Όταν οι Τουπαμάρος «σήκωσαν» το Λιμπερταδόρες
Σε ολόκληρο τον 20ο αιώνα, δύο πράγματα μπορούσαν να κρατήσουν τη Λατινική Αμερική με κομμένη την ανάσα: ένα όπλο που μάχεται για δικαιοσύνη, και μια μπάλα που περνάει τη γραμμή του τέρματος. Οι κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις που έλαβαν χώρα στα κράτη της ηπείρου και το άθλημα που είναι πιο πολύ από ένα άθλημα, έχουν διασταυρώσει τους δρόμους τους τόσες φορές, που είναι πιο δύσκολο να μετρηθούν κι από τα πραγματικά γκολ του Ρομάριο ή τα θύματα της χούντας του Βιδέλα. Με αφορμή τον αποψινό πρώτο τελικό του Κόπα Λιμπερταδόρες, θα εστιάσουμε στον αντίστοιχο αγώνα του 1969, ανάμεσα στην ουρουγουανική Νασιονάλ του Μοντεβιδέο και την αργεντίνικη Εστουντιάντες ντε Λα Πλάτα, όταν ένα από τα πιο θρυλικά αντάρτικα κινήματα στην παγκόσμια ιστορία φρόντισε να δείξει στην πράξη πως το ποδόσφαιρο μπορεί να αποτελέσει ένα από τα πολλά μέσα στον δρόμο για την έφοδο στον ουρανό.
Ο ερχομός του γκεριγιέρο
Δεκαετία του ’60. Ο Ψυχρός πόλεμος ΗΠΑ-ΕΣΣΔ μεταφέρεται (και) στο διάστημα. Στην Ευρώπη, η ΕΤΑ πραγματοποιεί ακόμα τα πρώτα θαρραλέα της βήματα και σύντομα αναμένεται να ακολουθήσουν κι άλλες οργανώσεις του κοκκινάστερου, ενώ στην Ελλάδα ηχούν οι ερπύστριες της 21ης. Παράλληλα, ο κινηματογράφος υποκλίνεται σε ένα μεγάλο του τέκνο ονόματι Στάνλει Κιούμπρικ, και οι Led Zeppelin κυκλοφορούν τον πρώτο τους δίσκο.
Στο νοτιοδυτικό μέρος του πλανήτη και στη χώρα που βρίσκεται σαν σφήνα ανάμεσα στα μεγαθήρια Αργεντινή και Βραζιλία, εξελίσσεται η κατάρρευση ενός ένδοξου πλην όμως σαθρού παρελθόντος. Σε αντίθεση με τα περισσότερα κράτη της ηπείρου, η Ουρουγουάη χαρακτηριζόταν επί δεκαετίες ως η Ελβετία της Νοτίου Αμερικής, κυρίως χάρη στη δημιουργία ενός πλασματικού οικονομικού θαύματος. Αυτό άρχισε να εξασθενεί ήδη από τη δεκαετία του ’50, με ραγδαίες συνέπειες για τα λαϊκά στρώματα. Η οικονομική κατακρήμνιση έβγαλε ως συνήθως στην επιφάνεια μια βαθιά δομική κρίση, η οποία εξελίχθηκε ακολούθως σε κοινωνική, πολιτική και ίσως το χειρότερο, σε ηθική. Επίσης ως συνήθως, κερδισμένοι από αυτή την κατάσταση επιχείρησαν να βγουν οι εκπρόσωποι της ουρουγουανικής πλουτοκρατίας και τα αμερικανικά κεφάλαια που σκόπευαν να δημιουργήσουν έναν ισχυρό ομφάλιο λώρο της χώρας με το γεωπολιτικό μπλοκ των ΗΠΑ. Θεσμικό εργαλείο των τελευταίων θα αποτελούσε κατά κύριο λόγο η εθνικοφιλελεύθερη κυβέρνηση του Πατσέκο Αρέκο.
Την ίδια περίοδο, η κουβανική επανάσταση του 1953-59 εξακολουθούσε να τριβελίζει και να γονιμοποιεί τη σκέψη των ανθρώπων της άκρας αριστεράς. Ωστόσο ελάχιστοι από αυτούς μπόρεσαν να διαγνώσουν έγκαιρα τις ιδιαιτερότητες του συγκεκριμένου εγχειρήματος και τα αδιέξοδα της τυφλής υιοθέτησης του γκεβαρικού αντάρτικου. Ένας από αυτούς ήταν σίγουρα ο Ραούλ Σεντίκ. Γεννημένος το 1925 σε ένα χωριουδάκι της ουρουγουανικής επαρχίας, ο Σεντίκ σπούδασε νομικά στο Μοντεβιδέο και σύντομα εντάχθηκε στη νεολαία του Σοσιαλιστικού Κόμματος της Ουρουγουάης. Ακολούθησε μια μακρά περίοδος ενασχόλησής του με την οργάνωση του εξαθλιωμένου αγροτικού πληθυσμού της ουρουγουανικής περιφέρειας αλλά και “εκπαιδευτικών” ταξιδιών σε Ευρώπη και Κούβα. Χάρη στη σπάνια πολιτική οξύνοια που τον χαρακτήριζε, ο Σεντίκ αντιλήφθηκε γρήγορα ότι τόσο οι εργατικοί αγώνες όσο και οι θεσμικές προσπάθειες που παρέχει μια τύποις δημοκρατία, δεν ήταν αρκετά “όπλα” για να ανατρέψουν τη λαίλαπα της κοινωνικής και πολιτικής υποδούλωσης που ερχόταν ακάθεκτη με αφορμή την οικονομική κρίση. Εξού και αποφάσισε ότι τα μόνα όπλα για την εγκαθίδρυση του σοσιαλισμού, ήταν τα ίδια τα όπλα.
Η δημιουργία του Κινήματος Εθνικής Απελευθέρωσης (MLN) των Τουπαμάρος τοποθετείται το 1963, αν και πολλές λεπτομέρειες από τα πρώτα χρόνια της οργάνωσης κείτονται ακόμα στο στην αχλή του μύθου, κυρίως λόγω της σπάνιας εχεμύθειας που εφάρμοσαν τα μέλη της καθ” όλη τη διάρκεια της δράσης τους. Ο ιδρυτικός πυρήνας των Τουπαμάρος βασίστηκε στη δουλειά που είχε κάνει ο Σεντίκ στις αγροτικές περιοχές της χώρας και σε ριζοσπαστικούς θύλακες του Σοσιαλιστικού Κόμματος.
Από τις απαρχές της δημιουργίας του, το κίνημα των Τουπαμάρος ξεχώρισε για ορισμένες θεμελιώδεις αρχές που θα ακολουθούσε με στόχο την ανατροπή της αστικοφιλελεύθερης δημοκρατίας και την επικράτηση του σοσιαλισμού. Τόσο σε ιδεολογικό επίπεδο, αφού συσπείρωσε ανθρώπους από ένα ευρύ κοινωνικοπολιτικό φάσμα (άκρα αριστερά, συνδικαλιστές, αναρχικούς, φοιτητές, διανοούμενους, καθολικούς κ.ά.) όσο και σε αυτό της δομής και της στρατηγικής, καθώς η πειθαρχία και η οργάνωση των πυρήνων του MLN ήταν παροιμιώδεις, όπως και οι εξαιρετικά στοχευμένες ενέργειες, αντί της εφαρμογής τρομοκρατικών τακτικών και τυφλών χτυπημάτων στις κρατικές αρχές, οι Τουπαμάρος έδειξαν εξ αρχής ότι επρόκειτο για ένα ένοπλο κίνημα αρκετά διαφορετικό από τα προηγούμενα της ηπείρου.
Ταυτόχρονα, η καταστολή των εργατικών αγώνων και του φοιτητικού κινήματος εντεινόταν, με αποτέλεσμα οι Τουπαμάρος να κερδίζουν λαϊκή συμπάθεια και την πολυπόθητη για ένα αντάρτικο κίνημα “παθητική στήριξη”. Η κυβέρνηση Πατσέκο αδυνατούσε να επιβάλλει την τάξη χωρίς αίμα κηρύσσοντας το 1968 τη χώρα σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης και προχωρώντας σε δικτατορικά μέτρα κατάπνιξης των λαϊκών αντιδράσεων. Βέβαια, όσο οι συγκρούσεις στους δρόμους και στα πανεπιστήμια συνεχίζονταν, το MLN αποδεικνυόταν η αγκαλιά των ριζοσπαστικών στοιχείων που γαλουχούνταν εντός αυτού του ταραχώδους κοινωνικοπολιτικού περιβάλλοντος.
Το 1969 αποτελεί τη χρονιά που οι Τουπαμάρος έφτασαν στην κορύφωση της δράσης τους και της δημοτικότητάς τους, πριν την είσοδο στη νέα δεκαετία. Το μενού περιελάμβανε απαλλοτριώσεις όπλων, θεαματικές ληστείες καζίνο, απαγωγές φασιστών-αφεντικών, αποκάλυψη σκανδάλων και λοιπές χειρουργικές μαχαιριές στο οικοδόμημα της κυβέρνησης. Όμως το αποκορύφωμα του έτους επρόκειτο να έλθει σε ένα ματς ποδοσφαίρου.
Το ραντεβού με την ιστορία
Την περίοδο που η Ουρουγουάη αναδεικνυόταν σε πεδίο μάχης ανάμεσα στις κυρίαρχες οικονομικές δυνάμεις με εκπρόσωπο την κυβέρνηση Πατσέκο και στο μεγαλύτερο μέρος του λαού του οποίου η αντίδραση έπαιρνε ριζοσπαστικές οδούς χάρη στους Τουπαμάρος, το ποδόσφαιρο της χώρας έγραφε χρυσές σελίδες σε διασυλλογικό κυρίως επίπεδο. Η μεγάλη Πενιαρόλ των Χόγια, Ρότσα, Ματζούρκιεβιτς και φυσικά του σταρ και πρώτου σκόρερ όλων των εποχών στη διοργάνωση Αλμπέρτο Σπένσερ, μετρούσε ήδη τρία τρόπαια (’60, ’61, ’66) εγκαθιδρύοντας μια μικρή δυναστεία, ενώ και η Σελέστε κέρδισε το Κόπα Αμέρικα του 1967. Το ίδιο έτος η μεγάλη αντίπαλος και συμπολίτισσα της Πενιαρόλ, Νασιονάλ, είχε φτάσει στον τελικό αλλά απέναντί της βρήκε τη σκληροτράχηλη Ράσινγκ Κλουμπ από την Αργεντινή, η οποία και πήρε τελικά την κούπα χάρη στην εντός έδρας νίκη του επαναληπτικού.
Το Κόπα Λιμερταδόρες του 1969 παρουσιάστηκε ως μια ακόμα ευκαιρία για τη Νασιονάλ ώστε να συναγωνιστεί τη δόξα της μισητής Πενιαρόλ. Μάλιστα η ομάδα των Άλβαρες, Κουμπίγια, Μοντέρο Καστίγιο (πατέρα του Πάολο), του Πριέτο και του στράικερ “Κασκαρίγια” Μοράλες, βρέθηκε στον ίδιο όμιλο με την Πενιαρόλ, απ” όπου τελικά πέρασαν και οι δύο στην επόμενη φάση. Η μοίρα τα έφερε έτσι ώστε Νασιονάλ και Πενιαρόλ να συναντηθούν και στα ημιτελικά. Δύσκολα μπορούσε να φανταστεί κάποιος μεγαλύτερη προοπτική ηδονής για τους οπαδούς των δύο κολοσσών του Μοντεβιδέο. Από τη μια η Πενιαρόλ ήθελε να βάλει ταφόπλακα στα όνειρα της Νασιονάλ για κατάκτηση της κούπας, από την άλλη οι άνθρωποι της τελευταίας δεν φαντάζονταν τίποτα λιγότερο από το να φτάσουν στον τελικό και να σηκώσουν το τρόπαιο για πρώτη φορά και έχοντας αποκλείσει το έτερο μέλος του ουρουγουανικού κλάσικο. Εν τέλει, η πείνα της Νασιονάλ αποδείχθηκε μεγαλύτερη, και παρά την ήττα στη ρεβάνς με το γκολ του Σπένσερ πέρασε στον τελικό.
Εκεί όμως που την περίμενε μια άλλη ομάδα από την Αργεντινή, η κάτοχος του τροπαίου και ίσως η πιο βρώμικη ομάδα στην ιστορία της στρογγυλής, η Εστουντιάντες ντε Λα Πλάτα. Το πρώτο ματς θα διεξαγόταν στις 15 Μαΐου στο Σεντενάριο.
Τα 40 λεπτά που συγκλόνισαν τον κόσμο
Το χτύπημα είχε σχεδιαστεί και οργανωθεί στην εντέλεια, όπως πάντα δηλαδή. Εξάλλου η κατάληψη ενός ραδιοφωνικού σταθμού είχε διπλό στόχο, πρώτον να σπάσει τη φίμωση που είχαν δεχθεί τα αντικαθεστωτικά ΜΜΕ επί κυβέρνησης Πατσέκο και φυσικά να ακουστεί το επαναστατικό μήνυμα των Τουπαμάρος μέχρι και το τελευταίο χαμώσπιτο της χώρας.
Σύμφωνα με κατοπινά στοιχεία, πρώτη επιλογή της οργάνωσης ήταν το Radio Rural, η φωνή των θεσμικών-διεφθαρμένων συνδικαλιστικών ενώσεων και ο χρόνος διεξαγωγής της επιχείρησης το βράδυ της 30ης Απριλίου, μια μέρα πριν ξημερώσει Πρωτομαγιά. Ωστόσο, ορισμένα επιχειρησιακά προβλήματα ανάγκασαν του Τούπας να στρέψουν αλλού την προσοχή τους, και δη στο γεγονός που περίμενε όλη η Ουρουγουάη, ή τουλάχιστον το άσπρο-μπλε κομμάτι της, με τεράστια ανυπομονησία.
Το απόγευμα της 15 Μαΐου, το “Σεντενάριο” είχε ήδη ανοίξει τις πύλες του για να φιλοξενήσει το πρώτο μεγάλο ραντεβού ανάμεσα στη Νασιονάλ και την Εστουντιάντες. Η ομάδα του Οσβάλντο Σουμπελδία είχε ήδη την αύρα του νικητή μετά και την κατάκτηση του Διηπειρωτικού κυπέλλου απέναντι στη Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ του Ντένις Λο, του Μπόμπι Τσάρλτον και του Τζόρτζι Μπεστ, σε μια επεισοδιακή σειρά αγώνων, όπως εξελίσσονταν συνήθως τα ματς της Εστουντιάντες. Στο Μοντεβιδέο, η ομάδα από τη Λα Πλάτα κατέβηκε με όλα τα καλά παιδιά, τον Αγκίρε Σουάρες, τον Πατσαμέ, τον Μπιλάρδο (μετέπειτα κόουτς και πρωταθλητή κόσμου με την Αλμπισελέστε), τον Μεδίνα, τον τερματοφύλακα Πολέτι κ.ά., το μενού των οποίων περιελάμβανε από trash talking και πολεμικές λαβές μέχρι κουτουλιές και καρφίτσες στους αντιπάλους. Εκείνος όμως που ξεχώριζε από αυτό το επιβλητικό τιμ με ρολίστες, μαχητές και άλλα χαμίνια ειδικών καταστάσεων, ήταν ο Χουάν Ραμόν Βερόν, ένας τύπος με μικρό μπόι, απαράμιλλη τεχνική και θανατηφόρο αριστερό πόδι, που έφερε το παρατσούκλι “μάγισσα”. Στο μέλλον θα μας χάριζε έναν απόγονο, επίσης υπέροχο γητευτή της στρογγυλής.
Βέβαια, οι παίκτες των δύο ομάδων δεν ήταν οι μοναδικοί σταρ της αναμέτρησης. Ολόκληρη η χώρα είχε κολλήσει τις ραδιοφωνικές βελόνες στη συχνότητα του Radio Sarandi, όπου η κλασική φωνή του Κάρλος Σολέ, ίσως του πιο θρυλικού σπίκερ στη Λατινική Αμερική (του τύπου που είχε στο ενεργητικό του το Βραζιλία-Ουρουγουάη 1-2 στο “Μαρακανά”) ήταν το απαραίτητο συστατικό για την ποδοσφαιρική κατάνυξη του μέσου Ουρουγουανού οπαδού.
Λίγο πριν το πρώτο ημίχρονο του αγώνα, και με το σκορ ακόμα στο 0-0, μια καμιονέτα στάθηκε απέναντι από τον ραδιοφωνικό σταθμό του Radio Sarandi στα προάστια του Μοντεβιδέο. Μια ομάδα 20 ένοπλων ανταρτών, ανάμεσά τους και αρκετές γυναίκες, αποβιβάζεται, εξουδετερώνει τον φύλακα και εισβάλλει στο κτήριο. Μάλιστα δίνουν στο παιδί του φύλακα ένα παιχνίδι για να παραμείνει ήρεμο, δείγμα του πόσο εξονυχιστικά στηνόταν μια επιχείρηση των Τούπας. Την ίδια ώρα, τόσο στο γήπεδο όσο και στην υπόλοιπη χώρα, άπαντες αναμένουν το σφύριγμα της διακοπής με το τρανζιστοράκι στα αυτιά για να ακούσουν τα σχόλια του Σολέ και πώς η Νασιονάλ θα καταφέρει να στριμώξει την Εστουντιάντες παίρνοντας ένα καλό προβάδισμα για τη ρεβάνς. Ωστόσο, αυτό που περιμένει τους ακροατές είναι μια μεγάλη δόση ψυχρολουσίας, αφού μια σταθερή, μπάσα φωνή άρχισε να λέει λόγια άλικα:
“Το μήνυμα που θα ακούσετε προέρχεται από το MLN, που κατέλαβε αυτόν τον ραδιοσταθμό. Οι Ουρουγουανοί, στους οποίους σήμερα μια ανάξια κυβέρνηση επιβάλλει περιορισμούς και στερήσεις δεν πρέπει να χάσουν τις ελπίδες τους. Οι αδικίες πάντοτε υπήρξαν σε αυτή τη χώρα…”
Στα τσιμέντα του “Σεντενάριο” απλώθηκε ένα τεράστιο μουρμουρητό. Άλλοι τσέκαραν αν είχαν βάλει τη σωστή συχνότητα, πριν κοιτάξουν με απορία τον διπλανό τους.
“… ποτέ δεν είχαμε δει μια χούφτα επιχειρηματιών και κερδοσκόπων να κατακτούν το κράτος και να υπαγορεύουν νομοθετικά διατάγματα υπέρ των καπιταλιστικών τους επιχειρήσεων…. Αλλά προσοχή δεν αγωνιζόμαστε απέναντι σε έναν υπουργό ή έναν πρόεδρο, αλλά ενάντια σε ένα ολόκληρο καθεστώς που εκμεταλλεύεται τους εργαζόμενους.
Αλλά είμαστε εδώ να σας διαβιβάσουμε ένα μήνυμα ελπιδοφόρο. Ο λαός μας εξακολουθεί ακόμα να αγωνίζεται παρά τους νεκρούς και τους τραυματίες… Αυτό το έχουμε ξαναπεί από τότε που αρχίσαμε τον αγώνα και το επαναλαμβάνουμε σήμερα που οι εργαζόμενοι απόκτησαν τη θλιβερή εμπειρία και αρχίζουν να αντιλαμβάνονται την κατάσταση: οι ένοπλες δυνάμεις της αντίδρασης δεν μπορούν να χτυπηθούν παρά μόνο από τις ένοπλες δυνάμεις του λαού”.
Audio Player
Πλέον όλοι είχαν καταλάβει τι συνέβη. Οι Τουπαμάρος είχαν “παραβιάσει” ακόμα και τον ιερό χώρο του ουρουγουανικού ποδοσφαίρου, τον χώρο που χάριζε στιγμές ξεγνοιασιάς και χαράς στους φίλους και τους οπαδούς του, μακριά από την πολιτική. Εντούτοις το ποδόσφαιρο είναι και πολιτική. Το ποδόσφαιρο είναι η κοινωνία.
“Γιατί Τουπαμάρος είναι όλοι όσοι δεν περιορίζονται στην απλή διεκδίκηση, αλλά δεν σέβονται τους νόμους που επιβλήθηκαν από μια ολιγαρχία για να προστατέψει τα συμφέροντά της. Τουπαμάρος ήταν αυτοί που οι Ισπανοί ονόμαζαν ληστές και που συγκρότησαν τον στρατό του Αρτίγας για να βάλουν τέρμα στη ξένη κυριαρχία… Ο ουρουγουανικός λαός πρέπει να ξέρει ότι τον περιμένει μακρύς αγώνας γεμάτος θυσίες, αν θέλει να πετύχει τη ριζική αλλαγή αυτού του καθεστώτος για μια πιο δίκαιη κοινωνία.
Εμπρός λοιπόν! Ενωθείτε στον αγώνα! Θα νικήσουμε!
Κίνημα Εθνικής Απελευθέρωσης – Τουπαμάρος”.
Την ίδια ώρα, στα δημοσιογραφικά του γηπέδου ο Σολέ βρισκόταν σε υστερία, εκστομίζοντας απειλές κατά των ανταρτών. Ταυτόχρονα η αστυνομία προσπαθούσε να βρει τρόπο να σταματήσει την εκπομπή του σήματος, κάτι που κατάφερε μετά από 40 περίπου λεπτά κόβωντας το ρεύμα της γειτονιάς. Φυσικά οι Τουπαμάρος είχαν εξαφανιστεί πριν καν φτάσουν οι δυνάμεις ασφαλείας, αφήνοντας μάλιστα ορισμένα παιδικά βαρελότα ως δώρο.
Επίλογος
Βέβαια, αυτή δεν θα ήταν η τελευταία τριβή του διάσημου εκφωνητή με το θρυλικότερο αντάρτικο πόλεων της Λατινικής Αμερικής. Ο γιος του Σολέ, επίσης Κάρλος, εντάχθηκε αργότερα στην οργάνωση, συνελήφθη και βασανίστηκε από τις δυνάμεις ασφαλείας στις αρχές της δεκαετίας του ’70, όταν η κρατική καταστολή σε συνεργασία με τις αμερικανικές υπηρεσίες ασφαλείας κατόρθωσαν να συντρίψουν κάθε αντίσταση του κινήματος.
Μέσα σε όλα αυτά όμως, υπήρχε κι ένας αγώνας που έπρεπε να συνεχιστεί. Η Εστουντιάντες επιβεβαίωσε την υπεροχή της και με το γκολ του Φλόρες πήρε το “διπλό”, ενώ στον επαναληπτικό επικράτησε εκ νέου με 2-0 και στέφθηκε πρωταθλήτρια Νοτίου Αμερικής για δεύτερη συνεχόμενη φορά (θα ακολουθούσε και τρίτη).
Η ιστορία της Εστουντιάντες είναι επίσης πολύ ενδιαφέρουσα και αποτελεί ένα ακόμα σημείο αναφοράς στον τρόπο που διαπλέκεται το ποδόσφαιρο με την πολιτική στη συγκεκριμένη γωνιά του πλανήτη, ωστόσο το κρατάμε για ένα άλλο κείμενο.Να σημειωθεί απλά ότι εκείνη την περίοδο η Αργεντινή στέναζε κάτω από την δικτατορική ηγεσία του Χουάν Κάρλος Ονγκανία, κάτι που σίγουρα δεν άφησε αδιάφορους τους Τουπαμάρος.
Όσο για τη Νασιονάλ, οι φίλοι της θα έπρεπε να περιμένουν δύο χρόνια ακόμα για να σηκώσουν την κούπα του Λιμπερταδόρες, βρίσκοντας μάλιστα στον τελικό πάλι την Εστουντιάντες.
Πολλές φορές, μια επώδυνη ήττα αναπληρώνεται με μια μεγάλη ρεβάνς, κάτι που δυστυχώς δεν ίσχυσε με τους Τουπαμάρος, καθώς τα μέλη της οργάνωσης βίωσαν μια φρικτή δεκαετία βασανιστηρίων στα κελιά των ουρουγουανικών φυλακών μετά την απάνθρωπη καταστολή του 1972-73. Ωστόσο, η επιρροή τους στάθηκε καταλυτική πάνω στα αντάρτικα κινήματα του ’70 που συγκλόνισαν την Ευρώπη.
sisyphoss
– See more at: http://www.humbazine.gr/index.php/blog/otan-i-toupamaros-sikosan-to-limpertadores/#sthash.VHg8ERxs.dpuf
Αέναη κίνηση-moto Perpetuo 