Το πιο ανησυχητικό και σκοτεινό θρίλερ της ανθρώπινης υπόθεσης έχει σαν βασική πλοκή την εξουσία. Ένα θρίλερ που για πολύ καιρό, και ίσως ακόμη και σήμερα, είχαμε την ψευδαίσθηση πως θα διαλευκάναμε επικεντρώνοντας την προσοχή κυρίως (όταν όχι μόνο) επάνω σε εκείνα που ο Τάκιτος ονόμαζε τα μυστήρια της εξουσίας (arcana imperii). Σαν αυτά τα μυστηριώδη σχέδια θα έπρεπε να προέρχονται, ipso facto, από μια πραγματικότητα ήδη καθορισμένη που κάνει χρήση εκείνης της δύναμής της για να καταβάλλει θύματα ανυποψίαστα και ανήμπορα.
Κι όμως ο αληθινός μυστικός μηχανισμός που συνιστά την εξουσία και την καθιστά κυρίαρχη, συμβαίνει όταν αυτή δεν είναι ακόμη τέτοια (τουλάχιστον όχι σε ολοκληρωμένη μορφή), χάρη σε μιαν εκπληκτική συμμαχία με εκείνον που αποκαλύπτεται ο πιο δεινός συνεργός, αδιανόητος και αποτελεσματικός της ίδιας της εξουσίας. Εκείνος που, σε ένα τέλειο θρίλερ, αποκαλύπτεται να είναι ο αληθινός ένοχος που πάντα είχαμε κάτω από τα μάτια μας δίχως ποτέ να καταφέρνουμε να τον δούμε. Διότι όπως πολύ καλά εγνώριζαν οι αρχαίοι, ξεκινώντας από τον Όμηρο και τον Τειρεσία του, εκείνοι που ξέρουνε να βλέπουν πέρα και μακριά, σε έναν κόσμο που τυφλώνεται από τις λάμψεις της εξουσίας και των κορυφαίων της, είναι ακριβώς οι τυφλοί. Ενώ αντιθέτως τα δικά μας μάτια είναι θαμπωμένα από υπερβολικά πολλά φώτα πλούσια και θεαματικά, και είναι μέσα σε αυτό το όργιο φερόμενων εικόνων που, το ξεχνούμε θεληματικά, τα μάτια καθίστανται τυφλά ακόμη και για το πολύ φως, εκτός απ’ το σκοτάδι (Πλάτων, μύθος της σπηλιάς).
Στο όνομα της ασφάλειας
Είναι σε εκείνη την ευτυχή αμνησία που ένας έμπειρος αναγνώστης των θρίλερ θα εντόπιζε την βασική ένδειξη για να προβλέψει τον μυστηριώδη ένοχο. Ναι, μα τότε ποιος είναι αυτός ο μυστήριος, αδιανόητος, αμφιλεγόμενος συνεργάτης και συνένοχος της Εξουσίας, που την βοηθά να συσταθεί με την μορφή ενός ειδώλου του οποίου τα δόγματα καθίστανται αδιαμφισβήτητα και αδιαπέραστα?
Το θύμα. Εμείς οι ίδιοι.
Το ανθρώπινο ον, που σύμφωνα με την διδαχή του Freud παραιτείται σύντομα και με την θέλησή του από εκείνη που είναι μια από τις μεγαλύτερες στεναχώριες και ανησυχίες του. Την ελευθερία.
Από την οποίαν ο άνθρωπος παραιτείται με αντάλλαγμα της ασφάλεια. Για μιαν ανώτερη προστασία που μπορεί να του παραχθεί από μιαν εξουσία που την ζει σαν πάνσοφη και παντοδύναμη ακριβώς διότι υπήρξαμε εμείς να της χορηγήσουμε τα κλειδιά τόσο της ψυχής μας όσο και του κορμιού μας. Mια ιστορία που βυθίζει τις ρίζες της στην νύχτα των καιρών, εκείνη της εξουσίας στην οποίαν ο άνθρωπος υποβάλλεται με επιλογή συνειδητή και πολυπόθητη. Που όμως αγγίζει την νοηματική και λογοτεχνική της αποθέωση στην Leggenda del Grande Inquisitore, στον Μύθο του Μεγάλου Ανακριτή, δηλαδή, που αφηγήθηκε ο Dostoevskij σε ένα κεφάλαιο μνημειώδες και αμφιλεγόμενο από τους αδελφούς Καραμαζόφ του, del suo I fratelli Karamazov.
Ξαναχτίζει αυτή την υπόθεση της ανθρώπινης μιζέριας μπροστά στην εξουσία, εστιάζοντάς την επάνω στον διάλογο του Ανακριτή με τον Ιησού, που χαμηλώνει την ίδια στιγμή με σταθερό όρο σύγκρισης και αποθέωσης της ίδιας της υπόθεσης, ο Gustavo Zagrebelsky σε έναν πυκνό τόμο γεμάτο σοφία όπως »Ελεύθεροι υπηρέτες. Ο Μεγάλος Ανακριτής και το αίνιγμα της εξουσίας», Liberi servi. Il Grande Inquisitore e l’enigma del potere (Einaudi, pp. 292, euro 30). Τόμος, του οποίου το μεγαλύτερο και ίσως μοναδικό μειονέκτημα αποδίδεται στον εκδότη, που τον ετύπωσε δίχως θεματικό ευρετήριο ούτε ονόματα, γυμνός εκείνης της εκδοτικής φροντίδας που θα ήταν απαραίτητη (όπως επίσης και επικερδής) για ένα κείμενο τόσο σημαντικό και σπουδαίο.
Το πως ο άνθρωπος πάντοτε υποβάλλονταν στην εξουσία εξ αιτίας μιας επιλογής αιτιολογημένης, είναι ένα γεγονός που ο συγγραφέας ξαναχτίζει με αδιαμφισβήτητη μαστοριά. Όμως έκπληξη προκαλεί το ανησυχητικό ποιοτικό άλμα που αισθανόμαστε ανάμεσα στις σελίδες του μεγάλου ρώσου συγγραφέα. Ναι, διότι σε αυτόν δεν διαβάζουμε πλέον για έναν άνθρωπο του οποίου η μεγαλύτερη φιλοδοξία είναι η ελευθερία, της οποίας ήδη είναι πρόθυμος να θυσιάσει ένα μέρος υπέρ μιας ισχύος που θα του εγγυάται επίσης προστασία. Αλλά μάλλον η ιστορία, ανείπωτη, ασύλληπτη, ικανή με τελειότητα να αρνηθεί ολοκληρωτικά την φωτισμένη εικόνα που θέλουμε να έχουμε για το ανθρώπινο ον, είναι εκείνη ενός ανθρώπου που από την φύση του φέρεται να καταγγέλλει την ελευθερία. Το δικό του είναι ένα αληθινό μεράκι, μια λαχτάρα για εξημέρωση, για θεληματική υποτέλεια που απαλλάσσει από κάθε δόλια και δυσάρεστη υπευθυνότητα.
Το παλάτι από κρύσταλλο
Από αυτά τα υπόγεια θεμέλια που για πολύ καιρό κρατήθηκαν στο σκοτάδι, αναδύεται το μεγάλο «κρυστάλλινο παλάτι» της αληθινής εξουσίας. Εκείνο το οποίο αποκόπτοντας από τους ανθρώπους την ελευθερία εμφανίζεται σε αυτούς (και γίνεται σεβαστό από αυτούς) με τον τρόπο ενός ευεργέτη που ακολουθεί τις προσταγές της φύσης. Διαφορετικά από εκείνο τον Χριστό που αντιθέτως, με τον αγώνα του για την ελευθερία και γενικότερα για την πρόοδο και την εξέλιξη της ανθρωπότητας, αποκαλύπτεται ο αληθινός εχθρός του ανθρώπινου γένους, εκείνος που τον επιβαρύνει με το πιο τραγικό και ασήκωτο βάρος.
Εκείνη του Dostoevskij αποκαλύπτεται σε κάθε περίπτωση σαν μια δυναμική και άσεμνη επαν-εκτίμηση όλων των αξιών σε λογοτεχνική μορφή (επάνω σε θεμέλια παρόμοια με εκείνα που ο Nietzsche ολοκλήρωνε σε φιλοσοφική μορφή).
Στον Χριστό που παρουσιάζονταν όπως «η Αλήθεια» («ego sum veritas») ο Πιλάτος που θαυμάζονταν από τον Nietzsche απαντούσε με τρόπο περιπαικτικό: «Quid est veritas?» (τι είναι η αλήθεια?). Στον Χριστό που σιωπά του Dostoevskij, αντιθέτως, ο Ανακριτής που βασανίζεται (διότι είναι αυτός που φορτώνεται την τραγική αλήθεια του ανθρώπινου γένους) καταλογίζει ένα προπατορικό αμάρτημα και αδιόρθωτο: το ότι έχει καταδικάσει την ανθρωπότητα σε εκείνη την ελευθερία από την οποίαν αυτός, για το καλό της ίδιας της ανθρωπότητας, ανέλαβε το καθήκον να την ελευθερώσει.
Με αυτό τον τρόπο, σύμφωνα με τον Zagrebelsky, ο Dostoevskij θέτει επί σκηνής την θεμελιώδη και πρωτότυπη στιγμή της εξουσίας όπως την γνωρίζουμε σήμερα. Δηλαδή μιαν εξουσία (που ο Michel Foucault θα είχε χαρακτηρίσει σαν «governamentale» »κυβερνητική») τεχνο-οικονομική, που αγαπιέται από τα ίδια τα θύματά της διότι χαρίζει σε αυτά το μεγάλο θέαμα της απατηλής μυθοπλασίας που είναι όμως καθησυχαστική.Διότι δεν κυβερνά ενάντια στην ελευθερία, αλλά διαμέσου εκείνης της ίδιας της ελευθερίας που οι άνθρωποι δεν θέλουν και που στην συνέχεια τους σπρώχνει να συμμορφώνονται αυτόνομα στον καθορισμό κανόνων.
Στους οποίους αυτοί, όπως ακριβώς οι «άσπροι νέγροι», υποβάλλονται ολοκληρωτικά στα δόγματα της «ποιμαντική εξουσίας» με αντάλλαγμα την «οργανωμένη ελεημοσύνη», δηλαδή την δυνατότητα να καταναλώνουν τα φρούτα της εργασίας τους στα μεγάλα «παλάτια από κρύσταλλο» που σήμερα είναι τα εμπορικά κέντρα. Ή να διασκεδάζουν μέσα στα μονωτικά πλέγματα και συντριπτικά, ακατανίκητα την ίδια στιγμή του εικονικού Δίκτυου.
Εκείνο του Zagrebelsky είναι ένα βιβλίο που, με την πυκνότητα των αναφορών, σοφία και καθαρότητα στην γλώσσα, διηγείται το ανείπωτο σκάνδαλο του ανθρώπινου κόσμου. Μυστικά πρόθυμο να πουλήσει στον Διάβολο την πρωτότοκη κόρη του. Την Ελευθερία.
http://www.micciacorta.it/sezione/novita/libri/
Μαγνητοσκόπηση απο εκμομπή της ΕΤ1
Στίχοι: Γιάννης Ρίτσος Μουσική-Εκτέλεση: Μίκης Θεοδωράκης
Αέναη κίνηση-moto Perpetuo 
Reblogged στις agelikifotinou.
Reblogged στις Αέναη κίνηση.