χιλιάδες καταγγέλθηκαν, δεκαπέντε χιλιάδες «πέρασαν» από τις φυλακές, έξι χιλιάδες καταδικάστηκαν, σχεδόν πάντα χωρίς καμιά εγγύηση του δικαιώματος υπεράσπισης. Αυτά είναι τα άγονα τελικά και λογιστικά νούμερα της λαμπρής επιχείρησης υπεράσπισης της «δημοκρατίας». Πίσω από τα νούμερα, οι «ειδικές φυλακές», τα βασανιστήρια, η απομόνωση, το καλύτερο μέρος των δύο γενεών που οδηγήθηκε στη σιωπή, αναγκάστηκε να εξοριστεί ή «αποδόθηκε» στην κοινωνία αφού είχε ταπεινωθεί στην ταυτότητά του. Πως να μιλήσεις για όλο αυτό δίχως να κολλήσεις ετικέτες και ορισμούς, χωρίς να πέσεις στην παγίδα της ιδεολογίας, χωρίς να δώσεις χαρά στον παντοτινό αντίπαλο με την ανακατασκευή χαρτών και των γεωμετριών; Ίσως μέσα από θραύσματα και διαδρομές, μέσα στα εφήμερα μονοπάτια της μνήμης και αφήνοντας τις διαφορές να μιλήσουν. Όχι μια ιστορία λοιπόν, αλλά μια διαδρομή για να προσελκύσει στοχασμούς, προβληματισμούς, να τονίσει, να υπογραμμίσει την ευτυχία, τον πλούτο, να βοηθήσει να βρεθεί η προέλευση, οι απαρχές μιας μακράς άνοιξης.
ΑΠΟΣΠΆΣΜΑΤΑ ΑΠΌ ΤΟ ΒΙΒΛΊΟ ‘ΚΟΝΤΌ ΦΥΤΊΛΙ’ του ΣΕΡΤΖΙΟ ΣΈΤΖΙΟ.
‘Θυμάμαι τη σφαγή στην πλατεία Φοντάνα του Μιλάνου το 1969 που γέμισε πολλούς αγανάκτηση και διάθεση εξέγερσης, την ιδέα πως πρέπει να αντιδράσουν. Στην καταστολή της αστυνομίας, στις βόμβες των φασιστών, στις απόπειρες πραξικοπήματος. Στην καπιταλιστική εκμετάλλευση επίσης. Θυμάμαι τους συντρόφους σκοτωμένους στις πλατείες, τις συγκρούσεις με την αστυνομία, τους ξυλοδαρμούς των συλληφθέντων. Κι έπειτα, την οργάνωση των ομάδων περιφρούρησης, τον μαχητικό αντιφασισμό, την παραπληροφόρηση, τα πυρπολημένα γραφεία, τα πυρπολημένα αυτοκίνητα. Τέλος το πέρασμα στην ένοπλη πάλη. Σκληρύναμε λοιπόν δίχως να καταφέρουμε να διατηρήσουμε την τρυφερότητα μας. Υπερίσχυσε τελικά η προοδευτική μας αναισθητοποίηση.
Η λογική των όπλων άρπαξε, αιχμαλώτισε, υπερίσχυσε όχι μοναχά στα χέρια μας αλλά και στην λογική και την καρδιά μας. Μέσα σε λίγα χρόνια, τα κινήματα συνεθλίβησαν με αγριότητα. Εκτροχιάστηκαν πιεσμένα ανάμεσα στο ένοπλο κόμμα, την καταστολή ,την ηρωίνη που εξαπλώθηκε και την ιδιώτευση που αναδύθηκε. Δεκάδες χιλιάδες σύντροφοι οργάνωσαν αυτόνομους αγώνες, απεργίες αυθόρμητες, μαζικές διαδηλώσεις και πρωτοποριακές ενέργειες. Οπλίστηκαν και μπήκαν στη μάχη. Τώρα χιλιάδες είναι φυλακισμένοι, δεκάδες έχασαν τη ζωή τους. Γι αυτό είμαστε εδώ ,να λαδώσουμε τα όπλα μας, να οπλίσουμε μιας και σε λιγάκι θα τα χρησιμοποιήσουμε. Σήμερα τουλάχιστον θ’ ανοίξουμε μια χαραμάδα στο τυφλό μονοπάτι για το οποίο συζητάμε.
Η πολιτική ήττα είναι πλέον εμφανής, το όνειρο κατέρρευσε, ανάμικτο με αίμα δικό μας και των θυμάτων μας, στην αγριότητα των Κρατικών φυλακών. Μα προσβάλλοντας σήμερα αυτή τη φυλακή, θα πάρουμε πίσω την ελευθερία των συντρόφων μας.’ Και : ‘Η ιστορία της Πρώτης Γραμμής δεν γράφτηκε ποτέ, ίσως τα γεγονότα τότε να ήταν πολύ κοντά. Τώρα πλέον είναι πολύ μακρινά. Ίσως αυτό το ‘Κοντό Φυτίλι’ πυροδοτήσει επιτέλους μια επόμενη εργασία πιο πλατιά και συλλογική. Είναι προστιθέμενη αξία που εύχομαι να παραδώσουν αυτές οι σελίδες.
Που κυκλοφορούν σε μια περίοδο πιθανότατα από τις χειρότερες των τελευταίων χρόνων. Μάλλον των δεκαετιών. Στιγμή κατά την οποία αυξάνεται το πνεύμα μνησικακίας και περαιτέρω εκδικητικότητας σε ότι αφορά εκείνα τα γεγονότα των χρόνων του ‘70. Πνεύμα που παραδόξως μεγεθύνθηκε και σαφώς γιγαντώθηκε στην διάρκεια του χρόνου εξ αιτίας εκείνων των γεγονότων και των πληγών που δημιούργησαν. Θα έπρεπε οι αριθμοί να είναι αρκετοί για να αποκαλύψουν ότι επρόκειτο για ένα φαινόμενο πλατιάς κοινωνικής ριζοσπαστικοποίησης :
Σύμφωνα λοιπόν με υπολογισμούς, ή μάλλον κάτω από τους υπολογισμούς, υπολογίζονται σε 20000 οι έρευνες για πράξεις ένοπλης πάλης και τουλάχιστον 4200 κλείστηκαν στην φυλακή συνέπεια κατηγοριών ένοπλης ομάδας η ανατρεπτικής οργάνωσης. 300 καταδικάστηκαν σε ποινή κάτω των 10 χρόνων, πάνω από 3100 σε ποινή ανώτερη των 10 χρόνων, σχεδόν 600 σε ποινή ανώτερη των 15 χρόνων. Εκατοντάδες τα ισόβια. Πάνω από 50000 χρόνια φυλάκισης έχουν ήδη εκτισθεί. Από τους χιλιάδες αρχικά φυλακισμένους, σχεδόν διακόσιοι βρίσκονται ακόμη εγκλεισμένοι, μερικά ή ολικά. Μεταξύ αυτών 77 ισοβίτες. Ανάλογη και η λίστα με αυτούς που βρήκαν καταφύγιο στο εξωτερικό. Έχει παραμείνει ο πόνος αυτών που χτυπήθηκαν, των συγγενών τους, όπως επίσης των χαμένων μαχητών και των επί μακρόν φυλακισμένων. Παρέμεινε επίσης η αιώνια μανία εις βάρος των ηττημένων.’
Sergio Segio, ο κομαντάντε Σίριο, υπήρξε ένας από τους ιδρυτές της Πρώτης Γραμμής, Prima Linea, της ένοπλης οργάνωσης που αριθμούσε χίλιους μαχητές και δεκάδες χιλιάδες συμπαθούντες. Σε αυτό το βιβλίο, Miccia Corta, παρουσιάζει μια από τις πιο συγκλονιστικές και τολμηρές ενέργειες της ένοπλης πάλης στην Ιταλία. Την επίθεση στις φυλακές του Ροβίγκο με την οποία ελευθέρωσε την συντρόφισσα του και δύο ακόμη πολιτικές κρατούμενες. Στις 3 Ιανουαρίου του 1982. Στο περιθώριο παρουσιάζονται εικόνες από τους αγώνες και τα κινήματα των χρόνων του ‘70.
Υστερόγραφο: επειδή αυτοί εδώ κάτω, και πολλοί άλλοι, δεν σκοτώθηκαν χωρίς λόγο, αφιερωμένα τα παραπάνω σε αυτούς:
MATTEO CAGGEGI
BARBARA AZZARONI
Στις 6 μαρτίου ’79 μια βλοσυρή σιωπή τσακίζει το κέντρο της Bologna. Σημαίες, λουλούδια, ένα στεφάνι: Barbara era una di noi, una comunista. Η Barbara ήταν μια από εμάς, μια κομουνίστρια. Barbara Azzaroni, είκοσι εννέα χρόνων. Στρατευμένη στην Prima linea σκοτώθηκε μαζί με τον Matteo Caggegi, είκοσι χρόνων, εργάτη στην Fiat. Δυο χιλιάδες άνθρωποι συμμετέχουν στην κηδεία, προκαλώντας τους ελέγχους. Από ένα πεντακοσαράκι το μεγάφωνο μεταδίδει τον ύμνο του Potere operaio, και τα λόγια μιας μπροσούρας, με υπογραφή Il Movimento, το Κίνημα.
Το κίνημα του ανταρτοπόλεμου είναι μια συνιστώσα του επαναστατικού κινήματος. […] Για εμάς, συντρόφους της Bologna, η Barbara δεν ήταν με τίποτα μια παράνομη. Την γνωρίζαμε και την εκτιμούσαμε όλοι.
Ένας φωτογράφος αποθανατίζει τους συμμετέχοντες. Η εντολή είναι του κομουνιστικού Κόμματος. Ζωγραφισμένοι κύκλοι γύρω από τα πρόσωπα. Βέλη.
Στα είκοσι χρόνια της η Barbara έχει ήδη ένα παιδάκι. Το ’70 συναντά τον Maurice. Στρατεύονται στο Potere operaio, συχνάζουν στα στέκια της Αυτονομίας. Τον μάρτη του Εβδομήντα επτά είναι μέσα στο κίνημα, αλλά και στις Brigate comuniste, κομουνιστικές Ταξιαρχίες, τον παράνομο χώρο του περιοδικού «Rosso».
Το απόγευμα της 11 μαρτίου η Bologna είναι ένα πεδίο μάχης. Ένας καραμπινιέρος σκότωσε τον Francesco Lorusso, αγωνιστή της Lotta continua. Ο ξεσηκωμός συνεχίζεται για δυο ημέρες. Η Barbara βρίσκεται στο πανεπιστήμιο που προστατεύεται από τα οδοφράγματα. Τον σεπτέμβρη παίρνει μέρος στο συνέδριο ενάντια στην καταστολή σαν αγωνίστρια των Formazioni comuniste combattenti, κομουνιστικών μαχόμενων Σχηματισμών..
Μέχρι το Εβδομήντα οκτώ είναι δασκάλα σε έναν παιδικό σταθμό, παίρνει μέρος στους αγώνες των εργαζομένων, στο κίνημα. Μπαίνει στην παρανομία έγκαιρα για να αποφύγει ένα ένταλμα σύλληψης. Στρατεύεται στην Prima linea και συμμετέχει σε διάφορες ενέργειες.
Torino είναι κομουνιστική πόλη. Η Prima linea είναι ριζωμένη στα εργοστάσια. Όπως οι ερυθρές Ταξιαρχίες, le Brigate rosse. Για το Κκι αυτό είναι μη αποδεκτό. Τον φεβρουάριο του ’79 μοιράζει ένα ερωτηματολόγιο αντιτρομοκρατίας. Έξι ερωτήσεις. Η πέμπτη προσκαλεί να καταγγείλουν ανώνυμα τον γείτονα, τον σύντροφο στην δουλειά, στη βάση μιας υποψίας. Εκατό χιλιάδες τυπωμένα αντίτυπα. Τριάντα πέντε απαντήσεις στην πέμπτη ερώτηση. Η Prima linea αποφασίζει να επιτεθεί σε έναν από τους υπεύθυνους της πρωτοβουλίας.
Η Barbara και ο Matteo βρίσκονται σε ένα bar όταν εισβάλλει η αστυνομία. Αυτή πέφτει αμέσως, τραυματισμένη θανάσιμα. Αυτός ξεκινά μια μάχη σώμα με σώμα μέχρι που σωριάζεται χτυπημένος από έξι σφαίρες.
Barbara Azzaroni –Carla Rimini, 2 φεβρουαρίου 1950 – Torino, 28 φεβρουαρίου 1979
Mαχήτρια της Prima linea (Pl) σκοτώθηκε από την αστυνομία σε ένα μπαρ μαζί με ένα σύντροφο
Barbara Azzaroni
Το σώμα της Barbara Azzaroni στο μπαρ εστιατόριο dell’Angelo, βορά στους δημοσιογράφους
Εστιατόριο μπαρ “dell’Angelo”, Via Paolo Veronese 340, Torino Barbara Azzaroni και Matteo Caggegi, μαχητές της Prima Linea, μετά από ειδοποίηση ανώνυμη, αιφνιδιάζονται και σκοτώνονται από την αστυνομία.
Μαρτυρία που δόθηκε το 1980 από έναν μετανιωμένο αγωνιστή της PL:
«Εγώ και η Barbara βρισκόμασταν σε ένα bar, περιμέναμε τον ‘στόχο’ μας. Εγώ βγήκα διότι ήταν η σειρά μου να εξακριβώσω την άφιξη του στόχου. Μπήκε ο Matteo που ήθελε να πάρει πρωινό και να μείνει λιγάκι με την Barbara, για την οποία είχε ένα υψηλό επίπεδο προσωπικής συμπάθειας. Ο Matteo στη συνέχεια μάλωσε με τον ιδιοκτήτη του bar, ο οποίος τον κατηγόρησε πως είχε πάρει τον τηλεφωνικό οδηγό δίχως να ζητήσει την άδεια. Ήταν μια βίαιη διαμάχη, εκείνος κάλεσε την αστυνομία. Όμως ο Matteo παρέμεινε ήσυχος, καθισμένος, να μιλά με την Barbara. Έφτασαν τρία περιπολικά, της αστυνομίας, ενώ ο Matteo και η Barbara στέκονταν ακόμη στον πάγκο, για να πληρώσουν. Ένας αστυνομικός σημάδεψε με το πιστόλι την Barbara, ο άλλος στον Matteo, που όμως άρχισε να παλεύει μαζί του. Ήρθαν και οι άλλοι αστυνομικοί που έριξαν ριπές με τα αυτόματα ενάντια στην τζαμαρία. Χτυπήθηκε η Barbara και έπεσε αμέσως, ο Matteo σκοτώθηκε από τον αστυνομικό με τον οποίο μάλωνε που τον πυροβόλησε έξι φορές στον θώρακα. Από στρατιωτική άποψη μιλάμε για μια πραγματική εκτέλεση. Παρακολούθησα την σκηνή προσωπικά μέχρι το τέλος. Οι αστυνομικοί έμοιαζαν μαστουρωμένοι, ίσως λόγω του φόβου ή της έντασης, εγώ στην πράξη βρισκόμουν εκεί στη μέση όλων, αλλά ήταν τόσο μεγάλη η αναστάτωση που κυριολεκτικά δεν μ’ έβλεπαν κι ας είχα τα χαρακτηριστικά τραβηγμένα και δάκρυα στα μάτια οπότε θα έπρεπε να είχαν καταλάβει ποιος ήμουν…».
Την πρώτη μαρτίου του 1979, μετά από τηλεφώνημα στην Gazzetta del Popolo, σε έναν τηλεφωνικό θάλαμο της πλατείας Solferino, βρίσκεται μια μπροσούρα της PL: «Εχθές 28 φεβρουαρίου, έπεσαν από τα χέρια των μπάτσων της Digos, η σύντροφος Barbara Azzaroni – Carla, και ο σύντροφος Matteo Caggegi – Charlie. Είναι μαχόμενοι σύντροφοι της Prima Linea. Έπεσαν κατά τη διάρκεια μάχης σαν κομουνιστές, απαντώντας στα πυρά των σαράντα αστυνομικών που έφτασαν στο σημείο αποφασισμένοι να σκοτώσουν…».
Σάββατο 3 μαρτίου 1979, στο Orbassano, στην κηδεία του Matteo Caggegi, που πήραν μέρος πολλοί νεαροί, οι φίλοι του διανέμουν μια μπροσούρα με υπογραφή “Οι σύντροφοι του Orbassano”:
«Θα υπάρξουν αυτοί που θα πουν πως ήταν ένας παράνομος, κάποιος θα τον αποκαλέσει assenteista, ή αυτοί που θα σύρουν το χορό στην μαφία εξ αιτίας του πατέρα (καταδικασμένου σε ισόβια για φόνο): για εμάς, γι αυτούς που τον γνώρισαν και πάλεψαν μαζί του, ήταν ένας σύντροφος. Η επιλογή του, εκείνη της ένοπλης πάλης ενάντια στα αφεντικά, σίγουρα δεν επηρεάζει τον πόνο μας και τον θυμό μας για τον θάνατο του: δεν έχουμε σκοπό να κρυφτούμε, όπως κάνουν σήμερα πολλοί σύντροφοι, πίσω απ’ την σιωπή, επειδή σήμερα πέθανε με το πιστόλι στο χέρι αντί να θανατωθεί απ’ τους φασίστες…».
Στις 6 μαρτίου 1979, η κηδεία της Barbara Azzaroni, στην Bologna, μετατρέπεται σε μια μεγάλη πορεία συγγενών, φεμινιστριών, αγωνιστών της επαναστατικής αριστεράς, συγγενών πολιτικών κρατουμένων που παρελαύνει στους δρόμους του κέντρου. Παρόντες επίσης πολλοί πράκτορες της Digos και της αντιτρομοκρατικής των καραμπινιέρων.
Με την ευκαιρία διανέμεται ένα φυλλάδιο, υπογεγραμμένο “Il Movimento”, »Το Κίνημα», όπου μεταξύ άλλων διαβάζουμε:
«Το κίνημα του ανταρτοπόλεμου είναι μια συνιστώσα του επαναστατικού κινήματος στην Ιταλία, ακραία δύσκολο και διαρθρωμένο κίνημα, που έχει όμως μια δικιά του πραγματική ενότητα και όχι πλασματική στον εντοπισμό ενός κοινού εχθρού: αυτούτου Κράτους».
Κηδεία της Barbara Azzaroni. Οι φωτογραφίες έχουν τραβηχτεί από ψηλά, απ’ το Palazzo Re Enzo για να καταγραφούν οι συμμετέχοντες. Η εντολή είναι του Κομουνιστικού Κόμματος. Ζωγραφισμένοι κύκλοι γύρω από τα πρόσωπα. Βελάκια. Γραμμένα ονόματα δίπλα στις φιγούρες ή από πίσω.
Μιχάλης
Θα κλείσω οριστικά με ένα τραγούδι, σε στίχους του Claydio Lolli από το Incubo numero zero, αριθμός Εφιάλτη μηδέν, σε ελεύθερη μετάφραση:
Η μέρα συνήθως ξεκινά βρωμερή Όπως το μελάνι της εφημερίδας μας Γραμμένο στους λευκούς τοίχους των φυλακών της Ομοσπονδιακής δημοκρατίας Μέρα με την μέρα προχωρώντας ήσυχος Βρίσκομαι σχεδόν μπροστά στο παράθυρο σου Mε μια πορεία από σπινθήρες και τα ταμπούρλα η μπάντα Η ορχήστρα. Σβήστε το φως σκεφτόταν η Ουλρίκε το σκοτεινότερο δάσος είναι κοντά, Μα σήμερα η σελήνη έχει το πρόσωπο μάγισσας Και ο ήλιος άφησε τις ακτίνες του στο υπόγειο. Σβήστε το φως σκεφτόταν η Ουλρίκε Το πιο μαύρο δάσος είναι κοντά, Αλλά ένα jumbojet γράφει »ζήτω η εργασία» Με αίμα, στον ουρανό αυτού του πρωινού.
Με ένα μεγάφωνο επάνω σε ένα κόκκινο λεωφορείο Ένας Χριστός βγαλμένος από το Circo Togni Ξεκινά έναν λόγο με αυτά τα λόγια »ελευθερώστε τους δρόμους, από τα όνειρα Είναι ενοχλητικά, άχρηστα, ζωντανά Και τα ποντίκια και τα σκουπίδια συνελήφθησαν Θα αποκεντρώσουμε το τυρί και τα αρχεία. Ελευθερώστε τους δρόμους από τα όνειρα, για να τα κρατήσουμε σε έναν καλύτερο τρόπο, Μπορούμε να σας παρέχουμε φωτοκόπιες επιταγών, Ένα ψεύτικο δίπλωμα, ένα πορτοφόλι, έναν χαρτοφύλακα. Ελευθερώστε τους δρόμους από τα όνειρα, Και καταταγείτε στην αστυνομία, Θα χρειαστεί να πάρετε μέρος Και αυτός είναι ο τρόπος Στο δικό μας σχέδιο δημοκρατίας. Ελευθερώστε τους δρόμους από τα όνειρα Και συνεχίστε να πληρώνετε το νοίκι Και κάθε ρεμάλι που έχει άλλες ανάγκες Από την απέραντη καλοσύνη μου να τρυπηθεί. Από σήμερα απαγορεύεται ο αυνανισμός Lambro e lambrusco ντυμένοι στα μαύρα Θα ανοίξουν τις λίστες της ανεργίας Επηρεάζοντας στη συνέχεια αυτές του νεκροταφείου, Και μετά, και μετά, Μετά θα χτίσουμε μεγάλα νοσοκομεία, Οι καραμπινιέροι θα είναι καλύτεροι, Η πρόνοια ίσως να είναι δωρεάν εφ όρου ζωής Και καλύτερο φαί στις φυλακές μας. Ελευθερώστε τους δρόμους από τα όνειρα Και χαρίστε μας τα λόγια σας, Να μην σας πιάσουμε κρυμμένους να κάνετε έρωτα Οι εγκληματίες να φωτίζονται από τον ήλιο. Εκενώστε τους δρόμους από τα όνειρα, Εκενώστε, ελευθερώστε. Ελευθερώστε τους δρόμους από τα όνειρα, Ελευθερώστε, ελευθερώστε. Εκενώστε τους δρόμους από τα όνειρα, Εκενώστε, εκενώστε. Εκενώώστε τους δρόμους από τα όνειρα, Εκενώστε…»
Σε αυτό το σημείο φτάνει ένα τρομπόνι Βαδίζει με τον κώλο όμως μοιάζει ψηλό Και απαγγέλλει μουσικά ένα παράξενο τραγούδι ο Χριστός το τραγουδά και μ’ ένα σάλτο, βρίσκεται επάνω μου. »Εκενώστε τους δρόμους από τα όνειρα Δεν θα υπάρξει χώρος για την φαντασία Στον καθάριο παράδεισο που απαιτεί πολύ εργασία Της δικής μας νέας [σοσιαλ] δημοκρατίας»
Σε αυτό το σημείο πηδώ από τον ουρανό πηδώ απ’ το κρεβάτι Και δίνω ένα φιλί στο στόμα σ’ ένα φρικτό τέρας Και γλύφω το μελάνι, γλείφω το μελάνι, γλύφω το μελάνι της εφημερίδας μας.
Είναι αλήθεια πως η ημέρα ήταν βρώμικη Είναι αλήθεια πως η ημέρα ήταν βρώμικη Είναι αλήθεια πως η ημέρα ήταν βρώμικη Είναι αλήθεια πως η ημέρα ήταν βρώμικη
Κλείσαμε οριστικά με ένα τραγούδι, σε στίχους του Claydio Lolli από το Incubo numero zero, αριθμός Εφιάλτη μηδέν, σε ελεύθερη μετάφραση
Αλλά επίσης, σε στίχους αφιερωμένους σε έναν φίλο του , που και αυτός είναι επίσης, με τον δικό του τρόπο, ένας ποιητής ( είναι ποιητής αυτός που ζει ως ποιητής, και ξέρει πώς να βρίσκει τον θεό μετουσιωμένο σε ένα καμπάρι σόδα, λέγει): Η επανάσταση σου δεν υπήρξε αλλά θα υπάρξει, διότι το μέλλον είναι μακρύ.
Καλή μουσική και καλή πολιτική καθώς και όμορφες εικόνες (τις βρίσκετε στην ουρά). Ο Luca Cumbo – με την έγκριση και λίγο φθόνο της La Bottega del Barbieri – πήγε να δει τη συναυλία του Roger Waters στο Casalecchio di Reno, Bologna.
Ο Roger Waters υπήρξε μπασίστας και συνιδρυτής των Pink Floyd, θρυλικού μουσικού συγκροτήματος που γεννήθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο στη χρυσή εποχή της λεγόμενης «ψυχεδέλειας» που είναι το δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’60. Ο Waters ήταν επίσης δημιουργός των περισσότερων στίχων των τραγουδιών των Pink Floyd, καθώς και των μουσικών, μετά τη θλιβερή έξοδο από την ομάδα του Syd Barrett που συνδέεται με προβλήματα κατάχρησης παραισθησιογόνων ουσιών που πιθανώς επιδείνωσαν μια λανθάνουσα ψυχική δυσφορία.
Από τα τέλη της δεκαετίας του 1960, το αντιμιλιταριστικό θέμα στα κείμενα του Waters γίνεται αμέσως σαφές: ο δεκανέας Clegg (στο Saucerful of Secrets, 1968), αν και με τον ειρωνικό και σουρεαλιστικό τόνο χαρακτηριστικό της εποχής, μιλά για την ιστορία του δεκανέα Clegg που «κερδίζει» στον πόλεμο ένα ξύλινο πόδι ως ανταμοιβή της θυσίας του προς τιμήν της βασίλισσας («clegg» θα μπορούσε να είναι ένα παιχνίδι με τις λέξεις που ανακαλεί στη μνήμη τις έννοιες «tafano, σπασαρχίδης» και «τεχνητό πόδι»).
Ο πατέρας του Waters πέθανε στην Ιταλία κατά τη διάρκεια των μαχών κατά των ναζιστικών-φασιστικών στρατευμάτων μετά την απόβαση των συμμάχων στο Anzio το 1944. Και ο Waters γνωρίζει καλά την ιταλική αντίσταση. Επίσης για αυτό το λόγο τα κείμενα κατά του πολέμου και εναντίον του φασισμού υπήρχαν πάντα στα έργα του μουσικού, τόσο κατά την εμπειρία με τους Pink Floyd όσο και κατά την ατομική καριέρα.
Στη δεκαετία του ’70 – και ειδικότερα με το The Dark Side of the Moon (1973) – ο Waters αρχίζει να υπογράφει κείμενα που καταγγέλλουν την αλλοτρίωση που παράγει η σύγχρονη καπιταλιστική αγγλική κοινωνία, τη δουλεία μπροστά στο χρόνο (Time), στα χρήματα (Money) που οδηγεί στην εξαθλίωση και την απανθρωπιά και, ως εκ τούτου, στην τρέλα (Brain Damage). Περνούν μερικά χρόνια και στο Welcome to the Machine, που έχει ληφθεί από το άλμπουμ «Wish You Here» (1975) που δεν είναι τυχαίο πως είναι αφιερωμένο στον Syd Barrett, ο άνθρωπος περιγράφεται ως αυτόματο, σκλάβος σε μια τεχνολογία στην υπηρεσία της εξουσίας.
Είναι με το άλμπουμ Animals (1977), εντυπωσιακό και θαρραλέο, μακρινό χιλιάδες έτη φωτός από τη σύγχρονη πανκ μόδα, που ο Waters εξευγενίζει και καθιστά σαφείς στα κείμενα του τους φιλιππικούς ενάντια στην εξουσία αλλά και εναντίον των μαζών που πάσχουν, υποφέρουν παθητικά χωρίς να εξεγείρονται. Το Animals είναι ένα σκοτεινό, ανήσυχο, απειλητικό, αγχωτικό άλμπουμ, μακρά κομμάτια (από 10 έως 17 λεπτά αν εξαιρεθούν οι δύο πολύ σύντομες μπαλάντες στην αρχή και το κλείσιμο του άλμπουμ) που δεν αφήνουν διαδρομές διαφυγής, αλλά παραδίδονται στη ροή της μουσικής, στις ξαφνικές επιταχύνσεις και στις αιφνίδιες πτώσεις, θα μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε ότι το Animals είναι ένα αριστούργημα.
Οι στίχοι, χαλαρά εμπνευσμένοι από την Φάρμα των ζώων,La Fattoria degli animali του George Orwell, χωρίζουν την ανθρωπότητα σε τρία μακρά κομμάτια / κατηγορίες: σκύλους (Dogs), γουρούνια (Pigs, Three different ones), πρόβατα(Sheep).
Εδώ το περίφημο εξώφυλλο με τον ιπτάμενο χοίρο ανάμεσα στις καμινάδες του ηλεκτροπαραγωγικού σταθμού Battersea Power Station του Λονδίνου:
Μετά το Animals είναι η σειρά του διπλού The Wall (1979) μαζί με το ομώνυμο film του Alan Parker (του 1982, που παρουσιάστηκε στο 35° festival di Cannes, των Κανών) να αναλάβει πιο ρητά το αντιμιλιταριστικό θέμα, υπάρχουν επίσης αυτοβιογραφικές αναφορές για το θάνατο του πατέρα του Waters, όπως στο κομμάτι When the tigers broke free: https://www.youtube.com/watch?v=E_5DRKZI1Ow
Το The Final Cut (1983) – τελευταίο album του Waters με τους Pink Floyd – παρουσιάζεται ως το “requiem del sogno del dopoguerra, ρέκβιεμ του μεταπολεμικού ονείρου” . Στο τραγούδι με το οποίο ξεκινά The Post War Dream δέχεται μετωπική επίθεση η “Maggie” Margaret Thatcher για τις κοινωνικές πολιτικές της και για τον πόλεμο στα νησιά Falkland/Malvinas (1982): What have we done Maggie what have we done
What have we done to England
Should we shout should we scream
What happened to the post war dream?
Αυτή η μακρά εισαγωγή, για την οποία ζητούμε συγγνώμη από τους μη οπαδούς, αυτούς που δεν είναι παθιασμένοι με τον καλλιτέχνη, πριν μιλήσουμε για την συναυλία αυτή καθεαυτήν, ήταν απαραίτητη για να πούμε ότι ένα θέαμα του Roger Waters δεν είναι απλώς ένα καλλιτεχνικό συμβάν, αλλά ένα πολιτικό γεγονός. Η παγκόσμια περιοδεία του Waters αγγίζει όλες τις ηπείρους με εκατοντάδες ημερομηνίες και εκατομμύρια θεατές. Όλα τα ραντεβού συνοδεύονται πάντοτε, σε κάθε στάδιο, από πολλές συνεντεύξεις στις οποίες ο Waters μιλά περισσότερο για πολιτική απ ‘ό, τι για μουσική.
Ο Waters καταγγέλλει εδώ και καιρό την δουλικότητα των δυτικών μέσων μαζικής ενημέρωσης, αποκαλώντας τα «μέσα προπαγάνδας για πόλεμο». Οι συναυλίες του πρώην-Pink Floyd είναι μαζικά φαινόμενα, με γεμάτα γήπεδα ποδοσφαίρου, εκατομμύρια συμμετέχοντες, ένα πολύ διαφορετικό ακροατήριο στο οποίο δυνητικά εν μέρει ποτέ δεν έφτασαν πληροφορίες και ιδέες σε αντίθεση με την κυρίαρχη λογοτεχνία (αφήγηση, αν προτιμάτε, ή »μοναδική σκέψη», διαλέξτε εσείς).
Έτσι ο Waters χρησιμοποιεί τις συναυλίες του για να προσπαθήσει να τονώσει μια πληροφόρηση διαφορετική: το leit motiv της περιοδείας είναι «RESIST», το οποίο εμφανίζεται συχνά στις μεγάλες οθόνες, στα μπλουζάκια τoυ χορού, στα χαρτάκια με τα σημειώματα που ρίχνονται στο κοινό. Αντίσταση στον πόλεμο, στις κυβερνήσεις, στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, αντίσταση στον Trump, την Theresa May, τον Μπερλουσκόνι και τον Σαλβίνι, όλοι χαστουκίζονται σε πλάνα που τρέχουν με βίντεο προς το κοινό που είναι παρόν.
Ο Waters μιλά για τους μετανάστες, μιλά για υποδοχή, καλωσόρισμα, για νέα (παλιά) – αποικιοκρατία. Το μεταπολεμικό όνειρο είναι στην πραγματικότητα ένας εφιάλτης, ο δυτικός πατιναρισμένος κόσμος είναι ένα reality show από το οποίο πρέπει να ξυπνήσουμε, ενώ εκείνοι που είναι ήδη αφυπνισμένοι πρέπει να αντισταθούν.
Ο Waters παίρνει αυτό το καθήκον πολύ σοβαρά με τίμημα να γίνει δυσάρεστος και να οδηγηθεί ενάντια στους ίδιους τους οπαδούς του. Στα αμερικανικά ραντεβού της περιοδείας υπήρχαν στιγμές που ορισμένοι θεατές, υποστηρικτές του Trump, εγκατέλειψαν τη συναυλία πριν από το τέλος.
Ερωτηθείς για το θέμα, ο Waters έστειλε όντως εκείνους τους (φερόμενους) fans από εκεί που ήρθαν, ισχυριζόμενος ότι όσοι δεν θέλουν να τον ακούν να μιλά για πολιτική, πρέπει να πάνε στις συναυλίες της Katy Perry και όχι στις δικές του.
Εδώ μια από τις σχετικές συνεντεύξεις του όπως και οι δηλώσεις υπέρ του BDS Movement:
Κατά τη διάρκεια της συναυλίας στη Μπολόνια ήταν ενδιαφέρον να ακούσει κανείς τα σχόλια του κοινού, να βρεθεί δίπλα-δίπλα με υποστηριχτές της λίγκας του βορρά, της forza nuova, κλπ, πολλοί φυσικά έδειξαν αδιαφορία συνεχίζοντας να καταγράφουν τα πάντα με τα γαμημένα τηλέφωνά τους (μα τι νόημα έχει να πληρώνεις για μια συναυλία και στη συνέχεια να παρακολουθείς όλα μέσω του τηλεφώνου αντί να τhn απολαμβάνεις;) αλλά άλλοι καταλήφθησαν από αμφιβολία, συζητούσαν, ρωτούσαν και αναρωτιόντουσαν. Ποιος ξέρει.
Ο Waters επικεντρώνει την συναυλία στην αναβίωση των Animals, στην περίφημη σκηνογραφία φτιαγμένη με τεράστια ιπτάμενα και γεμάτα τατουάζ γουρούνια με το σύμβολο του δολαρίου και το πρόσωπο του Trump, με τις σκηνικές χορογραφίες που σχετίζεται με τον ηλεκτροπαραγωγό σταθμό Battersea, καθώς και κάποια άλλα αποσπάσματα από το τελευταίο σόλο άλμπουμ του Is this the life we really want? (2017). Φυσικά δεν λείπουν κομμάτια παρμένα από το The Dark Side oh the Moon και to The Wall. Αλλοτρίωση και πόλεμος, αν πέσουμε στην πρώτη να που έρχεται ο δεύτερος, γι αυτό πρέπει να ξυπνήσουμε, να αντισταθούμε και να αγωνιστούμε.
Ίσως λόγω της καυτής ζέστης του κλειστού γηπέδου του Casalecchio που κάνει τον μουσικό να φαίνεται λίγο κουρασμένος, ίσως και για την ηλικία του (ο Waters κλείνει τα 75 τον σεπτέμβριο) ο μπασίστας παίζει λίγο ο ίδιος αφήνοντας αρκετό χώρο για τους άλλους μουσικούς στη σκηνή , αλλά σε κάποιο σημείο εκπλήσσει τους πάντες παίρνοντας μια ηλεκτρική κιθάρα (σίγουρα όχι το όργανο του) και ρίχνοντας τον εαυτό του σε ένα σόλο που τραβήχτηκε από ένα τραγούδι του τελευταίου άλμπουμ. Αστειεύτηκε με αυτό και ευχαρίστησε τον νεαρότερο Jonathan Wilson, αμερικανό κιθαρίστα μέλος του συγκροτήματος, που του έμαθε να παίζει την κιθάρα σαν σολίστ.
Η συναυλία ανοίγει με το κλασικό Breathe που τραβήχτηκε από το The Dark Side of the Moon: πιο κατάλληλη εισαγωγή δεν μπορούσε να υπάρξει. Αμέσως μετά να η chicca One of these days (που λήφθηκε από το Meddle του 1971), το παλιότερο από τα τραγούδια των Floyd που εκτελέστηκαν. Τότε είναι η σειρά του The Great Gig in the sky (και πάλι από τo Dark Side) με μια διπλή θηλυκή φωνή στη θέση της μοναδικής σόλο φωνής του original, αμφισβητήσιμη επιλογή στην επιτυχία της ερμηνείας, αλλά καλύτερη από άλλες τραγικές εκδόσεις που ακούστηκαν στο παρελθόν και στις ίδιες περιοδείες των Pink Floyd για να ολοκληρωθεί η ιστορική περίοδος. Ακολούθησε το κλασσικό Welcome To The Machine (σπάνια παιγμένο ζωντανά τα τελευταία 40 χρόνια) και τρία τραγούδια από την τελευταία δουλειά Είναι αυτή η ζωή που πραγματικά θέλουμε; Is This the Life We Really Want? που συνάδουν με το πλαίσιο μιας και μοιάζουν πολύ με αποκόμματα που ανασυντάχθηκαν από τα παλιά τραγούδια των Floyd. Στη συνέχεια, το αναπόφευκτο κερασάκι στην τούρτα Wish You Were Here (από το ομώνυμο άλμπουμ) για το σύνθετο κοινό και το αναπόφευκτο Another Brick in the Wal (προφανώς από το The Wall ) που υποδέχεται στη σκηνή έναν πολυεθνικό χορό των ευλόγως ενθουσιασμένων παιδιών που προέρχονται από το Antoniano της Μπολόνια. Όλα τα τραγούδια από το ρεπερτόριο των Pink Floyd προτείνονται με σεβασμό στη μουσική φιλοσοφία τους. Οι ήχοι είναι εκείνοι οι σωστοί, στα όργανα της σκηνής περιλαμβάνονται τόσο τα ιστορικά όργανο Hammond και αναλογικά συνθεσάϊζερ, όσο η ηλεκτρονική ενορχήστρωση που είναι απαραίτητη για μια πειστική ζωντανή απόδοση της μουσικής ατμόσφαιρας των Pink Floyd. Η μόνη εξαίρεση ήταν το Welcome to the Machine, για το οποίο μιλήσαμε παραπάνω, η επανερμηνεία του οποίου, με κάποιες σκόπιμες στρεβλώσεις στο κεντρικό μέρος, δεν έπεισε τον γράφοντα: όχι τόσο για την παραμόρφωση από μόνη της – αυτή ήταν η αρχή σχεδόν όλων των τραγουδιών στις ζωντανές εμφανίσεις των Pink Floyd (τουλάχιστον μέχρι την περιοδεία του The Wall) – αλλά επειδή είναι καταναγκαστική, δεν ρέει, σαν να ήθελε να την αλλάξει με κάθε κόστος χωρίς μια συγκεκριμένη ιδέα στο ξεκίνημα.
Αντιθέτως οι εκτελέσεις των δύο μεγάλων κομματιών που λαμβάνονται από τα Animals: Dogs and Pigs (Three different ones), είναι υπέροχες, μαζί μισή ώρα μουσικής όπου όλα φαίνονται στο σωστό μέρος, μίξη, φωνητικά, ρυθμικές και σόλο κιθάρες από τους εξαιρετικούς Dave Kilminster, Jonathan Wilson, το μπάσο του Gus Seyffert, το όργανο και τα synths του Bo Koster και του Jon Carin, τα ντραμς του Joey Waronker, όλοι τέλειοι χωρίς περιττά στολίδια εδώ όπως και στην υπόλοιπη σύνθεση της συναυλίας.
Κρίμα που δεν προβλέπονταν το Sheep, η άλλη εξαιρετική suite από το Animals.
Ανάμεσα στο ένα τραγούδι και το άλλο ο Waters δεν ξέχασε να καταδικάσει και αυτή την φορά το Ισραήλ για το apartheid που έχει επιβάλει στους παλαιστίνιους και θύμισε τον Vittorio Arrigoni: “Να παραμείνουμε ανθρώπινοι” επαναλαμβάνει πολλές φορές. Ο Waters αρνήθηκε πολλές φορές να εμφανιστεί στο Ισραήλ, συμμετέχει επίσημα στην εκστρατεία BDS-Boycott, Divestment and Sanctions, προσκαλώντας τους μουσικούς συναδέλφους του να κάνουν το ίδιο και ασκώντας κριτική σε εκείνους που δεν το έκαναν (τον ιούλιο του 2017 ο Waters κάλεσε, δίχως να εισακουστεί, τον Tom Yorke και τους Radiohead να μην παίξουν στο Tel Aviv). Μα δεν τελειώνει εδώ: ο Waters επιτέθηκε στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ για τον πόλεμο στη Συρία, κατηγόρησε τα αποκαλούμενα Λευκά Κράνη (White Helmets, δήθεν ΜΚΟ πολιτικής προστασίας της Συρίας) ως μια ψεύτικη ανθρωπιστική οργάνωση και προκάλυμμα των σχηματισμών τζιχάντ. Κατά το ραντεβού της Βαρκελώνης ήταν ακόμη πιο σαφής
Μετά το μέρος της συναυλίας που αφιερώνεται στα Animals, ένα άλλο ζευγάρι κλασικών (Money και στη συνέχεια Us and Them που δίνει το όνομα στην περιοδεία), στη συνέχεια Smell the roses που λαμβάνεται από το τελευταίο σόλο έργο του Waters και το μεγάλο φινάλε με το ζευγάρι Brain Damage / Eclipse , που αντιστοιχούν και στο κλείσιμο του The Dark Side of the Moon, όλα συνοδευόμενα από μια τεράστια πυραμίδα λέιζερ τρυπημένη από ένα ουράνιο τόξο χρωμάτων για να ανακαλέσει το διάσημο εξώφυλλο του άλμπουμ.
Καταλήγοντας, μετά το αναπόφευκτο Confortably Numb και το μπιζάρισμα με τo Μother που είναι παρμένα από το The Wall, ο Roger Waters παίρνει από το ακροατήριο κάτω από την σκηνή μια σημαία της Εθνικής Ένωσης Ιταλικών Παρτιζάνων, την σηκώνει προς το κοινό ως ένδειξη σεβασμού, την φιλάει, τη βάζει γύρω στο λαιμό του και αποτραβιέται.
Le fotografie sono di, Οι φωτογραφίες είναι του Ennio Cerami
Ενας σπουδαίος συνθέτης αλλά και ερμηνευτής, μ’ ένα ογκώδες μουσικό έργο πίσω του. Με κλασικές συνθέσεις, με τραγούδια μοναδικά που πέρασαν άφθαρτα από γενιά σε γενιά, μουσική για το θέατρο. Ηχογράφησε εβδομήντα δίσκους, έδωσε χιλιάδες εκρηκτικές συναυλίες, έκανε εξαιρετικές ενορχηστρώσεις, συνεργάστηκε με μεγάλους τραγουδιστές.
Διανοούμενος με διαλεκτική πολιτική σκέψη, ένας ευφυής, γενναιόδωρος και ευαίσθητος άνθρωπος. Τον Απρίλιο έκλεισε τα 71. Και από τον περσινό Ιούνιο αντιμετωπίζει παλικαρίσια το πρόβλημα της υγείας του. Χωρίς γκρίνιες, χωρίς φόβο. Με χιούμορ, με πίστη σε ό,τι τον εμπνέει, συγκεντρωμένος στην ουσία της κάθε στιγμής. Αποφασισμένος να δυσκολέψει τον καρκίνο, να τον φρενάρει, να τον εξαπατήσει όπου και όπως μπορεί.
Σήμερα είναι όπως τον ξέρουμε πάντα. Δημιουργικός, χαμογελαστός, χαρούμενος για όσα μπορεί και κατακτά, ακόμα και μέσα στην περιπέτεια. Οργανώνει ταξίδια για εκείνον και τους αγαπημένους του. Τα μάτια του λάμπουν μιλώντας για τη μουσική, για τους ανθρώπους του, για τη συνάντησή του ξανά με το κοινό.
Ο Θάνος Μικρούτσικος στις 7 και στις 8 Ιουνίου ανοίγει στο Θέατρο Βράχων «Μελίνα Μερκούρη» το Φεστιβάλ του Βύρωνα με δύο μεγάλες συναυλίες.
Θα συναντηθεί με «όσους περπάτησαν μαζί του». Τη Χαρούλα Αλεξίου, τη Ρίτα Αντωνοπούλου, τον Χρήστο Θηβαίο, τον Κώστα Θωμαΐδη, τον Γιάννη Κότσιρα, τον Γιώργο Μεράντζα, τον Μανώλη Μητσιά, τον Γιώργο Νταλάρα, τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου, τον Μίλτο Πασχαλίδη, τη Μαριάννα Πολυχρονίδη. Θα συναντηθεί με τον κόσμο που τον αγάπησε και τον ακολουθεί όλα αυτά τα χρόνια.
● Πριν από ένα σχεδόν χρόνο η ζωή σου ξαφνικά άλλαξε...
Θα σου πω λοιπόν το ιστορικό. Ετοιμαζόμουν πέρσι τον Ιούνιο για μια περιοδεία με το έργο του Καββαδία. Μου λέει η γυναίκα μου: μήπως να κάνεις μια εξέταση για το σάκχαρο στην προοπτική των 40 συναυλιών;
Η παθολόγος, ως μη όφειλε, μου γράφει να κάνω υπέρηχο άνω και κάτω κοιλίας βλέποντας κάτι σαν αιμαγγείωμα. Μετά τον υπέρηχο κάνω μαγνητική. Αποδεικνύεται ότι έχω καρκίνο στο συκώτι. Και μετά κάτι φαίνεται και στο κόκαλο. Αν ο συνδυασμός ίσχυε ήμουν καταδικασμένος.
Ηταν πράγματι ένα φρικώδες επταήμερο. Η Μαρία και ο γιος μου ο Στέργιος ήταν κινούμενα πτώματα. Η κόρη μου στο Λονδίνο μισοήξερε πράγματα. Οι δύο μεγαλύτερες ήταν κάπως πιο ψύχραιμες. Τα αποτελέσματα από τις βιοψίες βγαίνουν στις 4 Ιουλίου και χαμογελάμε λίγο. Το κόκαλο είναι εντάξει. Μένει ο καρκίνος στο συκώτι.
Κανονίζω να χειρουργηθώ την επομένη στο «Μετροπόλιταν». Παρεμβαίνει ένας εξάδελφος της Μαρίας και γίνεται η επαφή με τον Μαλαγκό, τον καλύτερο ογκολόγο στο Λονδίνο, ο οποίος ανατρέπει όλο τον προγραμματισμό του και κανονίζει το αδιανόητο: χειρουργείο μετά από τρεις μέρες.
Το χειρουργείο διαρκεί 8,5 ώρες. Είχαν πειραχτεί και τρεις λεμφαδένες, αλλά ο Ιταλός έχει καθαρίσει όλη την ευρύτερη περιοχή, όπως μου είπε, «καλύτερα και από μαφιόζο στο Σικάγο»…
Τον Νοέμβριο είμαι στο στούντιο όταν μου τηλεφωνεί ο ίδιος ο Μαλαγκό εν συγχύσει αλλά και καθησυχαστικός: «Αντί για τον Γενάρη έλα καλύτερα τις επόμενες μέρες για έλεγχο. Κάτι είδαν οι ακτινοδιαγνώστες, εκτιμώ ότι πρόκειται για απότοκα της εγχείρησης αλλά θέλω να το τσεκάρουμε».
Πηγαίνω. Βρίσκουν τρεις άλλους λεμφαδένες κοντά στα επινεφρίδια. Πρέπει να κάνω πετ σκαν. Εχοντας λατρέψει τον γιατρό μου στην Ελλάδα, τον Χρήστο Χριστοδούλου, εξαιρετικό ογκολόγο και εκπληκτικό άνθρωπο, λέω στον Μαλαγκό: «Θα κάνω την εξέταση στην Ελλάδα και θα σου σταλούν για εκτίμηση τα υλικά». Την κάνω.
Στις 10 Δεκεμβρίου το απόγευμα έρχεται ο γιατρός, κάθεται στην θέση που κάθεσαι τώρα. Είναι σε πλήρη απογοήτευση. Μου λέει: «Μετάσταση στα κόκαλα, στο δεύτερο θωρακικό κι άλλα πέντε σημεία θεωρούνται απλώς ύποπτα».
Η εξέλιξη ήταν εξαιρετικά απρόβλεπτη. Οταν το πληροφορήθηκε ο Μαλαγκό στο Λονδίνο έπαθε σοκ με την ταχύτητα μετάβασης. Ενδέχεται, προ της εγχείρησης, να έφυγε κύτταρο που δεν πιάστηκε στο πετ σκαν, δυστυχώς γίνονται αντιληπτά όταν πια δημιουργήσουν αποικίες.
Ξεκίνησα από τον Δεκέμβριο τις ακτινοβολίες, στις 20 Ιουνίου κλείνει ο πρώτος κύκλος χημειοθεραπείας. Τον Μάρτιο είχαμε ένα ικανοποιητικό κατά το γιατρό αποτέλεσμα του πετ σκαν. Υπάρχουν τα ευρήματα του Δεκεμβρίου, παραμένουν όμως στο ίδιο στάτους χωρίς να έχουν επεκταθεί. Θεωρεί ότι φρενάρισε. Κάθε τρεις μήνες θα κάνουμε εξετάσεις.
● Φαίνεσαι πολύ καλά παρά την ταλαιπωρία της χημειοθεραπείας.
Νομίζω ότι αντιμετωπίζω τον καρκίνο με δύναμη, έτσι πρέπει να γίνεται. Η αθλιότητα της χημειοθεραπείας δεν με έχει καταβάλλει, νιώθω ισχυρός, είμαι και δημιουργικός.
Είναι μονόδρομος. Ξυπνάω στις 8 το πρωί και δουλεύω. Μετά τη χημειοθεραπεία βάζω πρόβα 7-9 και ο γιατρός τρελαίνεται.
Εχει αποδειχτεί και ιατρικά πως αν δώσεις κατάθλιψη στον καρκίνο είναι το καλύτερό του. Ε, λοιπόν, εγώ θα τον δυσκολέψω όσο μπορώ.
● Ο χρόνος έχει αποκτήσει πια άλλη διάσταση;
Πάντα πίστευα ότι δεν πρέπει να μου ξεφύγει στιγμή. Σε ό,τι έχω κάνει εδώ και χρόνια, τραβούσα τον χρόνο. Το έχω πει εγκαίρως, όχι τώρα όπου θα λογιζόταν ως προφανές εξαιτίας της κατάστασής μου.
Πάνε 20 χρόνια, όταν οι εφημερίδες ήταν αλλιώς και οι δημοσιογράφοι αλλιώς, όπου σε μια συνέντευξή μου στην εφημερίδα «Τα Νέα» διάλεξαν για τίτλο κάτι που είχα πει σχετικά με το θέμα που συζητάμε τώρα: «Κατά μέσον όρο ζούμε μόλις 4.160 Σαββατοκύριακα».
Ετσι είναι. Κι αυτά τα Σαββατοκύριακα περνούν σαν αστραπή. Μην τα αφήνουμε χωρίς δράση, χωρίς γέμισμα απ’ ό,τι καίει τον καθένα. Ερωτα, τέχνες, ιδέες, ταξίδια, φίλους, οικογένεια.
Εξετάζοντας το παρελθόν θα σου πω ναι, είμαι ευτυχισμένος. Τυχερός κι ευλογημένος. Λίγα μου ξέφυγαν, κυριολεκτώ. Κάποια που είτε καταλάβαινα ότι έφευγαν είτε όχι, αλλά τελικά ήταν δευτερεύοντα.
Ακουσέ με, μην αφήσεις ούτε δευτερόλεπτο να φύγει χωρίς να το νιώθεις. Μη κάνεις το λάθος και δεν υπολογίσεις την στιγμή ασχολούμενη με σκέψεις δεύτερης, τρίτης σημασίας.
● Πώς διαστέλλεται ο χρόνος;
Θα σου πω ένα παράδειγμα. Ετοιμάζοντας το 1992 την όπερα «Η επιστροφή της Ελένης» υπήρξαν κάποιες εμπλοκές με το εξωτερικό με αποτέλεσμα να μετακινηθούν οι ημερομηνίες. Δεν ήθελα να χάσω την ευκαιρία.
Δούλευα για 8 μήνες επί 20 ώρες την ημέρα με κάποια διαλείμματα 12ωρου ύπνου κάθε 12 μέρες. Οταν ολοκληρώθηκε διαπίστωσα το εξής. Η παρτιτούρα είναι παχιά, κάπου 1000 σελίδες.
Ανοιγα τυχαία μία σελίδα, η μουσική είναι γρήγορη, μια μελωδία που κρατάει δέκα δευτερόλεπτα.
Σε πόσο χρόνο έγραψα αυτή τη σελίδα με τις ιδέες, τα τρομπόνια, τις τρομπέτες, τα βιολιά, τα βιολοντσέλα, τις χορωδίες, τις φωνές κι όλους τους συνδυασμούς μεταξύ τους;
Σε τρεις ώρες. Εγκλώβισα τον πούστη τον χρόνο σε δέκα δευτερόλεπτα… Από τότε το αίσθημα αυτό ήταν καθημερινό σε ό,τι αφορούσε τη μουσική κυρίως μια συγκεκριμένη της μορφή. Από τότε τσίμπησα την ιστορία της στιγμής, που σου έλεγα πριν.
● Τι άλλαξε μέσα σου αυτούς τους τελευταίους μήνες. Τι σκέφτηκες για εσένα, για τους ανθρώπους που αγαπάς, γι’ αυτό που ήρθε τόσο αναπάντεχα.
Δεν σκέφτηκα ποτέ γιατί ήρθε σ’ εμένα. Ο καρκίνος έχει χτυπήσει όλα τα σπίτια. Υπήρχαν λόγοι: Η διατροφή, το περιβάλλον, η χρόνια διήθηση λίπους, ο διαβήτης 25 χρόνια, συν το άγχος των τελευταίων χρόνων.
Εννοώ τα χρόνια της κρίσης, τα οικονομικά, μη ξεχνάς κουβαλούσα στην πλάτη μου έξι οικογένειες με μηνιάτικο. Εντάξει, ήρθε. Δεν χέστηκα από τον φόβο μου…
● Καμιά στιγμή;
Καμιά, στο λέω με απόλυτη ειλικρίνεια. Εχω τέσσερα παιδιά, την Κωνσταντίνα, τη Σεσίλ, την Αλεξάνδρα, τον Στέργιο. Αν όχι τώρα, πότε θα τους δώσω τη σωστή αντίληψη για το πώς πρέπει να μάχονται στη ζωή;
Τώρα που είμαι με την πλάτη στον τοίχο έχει μεγαλύτερο νόημα να τους στείλω σαφές το μήνυμα. Οχι, δεν φοβήθηκα.
Εχω πλήρη συνείδηση ότι πρόκειται για πολυπαραγοντική ασθένεια η οποία αυτονομείται – άρα δεν εξαρτάται από εσένα πώς το παλεύεις.
Ομως θα σου πω κάτι: Στον όποιο βαθμό κάποια πράγματα εξαρτώνται από εμένα, το παλεύω του κερατά… Σε εκείνο τον βαθμό που έχω έστω μικρό ρόλο, θα του βγάζω τη γλώσσα. Δεν θα τον κοροϊδεύω έτσι κι αλλιώς, όχι. Ξέρω πως μπορεί να αυτονομηθεί. Δεν είμαι βλαξ ούτε ζω με ψευδαισθήσεις.
Ενα πρωί κοιτάχτηκα στον καθρέφτη και του είπα: «Τα έβαλες με λάθος άνθρωπο. Θα σε ταλαιπωρήσω φρικτά».
Αν με ρωτήσεις τι ελπίζω, θα σου πω όχι την ίαση αλλά να καταστήσω το νόσημα χρόνιο. Η ιατρική εξελίσσεται. Βλέποντας και κάνοντας. Και ζώντας κάθε λεπτό.
Ας πούμε ότι ζω τάδε καιρό, δεν τον προσδιορίζω. Δεν πρέπει να τον ζήσω καλά;
● Στις 13 Απριλίου έκλεισες τα 71 σου.
Οντας δυναμικός, αισθανόμενος νέος και δημιουργικός, αν σκεφτώ την ηλικία μου προκύπτει ένα 120 χρόνων. Οχι γιατί με αισθάνομαι γερασμένο, αλλά γιατί έχω βιώσει πολύ πυκνά τη ζωή μου.
Για όνομα του θεού, μόνο μία από τις 3, 4 διαστάσεις της δουλειάς να πάρεις, συν την προσωπική ζωή, τέσσερα παιδιά, πολιτιστική διαχείριση από της αρχές της δεκαετίας του ’80 ώς το 2006 -όχι μόνο το υπουργείο-, τα κλασικά έργα που είναι σκληρή δουλειά μηνών από το πρωί ώς το βράδυ, το τραγούδι, η σύνθεση, η ηχογράφηση 70 δίσκων, οι ενορχηστρώσεις, τα χιλιάδες λάιβ, τι αθροίζουν;
● Τέσσερις ζωές σε μία…
Και κάποιος μπορεί να σου πει: «Ασ’ το, τελείωσε ο κύκλος». Ε, αυτό δεν μπορείς ποτέ να το πεις στον εαυτό σου. Οχι γιατί έχεις το αίσθημα του αθάνατου, δεν το είχα ποτέ, ούτε καν για τη δουλειά μου.
Τι με νοιάζει το 2084 ποιοι θα πίνουν νερό έξω στη βρύση; Απ’ αυτή την άποψη είμαι ήσυχος. Πάντα έλεγα: αυτό που θέλω ας γίνει τώρα που υπάρχω.
Η σχέση με τον κόσμο, η συνομιλία με κάποιους μέσω της μουσικής, αυτό με ενδιαφέρει. Κι επειδή μπορεί ν’ ακούγομαι εξωφρενικός, σου λέω ότι είμαι ειλικρινής, ειδικά έτσι όπως είμαι τώρα. Οχι, δεν θέλω να κλείσει ο κύκλος.
❝ Κι ένα δευτερόλεπτο πριν το τέλος να ονειρευόμαστε ❞
Μάριος Βαλασόπουλος
● Κι όταν βλέπεις τους ανθρώπους σου να κλονίζονται;
Θα σου κάτι προσωπικό, κρίνε εσύ αν είναι δημοσιεύσιμο. Εκείνη την εβδομάδα όπου υπήρχε ένδειξη για συκώτι και κόκαλο, στο σπίτι είχε πέσει θανατικό.
Ευρισκόμενος σε πολύ δύσκολη κατάσταση έγραψα ένα γράμμα τεσσάρων σελίδων στη Μαρία και στα παιδιά. Τους είπα: «Θέλω χαμόγελα και δύναμη, έτσι έζησα όλη μου την ζωή. Οχι κλάμα, όχι φόβο».
Νομίζω ότι τους επηρέασε βαθιά. Τώρα, πώς ήμουν όταν το έγραφα είναι άλλης τάξεως συζήτηση. Ασ’ το…
Εχω βάλει ένα στόχο: Να επαναλάβω ένα πολύ τρυφερό ταξίδι. Πριν από έξι χρόνια, όταν ο Στέργιος ήταν 11 χρόνων, πήγαμε οι δυο μας ως οπαδοί της Μπαρτσελόνα για ένα τετραήμερο στη Βαρκελώνη. Είδαμε τον αγώνα και μετά περιπλανηθήκαμε στην πόλη. Καταλήξαμε σ’ ένα ρεστοράν όπου εκείνος διάλεξε αντρεκότ με βάσκικη σάλτσα. Ξετρελάθηκε.
Τον ξαναπήγα στο ίδιο ρεστοράν και την επόμενη μέρα. Αυτό το φαγητό έμεινε στο μυαλό του, έγινε το αγαπημένο του.
Σκέφτηκα ότι σε οκτώ χρόνια, το 2026 δηλαδή, στις 11 Απριλίου, δύο μέρες πριν εγώ γίνω 79 χρόνων ο Στέργιος θα κλείνει τα 25 του. Θα ήθελα τότε να ξαναπάω στη Βαρκελώνη με την οικογένεια για να γιορτάσουμε τα γενέθλια. Είπα την σκέψη μου στον Μίλτο Πασχαλίδη. Μου είπε: «Και δεν έχεις βγάλει ακόμα τα εισιτήρια βρε μαλάκα;»…
● Δεν έχεις χάσει το χιούμορ, τον σαρκασμό, τον αυτοσαρκασμό σου. Μαθαίνω κι άλλους τέτοιους σκωπτικούς διαλόγους με συνεργάτες σου…
Είμαι όπως ήμουν πάντα. Ισως μερικοί ακούγοντας για καρκίνο και μάλιστα τόσο σοβαρό, φαντάζονται τη χειρότερη εικόνα, τη χειρότερη ψυχολογία.
Εχω την εντύπωση -μη λέω μεγάλες κουβέντες γιατί αυτός λειτουργεί αυτόνομα όσο κι αν τον δυσκολεύω- ότι τα καταφέρνω. Αν κερδίσει αυτός, ναι, θα πέσω κάτω. Ομως η στάση μου θα είναι ίδια…
Με ρώτησες κάποια στιγμή τι άλλαξε στη ζωή μου από τον περασμένο Ιούλιο. Πάντα έκανα μεσομακροπρόθεσμους προγραμματισμούς. Τώρα, για να είμαστε σοβαροί, αυτό δεν μπορώ να το κάνω. Εγραψα ένα σόλο βιολοντσέλο, μου πήρε επτά μέρες.
Μετά την εξέταση του Ιουνίου θα δω τι μπορώ να κάνω το καλοκαίρι. Για το επόμενο Πάσχα δεν ξέρω τίποτα. Πρέπει να φέρνω και να επιβεβαιώνω στη ζωή μου το κάθε τρίμηνο. Και, όσο κι αν ακούγεται παράλογο, πρέπει να αισθάνομαι καλά μ’ αυτό.
Θα φρενάρουμε τον χρόνο. Ολα φιλτράρονται μέσα απ’ αυτή τη διαδικασία. Αλλαξε και κάτι άλλο. Αν και τα τελευταία χρόνια ήμουν προσανατολισμένος προς τα εκεί.
Εφούλα, το παρακάναμε με τις εμμονές μας… Ανεξάρτητα αν πολλοί αδίκησαν τους εαυτούς τους, τους αδικήσαμε κι εμείς. Στα 25 μου για λόγους ιδεολογικούς και κυρίως αισθητικής, πέταγα στο καλάθι των αχρήστων ανθρώπους επί ανθρώπων. Δεν μιλώ μόνο για το λάιφ στάιλ ούτε για τους μικροανταγωνισμούς στο σινάφι μας παρότι υπήρξα γενναιόδωρος, ειδικά με τους νεότερους.
Αν και… καλοφαγάς, δεν με ενδιέφερε το κομμάτι της μικρής πίτας στον χώρο, ούτε το πώς τη μοιράζονταν οι άλλοι.
Φίλοι μου στη δεκαετία του ’80 έφτιαξαν ένα βιβλίο για τα τραγούδια που έπρεπε να βρίσκονται στην εκπαιδευτική ύλη Γυμνασίου και Λυκείου. Υπήρχαν 9 συνθέτες, όχι ο Μικρούτσικος. Με ενόχλησε λίγο στην αρχή και μετά τίποτα. Δεν έμεινε στο μυαλό μου, δεν μετέβαλε τη στάση μου.
Τον τελευταίο χρόνο αυτό το αίσθημα κατανόησης έγινε εντονότερο. Είμαι καλοπροαίρετος, έχω δικαιολογίες για ανθρώπους και συμπεριφορές, δεν μπαίνω στη διαδικασία δευτερευόντων θεμάτων. Οσο ο άνθρωπος πλησιάζει στο φινάλε τόσο πρέπει να επικεντρώνεται στα κύρια.
● Τελειώνουν όλα με τον θάνατο;
Αν μιλάς για την μετά θάνατο ζωή σύμφωνα με τις θρησκείες, δεν την πιστεύω. Η ζωή μας είναι εδώ και καταλήγει εδώ.
Είμαι οπαδός της Κοσμολογίας, λατρεύω τον Αϊνστάιν, τους μάστορες της Κβαντομηχανικής, το Σύμπαν, τα ταξίδια στον χρόνο. Στα τέλη της δεκαετίας του ’60 αμφιταλαντεύτηκα: Μουσική ή Κοσμολογία.
Είχα τελειώσει το Μαθηματικό, είχα ήδη μια υποτροφία για τις ΗΠΑ. Αν πήγαινα θα έκανα Ανώτερα Μαθηματικά ή Κοσμολογία, Αστρονομία. Ξέρω ότι η ενέργεια, ακόμα κι αυτή της μεγάλης έκρηξης πριν από 14 δισεκατομμύρια χρόνια, δεν χάνεται.
Δεν μπορώ να διατυπώσω τι σημαίνει ενέργεια, πάντως σίγουρα δεν σημαίνει συνείδηση έτσι όπως εμείς την αναγνωρίζουμε ώστε να έχει κι ένα νόημα το μετά.
● Γερνάμε, το διάνυσμα προς τα εμπρός μικραίνει. Πώς μπορούμε να κάνουμε τον χρόνο που απομένει ποιοτικό;
Θα γίνω πληκτικός, αλλά θα στο ξαναπώ: Πέρα από το να διευρύνεις τη γνώση, να κυνηγάς την κάθε στιγμή. Το ταξίδι, όταν μπορείς να το κάνεις, ανοίγει ένα παράθυρο στο όνειρο.
Ο άνθρωπος που δεν ονειρεύεται δεν ζει. Ο Καββαδίας έλεγε «λυπήσου αυτούς που δεν ονειρεύονται». Κι ένα δευτερόλεπτο πριν το τέλος πρέπει να ονειρευόμαστε. Μόνο τότε υπάρχει η πιθανότητα να απογειωθούμε.
❝ Είμαι ευτυχισμένος ❞
● Σήμερα τι προτεραιότητες βάζεις;
Τον Στέργιο, τον ακούς που παίζει πιάνο. Τις κόρες μου. Τη Μαρία. Είκοσι πέντε χρόνια έχουμε μια θαυμάσια σχέση, ερωτική, συντροφική, με τα πάνω και τα κάτω της.
Εκείνη παθιάζεται με τη δουλειά μου μένοντας πάντα έξω από τις διαδικασίες, δεν υπήρξε ποτέ η κυρία Μικρούτσικου. Κι εγώ παθιάζομαι με τη δική της, την παιδική λογοτεχνία.
Να σου πω κάτι; Ακούγεται άσχημα, αλλά χάρη στον καρκίνο, από τις 15 Ιουνίου πέρσι, η σχέση μας προσεγγίζει το απόλυτο. Είμαι ευτυχισμένος. Αν δεν υπήρχε ο καρκίνος δεν θα το ζούσα αυτό.
Ο,τι σου είπα σήμερα είναι απολύτως αληθινό. Τα τελευταία χρόνια ήμουν πάντα συγκεντρωμένος στην αλήθεια, απλώς κρατούσα κάποια πράγματα για μένα. Τώρα δεν έχει νόημα να τα κρατήσω.
Θέλω να ξαναδώ κόσμο στις συναυλίες, να έρθω σε επαφή μαζί του. Θα κάνω μια μικρή γύρα το καλοκαίρι όσο μου επιτρέπουν οι θεραπείες
. Και θέλω, αν όλα πάνε καλά, ο Οκτώβρης να με βρει με τη Μαρία στην Σεβίλλη. Τι σκέφτεσαι;
● Σκέφτομαι πως τον Οκτώβρη θα πας με τη Μαρία στη Σεβίλλη.
Ναι… Το θέλω πολύ.
● Τι σου συμβαίνει όταν βρίσκεσαι πάνω στη σκηνή. Νομίζει κανείς ότι απογειώνεσαι, ότι φεύγεις…
Μα φεύγω… Εδώ και 20 χρόνια που παίζω τους «Επτά νάνους» εγώ εξαφανίζομαι. Για δέκα λεπτά λείπω, δεν είμαι εκεί κι ας νομίζουν ότι με βλέπουν να παίζω. Ακριβώς επειδή αυτό το συγκεκριμένο δεκάλεπτο έχει επαναληφθεί πάμπολλες φορές, μπορώ να βγάλω συμπεράσματα.
Κοίτα, πέρασα διάφορες φάσεις από τα είκοσί μου. Αρχικά ως παιδί της Αριστεράς με ενδιέφερε ο κόσμος, όμως με τις προϋποθέσεις της τέχνης μου κι όχι της δικής του κατανόησης, των δικών του επιθυμιών. Ηθελα να αποδεχτεί τον δικό μου τρόπο.
Οταν είσαι στην αρχή δεν ξέρεις να μετρήσεις αν η επιτυχία που κάνεις είναι πρόσκαιρη ή αν θ’ αντέξει στον χρόνο. Και τότε με ενδιέφερε η συνομιλία με λίγους, με κάποιους όπου ένιωθα πιο συγγενικά μουσικά. Ας πούμε με όσους ασχολούνταν με τη μουσική, γραφιάδες, φίλους κ.λπ.
Μετά από 10 χρόνια, όπου τα τραγούδια μου άρχισαν να περνούν και στη δεύτερη γενιά, η απεύθυνση, η σχέση με τον κόσμο, έγινε απολύτως άμεση, επείγουσα, πυρηνική.
● Και τι να πούμε για τον Καββαδία που πέρασε στην τρίτη γενιά…
Οταν μπήκαν στο παιχνίδι όσοι ήταν αγέννητοι στη δημιουργία του Καββαδία, τότε άλλαξε η σκέψη μου.
Δεν είναι λίγο να συνειδητοποιείς ότι το τραγούδι σου αφορά ένα τόσο μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας, ότι δεν ξεχνιέται μέσα στον χρόνο. Ή να βλέπεις πως από το 1982 με το «Με μια πιρόγα φεύγεις και γυρίζεις» τρεις γενιές έχουν περπατήσει μαζί του, έχουν κλάψει, έχουν ερωτευτεί, έχουν διαδηλώσει.
Τότε δεν ενδιαφέρεσαι να συνομιλήσεις με τους ειδικούς της μουσικής, με τους κριτικούς, αλλά με τον ίδιο τον κόσμο και μάλιστα εγκάρδια γιατί σ’ αυτόν εγγράφεται η διαχρονία της δουλειάς σου.
Σου απαντώ ειλικρινέστατα λοιπόν ότι αυτό που βλέπεις να μου συμβαίνει στη σκηνή είναι η ανάγκη κάθε φορά μιας καινούργιας συνομιλίας με τον κόσμο. Κι πριν απ’ αυτήν έχω πάντα μεγάλη αγωνία.
● Μετά από τόσα λάιβ έχεις ακόμα την αγωνία της επαφής με τον κόσμο;
Επιμένω, τίποτα δεν είναι δεδομένο πριν αρχίσει και τελειώσει ο αγώνας. Ακόμα και Μπαρτσελόνα-ΠΑΣ Γιάννινα μπορεί να έρθει 0-0…
Ακριβώς επειδή η σχέση με τον κόσμο είναι ουσιαστική, θέλω κάθε φορά να το κερδίζω. Ομως ποτέ δεν το ξέρω από την αρχή. Αλλά αν είσαι κάτω και μετά από 5 λεπτά σου κλείσω το μάτι, θα ξέρεις ότι έχω πια καταλάβει. Δεν χρειάζομαι το φινάλε.
● Σκέφτηκες ότι ο κόσμος μπορεί να ταυτίσει συναισθηματικά τις συναυλίες με το θέμα της υγείας σου;
Σε όλους μας υπάρχει πια μια αυξημένη ευαισθησία. Και ναι, ευθύνομαι γι’ αυτό με την έννοια ότι δεν έκρυψα εξαρχής την ιστορία, δεν την έβγαλα φυσικά στην αγορά, δεν την έκανα μελό. Ομως, αν θέλεις να συνομιλείς ειλικρινά με τον κόσμο, δεν δίνεις μια ψεύτικη εικόνα.
Οι συνεργάτες μου επέμεναν γι’ αυτές τις συναυλίες. Αμφιταλαντεύτηκα, γιατί υπήρχαν δυο κίνδυνοι. Δεν ήθελα να θεωρηθεί ότι πρόκειται για τις τελευταίες μου… Οταν ξέρουν ότι έχεις μια σοβαρή ασθένεια και ξαφνικά ακούν ότι συγκεντρώνεις έντεκα σπουδαίους τραγουδιστές, εκεί πάει ο νους.
Επίσης φοβήθηκα μη περάσει κάποιου από το μυαλό ότι πάω να εκμεταλλευτώ την ασθένεια. Συμφώνησα για τους λόγους που σου έλεγα πριν.
Μου λείπει το ζωντανό, μου λείπει ο κόσμος. Απέρριψα μεγάλους χώρους, είμαι εναντίον, δεν θέλω ο άλλος να βλέπει με τα κιάλια.
Εστειλα μηνύματα και μέιλ σε έντεκα πρόσωπα -ήδη είναι πολλά αν δεν θέλουμε παρέλαση «μοντέλων» αλλά ν’ ακούσουμε κάτι- και μέσα σε δευτερόλεπτα μου απάντησαν όλοι: όπως θέλεις ό,τι θέλεις.
● Μα σε ξάφνιασε η ανταπόκριση;
Κοίτα, παραήταν αγαπητικό απ’ όλους. Η Χαρούλα μου είπε: «Αν θες τραγουδάω, χορεύω, σου ανάβω το πούρο ή κάθομαι σε μια γωνιά της σκηνής να λέω χαζομάρες».
Θα συναντηθώ με ανθρώπους που περπάτησα μαζί τους για πολύ ή λίγο, παλιούς και νέους.
Με τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου δώσαμε την πρώτη χειραψία το ’73, πιτσιρικάδες, στη μεταπολίτευση. Η φωνή του σκίζει τις δεκαετίες άφθαρτη.
Τι να πεις για τον Γιώργο Νταλάρα, τον ερμηνευτή -όταν τον γνώρισα ήταν ήδη σταρ- που έκανε το ελληνικό τραγούδι γνωστό σ’ όλο τον κόσμο;
Για τον Μανώλη Μητσιά θα επαναλάβω αυτό που μου είπε ο Αλκαίος το 2006 όταν άκουσε από το τηλέφωνο το πρώτο τραγούδι από το «Υπέροχα μονάχοι»: «Θάνο αν δεν υπήρχε ο Μητσιάς θα έπρεπε να τον εφεύρουμε».
Ο Γιάννης Κότσιρας με το τεράστιο χάρισμα, φίλος αγαπημένος. Ο συνοδοιπόρος σε δύσκολα ταξίδια Γιώργος Μεράντζας και η φωνάρα Κώστας Θωμαΐδης. Οι σπουδαίοι τραγουδοποιοί Μίλτος Πασχαλίδης και Χρήστος Θηβαίος. Είμαι περήφανος που η Ρίτα Αντωνοπούλου έκανε μαζί μου τα πρώτα της βήματα όπως και η νεότερη Μαριάννα Πολυχρονίδη. Εγώ θα έλεγα όσοι κρυφά και φανερά περπάτησαν μαζί μου κι αυτό δεν αφορά μόνο τους ερμηνευτές, αλλά και τους μουσικούς, τους τεχνικούς, μόνιμους συνεργάτες όπως τον Θύμιο Παπαδόπουλο, τον Μάνο Τρανταλίδη.
❝ Το ΚΚΕ έχει τις ορθότερες θέσεις ❞
● Προηγήθηκαν κι άλλες συναυλίες τον περασμένο Μάρτιο. Επαιξες για τα 100 χρόνια του ΚΚΕ τη «Σπουδή σε ποιήματα του Βλαδίμηρου Μαγιακόφσκι» σε μετάφραση Γ. Ρίτσου και την «Καντάτα για τη Μακρόνησο» σε ποίηση Γ. Ρίτσου. Δύο έργα γραμμένα πριν από 43 χρόνια, πριν καν γίνεις 28 χρόνων…
Εγώ που έχω δώσει χιλιάδες συναυλίες που ήμουν μανιακά εναντίον των κακών χώρων, που μου άρεσε να παίζω μόνο σε κλειστούς -το καλοκαίρι αναγκαστικά σε ανοιχτούς, όσο γινόταν σε κάστρα, θέατρα, κάποτε και σε άχαρους χώρους-, έζησα μια στιγμή που σε διαβεβαιώνω δεν μου έχει ξανασυμβεί.
Ηρθαν έντεκα χιλιάδες άνθρωποι. Και στις τρεις συναυλίες, αλλά κυρίως στο Γαλάτσι, συνέβη κάτι μοναδικό. Η «Καντάτα για τη Μακρόνησο» ως θέμα είναι οικείο, ως μουσική φόρμα όμως είναι πολύ δύσκολο να το παρακολουθήσουν ακόμα και ειδοποιημένοι ακροατές. Επί 60 λεπτά δεν ακούστηκε ούτε βηχάκι, ούτε κιχ. Επικρατούσε απόλυτη σιωπή κι εγώ έπαιζα πιανίσιμο με ένα τρομπόνι.
Αυτό το κοινό δεν το είχα συναντήσει ξανά ούτε με δική μου μουσική αλλά ούτε ως θεατής άλλων συναυλιών.
Το δεύτερο γεγονός που δίπλωσε φτιάχνοντάς μου τη μέρα -ίσως μία από τις καλύτερες της ζωής μου σ’ αυτά τα 50 χρόνια μουσικής- ήταν αυτή η 55λεπτη ομιλία του Δ. Κουτσούμπα πάνω στη δουλειά μου.
Μήπως νομίζεις ότι αναφέρθηκε στον συνθέτη που έγραψε τραγούδια για την επανάσταση, το κόμμα κλπ.; Οχι, μίλησε αναλυτικά για το τι σημαίνει ατονική μουσική στη δουλειά του Μικρούτσικου!
Πώς λειτούργησε σ’ αυτήν η αποστασιοποίηση του Μπρεχτ για πρώτη φορά στην Ελλάδα και μάλιστα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.
Μια μεστή, καίρια ανάλυση δεκάδων σε καθαρά αισθητικό επίπεδο. Τρελαθήκαμε όλοι.
Ενιωσα τέτοια θεραπευτική ανάταση που την επομένη ξύπνησα και δεν είχα καρκίνο… Λες και η χαρά που πήρα απ’ αυτό το εξαιρετικό κοινό και την απρόσμενη προσέγγιση του Κουτσούμπα πάνω στο έργο μου να το έσβησε από το μυαλό μου.
● Η επανασύνδεση με το ΚΚΕ, το κόμμα στο οποίο ανήκες κάποτε, τι σκέψεις γέννησε;
Διαγράφτηκα από το ΚΚΕ το 1984. Εκτοτε, επί 34 χρόνια, ούτε μία φορά, παρά τις όποιες πολιτικές διαφωνίες μου, επιτέθηκα ή μίλησα απρεπώς γι’ αυτό. Εκανα μεγάλη διαδρομή, έψαξα, αναθεώρησα, ξαναδιάβασα, σκέφτηκα τι συνέβη τελικά σε εκείνη τη Σοβιετική Ενωση του υπαρκτού σοσιαλισμού. Ηταν όλα χάλια; Οχι.
Ανεργία μηδέν και σκέψου: ανεργία σημαίνει ανελευθερία. Κοινωνικές παροχές, δωρεάν υγεία, παιδεία, πολιτισμός, τέχνες. Χάρη σ’ αυτή τη χώρα διαλύθηκε ο ναζισμός.
Παιδιά, δεν είναι καλαμπούρι όλο αυτό, πρέπει να το υπολογίσουμε σωστά. Παλιά η διαφωνία μου με το ΚΚΕ ήταν πάνω στην έννοια του εφικτού.
Ακόμα πιστεύω στο εφικτό αλλά ως λάτρης της Ιστορίας κι επειδή θεωρώ ότι λαοί χωρίς ιστορική μνήμη και γνώση είναι αδύνατον να παίξουν ρόλο στο παρόν και το μέλλον, σε καλώ να εξετάσουμε τα τελευταία χρόνια.
Κόμματα και κινήματα που ξεπήδησαν από την Αριστερά και δούλεψαν πάνω στο εφικτό, όλα αλλοτριώθηκαν και ενσωματώθηκαν στο σύστημα.
Οπως και τα σημερινά παλικάρια του ΣΥΡΙΖΑ. Αρχισα να σκέφτομαι πολύ σοβαρά τι σημαίνει να κρατάς τις θέσεις σου.
● Αρκεί άραγε αυτή η προσήλωση στις θέσεις και η σταθερή άρνηση για οποιαδήποτε εμπλοκή με την τρέχουσα πολιτική;
Ο τελευταίος που θα επιχειρήσει μια αγιοποίηση είμαι εγώ. Προβλήματα υπάρχουν αλλά μη μου πεις ότι το ΚΚΕ δεν δημιουργεί μια αίσθηση εμπιστοσύνης στους ψηφοφόρους του. Αν υποθέσουμε ότι γίνονταν εκλογές και το αποτέλεσμα δεν αφορούσε τον σχηματισμό κυβέρνησης, το ποσοστό αυτών που σέβονται το ΚΚΕ θα ήταν πάνω από 35%.
Εδώ και 4,5 χρόνια παρακολουθώ τι συμβαίνει. Κυρίως στην Ελλάδα της κρίσης, απ’ όλο το φάσμα των κομμάτων δεν το συζητώ ότι το ΚΚΕ έχει τις ορθότερες θέσεις.
Η κατάρρευση του κυβερνώντος κόμματος είναι τερατώδης κι έχει κάνει ζημιά στην έννοια της Αριστεράς. Τους ακούω να λένε «εμείς ως αριστεροί» και η φράση αγγίζει πια το όριο του αστείου.
Φυσικά αυτή η έκπτωση δεν νομιμοποιεί την αντιπολίτευση, αυτή που μας έχωσε στον λάκκο των λεόντων.
● Θα ξεκολλήσουμε κάποτε;
Εχουμε πολύ δρόμο. Το θέμα δεν είναι ελληνικό. Είναι το διεθνές που με φοβίζει.
Ως μαρξιστής μένω πάντα στο γεγονός ότι η επανάσταση, η ανατροπή, η αλλαγή, δεν έρχεται από ένα κράτος ή ένα κόμμα. Συνοδεύεται από αλυσιδωτές αντιδράσεις.
Και πού να δεις τέτοιες σήμερα; Στη Γερμανία, την Ολλανδία, τη Γαλλία, την Ιταλία;
Τώρα βλέπεις μόνο το ακροδεξιό να ανθίζει, ό,τι συμβαίνει πάντα όταν οι δυο πόλοι του συστήματος, συντηρητικοί και σοσιαλδημοκράτες, συγκλίνουν.
Η είσοδος του Κοινωνικού Κύκλου Leoncavallo στο Milano, στην via Leoncavallo
Την έμφυτη ανάγκη που έχουν για ελευθερία. Τη δίψα που έχουν για την ανάληψη πρωτοβουλίας και δράσης. Για τη βαθύτατη απόγνωση που βασανίζει τη καρδιά τους και τον αγώνα δρόμου που κάνουν για να επαναπροσδιορίσουν το είναι τους.
